Τις τελευταίες δεκαετίες έχει γίνει αντιληπτό ότι η ολοκληρωμένη, γνήσια και ουσιαστική ανάπτυξη, που νοείται και ως κοινωνική ανάπτυξη, δεν ταυτίζεται με τη μεγέθυνση των οικονομικών δεικτών, αλλά απλώς την εμπεριέχει. Και επίσης έχει γίνει κατανοητό ότι η οικονομική πρόοδος έχει νόημα, σημασία και αξία, όταν συνδυάζεται με την κοινωνική, δηλαδή τη συλλογική ευημερία και την περιβαλλοντική ποιότητα.
Από την αντίληψη αυτή γεννήθηκε η έννοια της βιώσιμης ή αειφορικής ανάπτυξης, που εκφράζει μια περισσότερο φιλική, προς τη φύση, ανάπτυξη, η οποία διασφαλίζει τις οικονομικές, αλλά και τις κοινωνικές και τις περιβαλλοντικές συνθήκες που επιτρέπουν -όχι μόνο στις παρούσες- αλλά και στις μελλοντικές γενιές να ικανοποιήσουν, κι αυτές, τις δικές τους ανάγκες.
Γιατί, παρατηρώντας, κανείς, προσεκτικά τις ανθρωπογενείς δράσεις που έχουν συμβεί στο άμεσο φυσικό και δομημένο περιβάλλον του, μπορεί να διαπιστώσει και να κατανοήσει το περιβαλλοντικό, αισθητικό και πολιτισμικό αδιέξοδο, στο οποίο έχει οδηγήσει η ταύτιση της ανάπτυξης με τα καθαρά οικονομικά μεγέθη. Αποτέλεσμα ήταν να προκληθεί αλόγιστη υπερχρήση και υπερανάλωση των φυσικών πόρων, υποβάθμιση των φυσικών οικοσυστημάτων, ρύπανση ατμόσφαιρας, νερού και εδάφους, αλλά και αύξηση της φτώχειας, μείωση της απασχόλησης, καθώς και περιθωριοποίηση, ρομποτοποίηση, αποξένωση, αλλοτρίωση και απανθρωποποίηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς και προσωπικότητας..1,4
Για την αντιμετώπιση των δυσμενών αυτών καταστάσεων προβάλλονται βιώσιμες πολιτικές και πρακτικές, σε τοπικό, εθνικό και πλανητικό επίπεδο, ενταγμένες στη λογική της ολοκληρωμένης κοινωνικής ανάπτυξης (Development), η οποία μπορεί να εξασφαλίσει στους πολίτες ποιοτικές συνθήκες ζωής, που να εμπεριέχουν στις πολλαπλές τους διαστάσεις και τη βασική συνιστώσα της αύξησης (Growth) των οικονομικών μεγεθών.6,1
Συνεπώς η αειφορική η βιώσιμη ανάπτυξη εκφράζει μια συνολική αντίληψη διαπλοκής οικονομικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιδιώξεων, αξιών και επιλογών που θα καλύπτουν τις ανάγκες και των μελλοντικών γενεών. Η τάση και στάση αυτή για την ανάπτυξη μεγαλώνει στη δεκαετία του ’90, από τότε που η περιβαλλοντική αφύπνιση και η οικολογική προβληματική προσπαθούν να ανακαλύψουν ένα κοινωνικό – οικολογικό – παραγωγικό μοντέλο, ικανό να οικοδομήσει ένα βιώσιμο μέλλον, συμβιβάζοντας, ιστορικά, το περιβάλλον με την οικονομία.2,4
Στο αειφορικό τρίγωνο ανάπτυξης, που σχηματίζουν οι πυλώνες της Οικονομίας, του περιβάλλοντος και της κοινωνίας, η πλευρά των οικολογικών επιρροών επιβάλλει περιορισμούς και σύνεση στη χρήση των φυσικών πόρων, στηριγμένη στην αναγνώριση του περιβάλλοντος, ως αξίας σταθερής, διηνεκούς και διαχρονικής.
Η πλευρά των οικονομικών διαστάσεων, ζητά από τις ανθρώπινες κοινωνίες να δημιουργήσουν πλεονάσματα αγαθών (στο νερό, στο πετρέλαιο, στις ορυκτές ύλες κ.ά.) για τις επόμενες γενιές, μέσω της εξοικονόμησης ενέργειας, της παραγωγικότητας, της τεχνογνωσίας, της τεχνολογίας και της ανακύκλωσης που παρατείνει τη ζωή και τη χρήση υλικών.
Η πλευρά των κοινωνικών συνεπειών, στο τρίγωνο της αειφορικής ανάπτυξης, παραπέμπει στην ποιοτική κοινωνική ανάπτυξη, με όρους υγείας, παιδείας, εκπαίδευσης (που δεν ταυτίζεται με την παιδεία), δημοκρατίας, ελευθερίας, απασχόλησης, κουλτούρας, αισθητικής, ανθρώπινων δικαιωμάτων και ασφάλειας.
Συνεπώς και οι τρεις συνιστώσες της ανάπτυξης επιδιώκουν να διαμορφώσουν αξίες και να εφαρμόσουν πρακτικές που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής.
Χρειάζεται, όμως, -μέσω της παιδείας, της αγωγής και της εκπαίδευσης- να μεταβληθούν οι υπάρχουσες νοοτροπίες, οι αντιλήψεις, οι στάσεις και οι συμπεριφορές των πολιτών. Δηλαδή, οι πολίτες να αντιλαμβάνονται τον πλανήτη μας, ως “πλανητικό χωριό” που απαιτεί από όλους μας για την προστασία, συντήρηση, επιβίωση και βελτίωσή του, οικολογική συνείδηση, περιβαλλοντική ευθύνη και πλανητικό ήθος.1
Και ακόμη να ακολουθηθούν κάποιες -ουτοπικές κατά το πλείστον- κατευθύνσεις, σε κρατικό (εθνικό) επίπεδο, που διαμορφώνουν:
α. Ενα κοινωνικο – οικονομικό σύστημα δημοκρατικό, δίκαιο και αλληλέγγυο για όλους που εξασφαλίζει επάρκεια ή πλεόνασμα αγαθών σε όλους, μέσω της συνετής διαχείρισης των φυσικών πόρων.
β. Ενα τεχνοπαραγωγικό σύστημα που βελτιώνει τις παραγωγικές διαδικασίες, αναμορφώνει τις καταναλωτικές συνήθειες και δεν στηρίζεται στη μεγιστοποίηση του κέρδους, συνδυασμένο πάντα με την αποδοτική λειτουργία μιας ευέλικτης διοικητικής μηχανής.
γ. Ενα πολιτικό σύστημα που εξασφαλίζει τόσο τη συμμετοχή των πολιτών στη λήψη των αποφάσεων, όσο και την εκπροσώπηση των πολιτών στην επίλυση των κοινωνικο-οικολογικών προβλημάτων, μέσω της εκλογής ενημερωμένων και ευαισθητοποιημένων (στα ζητήματα αυτά) αντιπροσώπων του έθνους.
Ωστόσο, ο τύπος αυτής της ανάπτυξης, ως κώδικας διαπραγμάτευσης των σχέσεων ανθρώπου-φύσης, δεν πρέπει να εξαντλείται μόνο σε ηθικές ρητορείες, οι οποίες βέβαια ενθαρρύνονται από το γεγονός ότι η αειφορία προϋποθέτει κοινωνίες δημοκρατικές, με συνέχεια και συνέπεια στις περιβαλλοντικές επιλογές τους. Προϋπόθεση την οποίαν δεν μπορεί να κατανοήσει και να προσεγγίσει η σημερινή λειτουργία της οικονομίας της αγοράς, τυφλωμένη από την επιδίωξη του υπερ-κέρδους.
Ωστόσο, οι αναγκαίες αειφορικές πρακτικές και βιώσιμες λύσεις, χρειάζεται να επικεντρώνονται:
• Στην ορθολογική διαχείριση φυσικών πόρων, η οποία αναγνωρίζει τα όρια εκμετάλλευσής τους.
• Στη χρήση των ανανεώσιμων εναλλακτικών, ήπιων, μη ρυπογόνων μορφών ενέργειας.
• Στην εξοικονόμηση ενέργειας, μέσω του διαχωρισμού και της ανακύκλωσης υλικών και αποβλήτων.
• Στη χρήση φιλοπεριβαλλοντικών υλικών και τεχνικών, στις κατασκευές και στα κτίρια, που εξοικονομούν ενέργεια.
• Στην αναδιάρθρωση του συστήματος μεταφορών, προς την κατεύθυνση περιστολής των ενεργοβόρων ρυπογόνων τεχνικών.
• Στο σχεδιασμό κτηρίων και πόλεων, με πρόβλεψη διαμόρφωσης ελεύθερων χώρων (πρασίνου και αναψυχής) που δημιουργούν ευνοϊκό μικροκλίμα.
• Στην ελαχιστοποίηση της περιβαλλοντικής ρύπανσης, η οποία μειώνει και το κόστος, που συνεπάγεται η -εκ των υστέρων- αντιμετώπιση της.
• Στη διαχείριση στερεών και υγρών αποβλήτων με μη ρυπογόνες μονάδες επεξεργασίας τους.
• Στην αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών.
• Στην προστασία της βιοποικιλότητας, των δασικών πόρων και των υγροτόπων.
• Στη βελτίωση της δημόσιας υγείας κ.ά.
Οι επιδιώξεις αυτές αφορούν και την Ευρωπαϊκή Ενωση που προωθεί προτάσεις και ενιαίες στρατηγικές για την αειφόρο ανάπτυξη, μέσα από μια συντονισμένη εφαρμογή πολιτικών, πρακτικών και δεσμεύσεων.
Περισσότερο συγκεκριμένα, η στρατηγική της αειφόρου ανάπτυξης, και για τον τόπο μας, εξειδικεύεται μέσω των τριών πυλώνων σχεδίασής της, στους παρακάτω -ειδικότερους- στόχους της (ό.π.).
Ι. Ως προς την οικονομική μεγέθυνση: Ορθολογική διαχείριση φυσικών πόρων Επιχειρηματικότητα-Ανταγωνιστικότητα–Τουρισμός–Οικοτουρισμός – Αγροτουρισμός – Συνεδριακός, Ιαματικός και Πολιτισμικός Τουρισμός.
ΙΙ. Ως προς την περιβαλλοντική πολιτική: Προστασία φυσικών (δασικών και υδατικών) πόρων – Δημιουργία εθνικών πάρκων – Βελτίωση βιοποικιλότητας – Διαχείριση και μονάδες επεξεργασίας στερεών και υγρών αποβλήτων – Μείωση αερίων ρύπων – Πρακτικές αντιμετώπισης κλιματικών αλλαγών – Ελεγχος για τις χρήσεις γης και τις απώλειες οικολογικών χαρακτηριστικών του τοπίου.
ΙΙΙ. Ως προς την κοινωνική αλληλεγγύη: Καταπολέμηση ανεργίας – Κοινωνική συνοχή – Πρόνοια και προστασία για τις όποιες μειονότητες.
Οι αισιόδοξοι υποστηρικτές και ενσαρκωτές της αειφορικής ανάπτυξης (ως διαχειριστές, διεκπεραιωτές και μέλη περιβαλλοντικών προγραμμάτων ή και μέλη οργανισμών για την προώθηση της αειφορικής ανάπτυξης), θεωρούν ότι με την αρωγή της περιβαλλοντικής παιδείας, της επιστημονικής έρευνας και της τεχνολογικής εξέλιξης, μπορεί να επιτευχθεί οικονομική ανάπτυξη, χωρίς σπατάλη φυσικών πόρων, χωρίς ρύπανση και χωρίς υποβάθμιση της ποιότητας του περιβάλλοντος. Αρκεί η στρατηγική της αειφορικής ανάπτυξης να εμπεριέχει στις επιδιώξεις και στις μεθοδεύσεις της, όχι μόνο την οικονομική μεγέθυνση και την οικολογική ισορροπία, αλλά και την κοινωνική διαδικασία, ευαισθησία και ευημερία.
ΒΙΓΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1. Αθανασάκης Α. κ.ά., Αρχές Περιβαλλοντικών Επιστημών, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 2012.
2. Αθανασάκης Α., Σχέσεις Οικολογίας και Οικονομίας στη σημερινή οικονομική κρίση, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ Δ.ΚΡΗΤΗΣ, Χανιά, Νοέμβριος 2013.
3. Βιλνόβ Κ., Περιβάλλον και Ανάπτυξη, Connect, UNESCO-UNEP, Paris 1992.
4. James D.E., Nijkamp P., Opschoor J.B., Ecological Sustainability and Economic Development, KLUWER ACADEMIC PUBLISHERS, Netherlands 2003.
5. Ταγκούλη Ε., Βιώσιμη Ανάπτυξη: Η σημασία και ο ρόλος της, ΑΝΑΠΤΥΞΗ, Εμπορικό-Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών, 9, 2002.
6. United Nations, Human Development Report, 1997.
7. World Commission on Environment and Development, Our Common Future, OXFORD UNIVERSITY PRESS, 1987.
