Βασισμένοι στον ορισμό της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, που θεωρεί την υγεία ως πλήρη σωματική, ψυχική και κοινωνική ανθρώπινη ευεξία και όχι μόνο ως απουσία νόσου ή αναπηρίας, αναζητούμε τους παράγοντες εκείνους οι οποίοι διαφοροποιούν τις ατομικές και κοινωνικές συνήθειες, αξίες, στάσεις και συμπεριφορές, επηρεάζοντας αποφασιστικά, το ανθρώπινο επίπεδο υγείας. Και σαν τέτοιοι παράγοντες (βιολογικοί, υπαρξιακοί, οικονομικοί, κοινωνικοί και εκπαιδευτικοί), επισημαίνονται (1,2):
• Οι γενετικοί (βιολογικοί – κληρονομικοί) παράγοντες.
• Οι μεταβολές στο θεσμό της οικογένειας, σε σχέση με το σημερινό σύστημα αξιών της.
• Οι αλλαγές των συνθηκών εργασίας (ανεργία και αποκλεισμός από την αγορά εργασίας), ψυχαγωγίας και διαβίωσης.
• Η κρίση των διαπροσωπικών σχέσεων.
• Η ποιότητα του κοινωνικό-οικολογικού περιβάλλοντος στο οποίον οι άνθρωποι ζουν και εργάζονται, και όπως αυτή επηρεάζει τη βιολογική και ψυχική τους ισορροπία και υγεία (περιθωριοποίηση – αποξένωση – μοναξιά – κατάθλιψη – βία – επιθετικότητα – κατάχρηση ουσιών – ρομποτοποίηση καθημερινότητας – απουσία αξιών).
• Η κρίση του εκπαιδευτικού συστήματος (παθητικό – θεωρητικό – ανταγωνιστικό – βαθμοθηρικό – νοησιαρχικό – δύσκαμπτο).
• Η κυριαρχία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης στη σκέψη, στις συνήθειες, στις αξίες και στον τρόπο ζωής.
• Ο αστικός τρόπος ζωής και τα “καταναλωτικά του πρότυπα”.
• Η ιδεολογία και φιλοσοφία του ισχύοντος πολιτικού συστήματος.
• Η τεχνολογική εξέλιξη και οι θετικές και αρνητικές της επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία.
‘Ετσι, τα Σχολικά Προγράμματα Αγωγής και Προαγωγής Υγείας, ως προγραμματισμένες καινοτομικές δράσεις -βιωματικού, διερευνητικού και διεπιστημονικού χαρακτήρα- μπορούν να προωθήσουν την υπευθυνότητα, αυτοεκτίμηση, αυτοπεποίθηση και προσωπικότητα των σημερινών μαθητών – αυριανών πολιτών, καθώς και την ικανότητα τους να παίρνουν αποφάσεις για τη διαμόρφωση και υιοθέτηση υγιών στάσεων και συμπεριφορών ζωής.
Με τις επιδιώξεις αυτές, η Αγωγή Υγείας, σχετιζόμενη στενά με το σπουδαστή, τον εκπαιδευτικό, τους γονείς και ολόκληρη την κοινωνία, προσπαθεί να αναβαθμίσει (θεματικά και μεθοδολογικά) το σχολικό πλαίσιο, συνδέοντάς το με την ευρύτερη κοινωνικο-οικολογική και πολιτισμική πραγματικότητα.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού, σε ένα τέτοιο πλαίσιο, διαμορφώνεται από την ανάπτυξη μιας ιδιαίτερης (παιδαγωγικά) αμφίδρομης σχέσης με τους σπουδαστές. Αυτή ενθαρρύνει την ενεργητική τους συμμετοχή, προωθεί τις δυνατότητες τους για τη διερεύνηση ζητημάτων και προβλημάτων που αφορούν τη σωματική και ψυχική τους υγεία, καθώς και τη λήψη αποφάσεων γι’ αυτά, διευρύνοντας το πεδίο και τα όρια μάθησης, πέραν της σχολικής τάξης (4, 8).
Γι’ αυτό και οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται:
• Να έχουν την ικανότητα να αναμορφώνουν το πρόγραμμα σπουδών, προσαρμόζοντας και εντάσσοντας, σ’ αυτό, θέματα υγείας.
• Να διακρίνουν τις ανισότητες που επηρεάζουν το επίπεδο υγείας του κάθε μαθητή, λόγω των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών διαφορών, λαβαίνοντας και τα κατάλληλα διορθωτικά μέτρα.
• Να χρησιμοποιούν ποικίλες, πρωτότυπες και ευέλικτες τεχνικές μάθησης που θα διευκολύνουν τους μαθητές να συμμετέχουν ενεργητικά στις διαδικασίες αγωγής υγείας.
• Να αξιολογούν (διαγνωστικά, διαμορφωτικά και ολιστικά) την αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων αγωγής υγείας που αναπτύσσουν καθώς και την καταλληλότητα των μεθόδων διδασκαλίας τους.
Οι μέθοδοι αγωγής υγείας πρέπει να ικανοποιούν τους γνωστικούς, συναισθηματικούς και ψυχοκινητικούς στόχους των προγραμμάτων αυτών, μέσω μιας ποικιλίας πρακτικών, που περιλαμβάνουν (2,3):
• Διαλέξεις από ειδικούς, που καλούνται -για τις ανάγκες του προγράμματος- στη σχολική τάξη.
• Συνθετικές εργασίες (Project), κατά τις οποίες ένα θέμα υγείας εξετάζεται διαθεματικά, διεπιστημονικά και πολυεπιστημονικά.
• Διερεύνηση ενός θέματος υγείας (ατομικά ή ομαδικά), μέσω της συλλογής, επεξεργασίας και αξιολόγησης πληροφοριών, ιδεών και υλικών, καθώς και της εξαγωγής αποτελεσμάτων, συμπερασμάτων, λύσεων και προτάσεων.
• Καταιγισμό ιδεών, με καταγραφή, συναφών με το θέμα, αυθόρμητων και αιφνίδιων ιδεών και πληροφοριών από τα παιδιά.
• Παίξιμο ρόλων δραματοποίησης, θεατρικών παιχνιδιών, Happenings κ.ά. για την έκφραση των στάσεων και συναισθημάτων τους.
• Διδακτικά Μέσα, όπως:
• Πραγματικά Υλικά (τρόφιμα – προϊόντα γης κ.ά.)
• Βιβλία – Μελέτες – Έρευνες – Μαρτυρίες
• Συνεντεύξεις και
• Οπτικο-ακουστικά Μέσα (ραδιόφωνο – τηλεόραση – CD ROM – VIDEO – κινηματογραφικές ταινίες – μουσική – ηχητικά ντοκουμέντα – σκίτσα – εικόνες- χάρτες – πίνακες – POSTERS – φυλλάδια κ.ά.).
Κατά το σχεδιασμό των προγραμμάτων αγωγής Υγείας καθορίζεται το προς έρευνα ζήτημα ή πρόβλημα, ο χαρακτήρας του, η έκτασή του καθώς και οι ομάδες των πληθυσμών που αυτό αφορά. Εντοπίζονται όμως και τα χαρακτηριστικά των ατόμων που συμμετέχουν στο πρόγραμμα, καθώς και οι προϋπάρχουσες γνώσεις, εμπειρίες και δυνατότητες τους.
Ακόμη προσδιορίζονται οι στόχοι του προγράμματος, ώστε αυτοί να είναι σαφείς, πραγματικοί, βραχυπρόθεσμοι και προσεγγίσιμοι, καθώς και οι πρακτικές που θα τηρηθούν για την υλοποίησή τους.
Το περιεχόμενο του προγράμματος δεν αρκεί να στηρίζεται στην ενημέρωση και στην οικοδόμηση γνώσεων, γιατί τέτοια νοησιαρχικά, μόνο, προγράμματα δεν επηρεάζουν σημαντικά τη διαμόρφωση στάσεων και συμπεριφορών για τα ζητήματα υγείας. Αλλά και ούτε να δίνουν έμφαση μόνο στους κινδύνους που απορρέουν από τα -υπό μελέτη και έρευνα- προβλήματα, γιατί υπάρχει πιθανότητα, στα προγράμματα αυτά, να έχουμε αντίθετα αποτελέσματα από τα επιδιωκόμενα, μέσω των μηχανισμών άρνησης, απάθειας ή αδιαφορίας των συμμετεχόντων στο πρόγραμμα. Επομένως οι αναμενόμενες ευεργετικές μεταβολές στη συμπεριφορά, για να συντελεστούν, απαιτούν όχι μόνο οικοδόμηση γνώσεων, αλλά κυρίως εσωτερίκευση αξιών (4,5). Οι αξίες όμως για να υιοθετηθούν, χρειάζεται να εγγραφούν στον ψυχισμό μας σαν βιωματική γνώση, εμπειρία και δράση, συνδεδεμένη με συναισθηματικές και συγκινησιακές καταστάσεις, γεγονός που επιβάλλει στα σχολικά προγράμματα αγωγής υγείας, ως προς το περιεχόμενό τους, να επικεντρώνονται σε δεξιότητες και γνωστικού και συναισθηματικού και συμπεριφορικού χαρακτήρα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Αθανασάκης Α., Ευσταθίου Ν., Διατροφική Αγωγή Υγείας, ΧΡ. ΔΑΡΔΑΝΟΣ, Αθήνα 2013.
Αθανασάκης Α., Αγωγή Υγείας για Εκπαιδευτικούς, ΜΑΡΑΣΛΕΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ, Αθήνα 2006.
Buchanan D., Reflections of the relation between Theory and Practice, HEALTH EDUCATION RESEARCH, 9, 1994.
ΚΕ.ΜΕ.ΤΕ. – ΟΛΜΕ., Αγωγή και Προαγωγή Υγείας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Αθήνα 2005.
Κούτρας Β., Σχεδιασμός και Περιεχόμενο Προγραμμάτων Αγωγής υγείας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ, Ιωάννινα 2006.
