Βασισµένοι στον ορισµό της Παγκόσµιας Οργάνωσης Υγείας, που θεωρεί την υγεία ως πλήρη σωµατική, ψυχική και κοινωνική ανθρώπινη ευεξία και όχι µόνο ως απουσία νόσου ή αναπηρίας, αναζητούµε τους παράγοντες εκείνους οι οποίοι διαφοροποιούν τις ατοµικές και κοινωνικές συνήθειες, αξίες, στάσεις και συµπεριφορές, επηρεάζοντας αποφασιστικά το ανθρώπινο επίπεδο υγείας.
Και ως τέτοιοι παράγοντες (βιολογικοί, υπαρξιακοί, οικονοµικοί, κοινωνικοί και εκπαιδευτικοί), επισηµαίνονται:
Οι γενετικοί (βιολογικοί-κληρονοµικοί) παράγοντες.
Οι µεταβολές στο θεσµό της οικογένειας, σε σχέση µε το σηµερινό σύστηµα αξιών της.
Οι αλλαγές των συνθηκών εργασίας (ανεργία και αποκλεισµός από την αγορά εργασίας), ψυχαγωγίας και διαβίωσης.
Η κρίση των διαπροσωπικών σχέσεων.
Η ποιότητα του κοινωνικο-οικολογικού περιβάλλοντος στο οποίο οι άνθρωποι ζουν και εργάζονται, και όπως αυτή επηρεάζει τη βιολογική και ψυχική τους ισορροπία και υγεία (περιθωριοποίηση – αποξένωση – µοναξιά – κατάθλιψη – βία -επιθετικότητα – κατάχρηση ουσιών – ροµποτοποίηση καθηµερινότητας – απουσία αξιών).
Η κρίση του εκπαιδευτικού συστήµατος (παθητικό – θεωρητικό – ανταγωνιστικό -βαθµοθηρικό – νοησιαρχικό – δύσκαµπτο).
Η κυριαρχία των Μέσων Μαζικής Ενηµέρωσης στη σκέψη, στις συνήθειες, στις αξίες και στον τρόπο ζωής.
Ο αστικός τρόπος ζωής και τα «καταναλωτικά του πρότυπα».
Η ιδεολογία και φιλοσοφία του ισχύοντος πολιτικού συστήµατος.
Η τεχνολογική εξέλιξη, καθώς και οι θετικές και αρνητικές της επιπτώσεις στη σωµατική και ψυχική υγεία.
Έτσι, τα Σχολικά Προγράµµατα Αγωγής και Προαγωγής Υγείας, ως προγραµµατισµένες καινοτοµικές δράσεις -βιωµατικού, διερευνητικού και διεπιστηµονικού χαρακτήρα- µπορούν να προωθήσουν την υπευθυνότητα, αυτοεκτίµηση, αυτοπεποίθηση και προσωπικότητα των σηµερινών µαθητών-αυριανών πολιτών, καθώς και την ικανότητά τους να παίρνουν αποφάσεις για τη διαµόρφωση και υιοθέτηση υγιών στάσεων και συµπεριφορών ζωής.
Με τις επιδιώξεις αυτές, η Αγωγή Υγείας, σχετιζόµενη στενά µε το σπουδαστή, τον εκπαιδευτικό, τους γονείς και ολόκληρη την κοινωνία, προσπαθεί να αναβαθµίσει (θεµατικά και µεθοδολογικά) το σχολικό πλαίσιο, συνδέοντάς το µε την ευρύτερη κοινωνικο-οικολογική και πολιτισµική πραγµατικότητα.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού, σε ένα τέτοιο πλαίσιο, διαµορφώνεται από την ανάπτυξη µιας ιδιαίτερης (παιδαγωγικά) αµφίδροµης σχέσης µε τους σπουδαστές. Αυτή ενθαρρύνει την ενεργητική τους συµµετοχή, προωθεί τις δυνατότητές τους για τη διερεύνηση ζητηµάτων και προβληµάτων που αφορούν τη σωµατική και ψυχική τους υγεία, καθώς και τη λήψη αποφάσεων γι’ αυτά, διευρύνοντας το πεδίο και τα όρια µάθησης, πέραν της σχολικής τάξης.
Γι’ αυτό και οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται:
Να έχουν την ικανότητα να αναµορφώνουν το πρόγραµµα σπουδών, προσαρµόζοντας και εντάσσοντας σ’ αυτό θέµατα υγείας.
Να διακρίνουν τις ανισότητες που επηρεάζουν το επίπεδο υγείας του κάθε µαθητή, λόγω των οικονοµικών, κοινωνικών και πολιτιστικών διαφορών, λαµβάνοντας και τα κατάλληλα διορθωτικά µέτρα.
Να χρησιµοποιούν ποικίλες, πρωτότυπες και ευέλικτες τεχνικές µάθησης που θα διευκολύνουν τους µαθητές να συµµετέχουν ενεργητικά στις διαδικασίες αγωγής υγείας.
Να αξιολογούν (διαγνωστικά, διαµορφωτικά και ολιστικά) την αποτελεσµατικότητα των προγραµµάτων αγωγής υγείας που αναπτύσσουν, καθώς και την καταλληλότητα των µεθόδων διδασκαλίας τους.
Οι µέθοδοι αγωγής υγείας πρέπει να ικανοποιούν τους γνωστικούς, συναισθηµατικούς και ψυχοκινητικούς στόχους των προγραµµάτων αυτών, µέσω µιας ποικιλίας πρακτικών, που περιλαµβάνουν:
• ∆ιαλέξεις από ειδικούς, που καλούνται -για τις ανάγκες του προγράµµατος- στη σχολική τάξη.
• Συνθετικές εργασίες (Project), κατά τις οποίες ένα θέµα υγείας εξετάζεται διαθεµατικά, διεπιστηµονικά και πολυεπιστηµονικά.
• ∆ιερεύνηση ενός θέµατος υγείας (ατοµικά ή οµαδικά), µέσω της συλλογής, επεξεργασίας και αξιολόγησης πληροφοριών, ιδεών και υλικών, καθώς και της εξαγωγής αποτελεσµάτων, συµπερασµάτων, λύσεων και προτάσεων.
• Καταιγισµό ιδεών, µε καταγραφή, συναφών µε το θέµα, αυθόρµητων και αιφνίδιων ιδεών και πληροφοριών από τα παιδιά.
• Υπόδυση ρόλων δραµατοποίησης, θεατρικών παιχνιδιών, Happenings κ.ά. για την έκφραση των στάσεων και συναισθηµάτων τους.
• ∆ιδακτικά Μέσα:
Πραγµατικά Υλικά (τρόφιµα – προϊόντα γης κ.ά.)
Βιβλία – Μελέτες – Έρευνες – Μαρτυρίες
Συνεντεύξεις και Οπτικο-ακουστικά Μέσα (ραδιόφωνο – τηλεόραση – CD ROM – VIDEO -κινηµατογραφικές ταινίες – µουσική – ηχητικά ντοκουµέντα – σκίτσα -εικόνες – χάρτες – πίνακες – posters – φυλλάδια κ.ά.).
Κατά το σχεδιασµό των προγραµµάτων αγωγής Υγείας καθορίζεται το προς έρευνα ζήτηµα ή πρόβληµα, ο χαρακτήρας του, η έκτασή του καθώς και οι οµάδες των πληθυσµών που αυτό αφορά. Εντοπίζονται όµως και τα χαρακτηριστικά των ατόµων που συµµετέχουν στο πρόγραµµα, καθώς και οι προϋπάρχουσες γνώσεις, εµπειρίες δυνατότητές τους.
Ακόµη προσδιορίζονται οι στόχοι του προγράµµατος, ώστε αυτοί να είναι σαφείς, πραγµατικοί, βραχυπρόθεσµοι και προσεγγίσιµοι, καθώς και οι πρακτικές που θα τηρηθούν για την υλοποίησή τους.
Το περιεχόµενο του προγράµµατος δεν αρκεί να στηρίζεται στην ενηµέρωση και στην οικοδόµηση γνώσεων, γιατί τέτοια νοησιαρχικά, µόνο, προγράµµατα δεν επηρεάζουν σηµαντικά τη διαµόρφωση στάσεων και συµπεριφορών για τα ζητήµατα υγείας. Αλλά και ούτε να δίνουν έµφαση µόνο στους κινδύνους που απορρέουν από τα -υπό µελέτη και έρευνα- προβλήµατα, γιατί υπάρχει πιθανότητα, στα προγράµµατα αυτά, να έχουµε αντίθετα αποτελέσµατα από τα επιδιωκόµενα, µέσω των µηχανισµών άρνησης, απάθειας ή αδιαφορίας των συµµετεχόντων στο πρόγραµµα. Εποµένως, οι αναµενόµενες ευεργετικές µεταβολές στη συµπεριφορά, για να συντελεστούν, απαιτούν όχι µόνο οικοδόµηση γνώσεων, αλλά κυρίως εσωτερίκευση αξιών. Οι αξίες όµως για να υιοθετηθούν, χρειάζεται να εγγραφούν στον ψυχισµό µας σαν βιωµατική γνώση, εµπειρία και δράση, συνδεδεµένη µε συναισθηµατικές και συγκινησιακές καταστάσεις, γεγονός που επιβάλλει στα σχολικά προγράµµατα αγωγής υγείας, ως προς το περιεχόµενο τους, να επικεντρώνονται σε δεξιότητες και γνωστικού και συναισθηµατικού και συµπε- ριφορικού χαρακτήρα.
*Ο Αρτέµης Μιχ. Αθανασάκης, ∆ρ. M.Sc., M.Ed.
είναι καθηγητής Φυσικών & Περιβαλλοντικών Επιστηµών
