Οταν ο Ρωμαίος ρήτορας και πολιτικός Κικέρων, περιέγραφε με τη φράση «περισσότεροι νόμοι, λιγότερη δικαιοσύνη» τη γάγγραινα της πολυνομίας, σίγουρα δεν φανταζόταν ότι αιώνες αργότερα, στην εποχή των βάσεων δεδομένων, των μηχανών αναζήτησης και των ανεξάντλητων εφαρμογών (app), αυτή θα εξακολουθούσε να παραμένει αθεράπευτη και θα μόλυνε ό,τι πιο πολύτιμο για τον άνθρωπο, την ίδια την Τροφό του, τη Φύση.
Τα πρώτα συμπεράσματα από την περιβαλλοντική έρευνα αναφοράς με τη μορφή ερωτηματολογίων σε δείγμα 3131 ατόμων (ομάδες πληθυσμού: δικαστές και εισαγγελείς, δικηγόροι, υπάλληλοι της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης, της Περιφέρειας Κρήτης και των ΟΤΑ, μέλη ΜΚΟ, αγροτικός πληθυσμός, επαγγελματίες τουρισμού, υπάλληλοι με προανακριτικά καθήκοντα και ευρύτερος πληθυσμός), που διεξήχθη στο πλαίσιο του Προγράμματος LIFE NATURA THEMIS συνθέτουν μία εικόνα απογοητευτική:
Παρόλο που το 91% των συμμετεχόντων θεωρεί τη δίωξη των περιβαλλοντικών παραβάσεων καθόλου έως λίγο αποτελεσματική (Εικόνα 1), μόλις 9% των συμμετεχόντων δήλωσε ότι έχει αναλάβει πρωτοβουλία καταγγελίας περιστατικού περιβαλλοντικής υποβάθμισης.
Για ποιους λόγους όμως οι πολίτες παρά τη γενικευμένη δυσαρέσκειά τους δεν λαμβάνουν οι ίδιοι πρωτοβουλίες;
Μελετώντας τις απαντήσεις των ερωτηθέντων, διαπιστώνουμε ότι κοινός τόπος είναι η έλλειψη ενημέρωσης για τις διαδικασίες απόδοσης ευθυνών στους παραβάτες, ενώ υπάρχει διάχυτη προκατάληψη ως προς την αποτελεσματικότητα των Αρχών και της Δικαιοσύνης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στην ερώτηση «γνωρίζετε την εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία που διέπει την προστασία της βιοποικιλότητας και το Δίκτυο NATURA 2000;», 59% των δικαστών, 90% των δικηγόρων, 88% των υπαλλήλων στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση Κρήτης, στην Περιφέρεια Κρήτης και στους ΟΤΑ, και 94% των υπαλλήλων με προανακριτικά καθήκοντα απάντησαν ότι δεν τη γνωρίζουν καθόλου ή τη γνωρίζουν λίγο. Θύματα της πολυνομίας, λοιπόν, τόσο οι λειτουργοί των δικαστηρίων όσο και οι υπάλληλοι των σχετικών με το περιβάλλον Αρχών. Μόλις 6% των δικαστών, 2% των δικηγόρων, 1% των υπαλλήλων στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση Κρήτης, στην Περιφέρεια Κρήτης και στους ΟΤΑ, και 1% των υπαλλήλων με προανακριτικά καθήκοντα δηλώνουν ότι γνωρίζουν τη σχετική νομοθεσία πολύ καλά.
Στο πλαίσιο αυτό, είναι φυσικό οι πολίτες να αποθαρρύνονται να προσφύγουν στη Δικαιοσύνη ή στις Αρχές, καθώς θεωρούν εκ των προτέρων ότι το σύστημα είναι ανεπαρκές και ότι η σχετική καταγγελία τους δεν θα ευδοκιμήσει.
Πράγματι, όπως δείχνουν τα συμπεράσματα της δικαστικής έρευνας του Παρατηρητηρίου Περιβαλλοντικού Δικαίου Δυτικής Κρήτης, η προσφυγή στη Δικαιοσύνη είναι κατ’ αρχήν μια περιπέτεια για γερά νεύρα, αφού συνήθως η υπόθεση θα εκδικαστεί κατόπιν πολυάριθμων αναβολών μετά από 5 έτη περίπου (μέσο ποσοστό αναβολών στη Δυτική Κρήτη: 57,96% – μέση διάρκεια από τον χρόνο τέλεσης του περιβαλλοντικού εγκλήματος μέχρι την εκδίκασή του σε πρώτο ή σε δεύτερο βαθμό στη Δυτική Κρήτη: 4,96 έτη). Κατά δεύτερο λόγο, ο καταγγέλων και συνήθως καταθέτων ως μάρτυρας έρχεται πολύ συχνά μετά την πάροδο της πενταετίας αντιμέτωπος είτε με την παραγραφή του αδικήματος, είτε- στην περίπτωση πολεοδομικής αυθαιρεσίας που είναι και το συχνότερα διωκόμενο περιβαλλοντικό έγκλημα-με την τακτοποίηση της αυθαιρεσίας με κάποιον εντωμεταξύ εκδοθέντα ευνοϊκό νόμο, που συνεπάγεται τελικώς την αθώωση του κατηγορουμένου (Εικόνα 2)!
Αντίστοιχα, η μεγάλη πλειονότητα (82,91%) των διοικητικών προστίμων στις Π.Ε Χανίων και Ρεθύμνης (πλην των πολεοδομικών) βρέθηκε από τις σχετικές μελέτες του Παρατηρητηρίου Περιβαλλοντικού Δικαίου Δυτικής Κρήτης, να κυμαίνεται πολύ χαμηλά (έως 5.000 Ευρώ), λόγω έλλειψης σαφούς και αντικειμενικού νομοθετικού πλαισίου, όσον αφορά τον υπολογισμό τους (Εικόνα 3). Το γεγονός αυτό ενισχύει την προκατάληψη των πολιτών απέναντι στις Αρχές και τους αποθαρρύνει περαιτέρω, αφού γνωρίζουν ότι σε περίπτωση καταγγελίας ο παραβάτης θα πέσει «στα μαλακά».
Έχουν λοιπόν κάποιο νόημα οι ενέργειες των ενδιαφερόμενων πολιτών; Φυσικά και έχουν, αρκεί- δεδομένης της υφιστάμενης κατάστασης- οι ενέργειες αυτές να είναι ουσιαστικές, πλήρεις και συντονισμένες και να συνοδεύονται από περίσσια επιμονή και υπομονή. Να διαθέτει δηλαδή ο ενεργός πολίτης, πρωτευόντως τα γνωρίσματα του επιμελούς μαθητή και δευτερευόντως του επαναστάτη… Κατ’ αυτόν τον τρόπο, Αρχές και Δικαιοσύνη θα υποβοηθηθούν στο έργο τους και θα λειτουργήσουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους, κινητοποιώντας τον δυσκίνητο κρατκό μηχανισμό υπέρ του δημοσίου και όχι του ιδιωτικού συμφέροντος.
