Σήμερα, ζούμε σε μια ιδιαιτέρως ζοφερή και δυσμενή κοινωνική πραγματικότητα, κυριαρχημένη από μια βαθιά ριζωμένη οικονομική, οικολογική, πολιτισμική και εκπαιδευτική κρίση.
Η πολυδιάστατη αυτή κρίση, συνεχώς οξύνεται και επιδεινώνεται από τη φτώχεια, την ανεργία, τη διαφθορά, την έλλειψη κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά και από την αλλοτρίωση, την αποξένωση, την απάθεια, την αδιαφορία, την περιθωριοποίηση και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Από τα οικονομικά συμπτώματα της συνολικής αυτής κρίσης, η φτώχεια, η ανεργία και η διαφθορά, συνήθως προέρχονται από την αλόγιστη, άνιση και αδίκως κατανεμημένη χρήση πεπερασμένων και εξαντλήσιμων φυσικών και οικονομικών πόρων, που δεν καλύπτουν βασικές βιοτικές ανάγκες για όλους τους πολίτες του πλανήτη μας και κυρίως γι’αυτούς των αναπτυσσόμενων φτωχών χωρών. Γι’ αυτό, στις τελευταίες δεκαετίες, η έννοια της οικονομικής ανάπτυξης έχει διαφοροποιηθεί ποιοτικά, περιλαμβάνοντας και συνεκτιμώντας και τις περιβαλλοντικές και τις κοινωνικές και τις εκπαιδευτικές της διαστάσεις και επιδράσεις.
Απ’ αυτήν τη διευρυμένη -ποιοτικά- οικονομική αντίληψη γεννήθηκε η ιδέα και η έννοια της Διατηρήσιμης ή Αυτοσυντηρούμενης ή Αειφορικής ή Βιώσιμης Ανάπτυξης, που εκφράζει μια -περισσότερο φιλική προς τη Φύση και στο Περιβάλλον, Ανάπτυξη, η οποία εξ ορισμού, επιδιώκει να διασφαλίσει τις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές εκείνες συνθήκες, που θα επιτρέψουν όχι μόνο στις σημερινές, αλλά και στις μελλοντικές γενιές να καλύψουν, και αυτές, τις δικές τους ανάγκες (1,2,3,4,5,6,14).
Έτσι, η ολοκληρωμένη Αειφορική ή Βιώσιμη Κοινωνική Ανάπτυξη (Development) που εξασφαλίζει μια σταθερή και διαχρονική ποιότητα ζωής, δεν ταυτίζεται με την ουδέτερη -κοινωνικά- Οικονομική Ανάπτυξη, η οποία, στην πραγματικότητα δεν είναι Ανάπτυξη, αλλά Μεγέθυνση, δηλαδή Ποσοτική Αύξηση (Growth) Οικονομικών Μεγεθών (1,4).
Άλλη, συνεπώς είναι η Ποσοτική Οικονομική Αύξηση, την οποίαν οι παραδοσιακοί οικονομολόγοι λογιστικού χαρακτήρα, αλλά και οι παρακμιακοί πολιτικοί αποκαλούν Ανάπτυξη, δυσκολεύοντας την κοινή γνώμη να κατανοήσει το πραγματικό της νόημα, και άλλη η Βιώσιμη Κοινωνική Ανάπτυξη, που ως πραγματική και ουσιαστική ανάπτυξη εμπεριέχει και την οικονομική μεγέθυνση, ενταγμένη όμως σ’ ένα γνήσιο ποιοτικό πλαίσιο ζωής, οριοθετημένο από ευνοϊκές συνθήκες υγείας, παιδείας, αγωγής, απασχόλησης, ελευθερίας, δημοκρατίας, ανθρώπινων δικαιωμάτων και ασφάλειας των πολιτών.
Με άλλα λόγια, η γνήσια, ουσιαστική και ολοκληρωμένη οικονομική ανάπτυξη έχει νόημα, σημασία και αξία, μόνο όταν συνδυάζεται με τν περιβαλλοντική ισορροπία και υγεία, καθώς και την κοινωνική πρόοδο και ποιότητα ζωής. Με αυτές τις αντιλήψεις και τις παραδοχές, οι πυλώνες της οικονομίας, της κοινωνίας και του περιβάλλοντος σχηματίζουν το αειφορικό-βιώσιμο τρίγωνο ανάπτυξης, με πλευρές-πυλώνες, οι οποίες επιδιώκουν να διαμορφώσουν ευνοϊκές ανθρώπινες αξίες, στάσεις, συμπεριφορές και δράσεις, για μια ουσιαστική και ποιοτική ανθρώπινη ζωή. Η σύνδεση και συσχέτιση των τριών πλευρών του αειφορικού τριγώνου παρακολουθεί την παρακάτω λογική (5):
Η πλευρά των οικο-περιβαλλοντικών επιπτώσεων του αειφορικού τριγώνου ανάπτυξης, ζητά από τους πολίτες, όχι μόνο αναγνώριση και σεβασμό των περιβαλλοντικών αξιών, αλλά και σύνεση και, κυρίως, περιορισμούς της χρήσης και ανάλωσης των φυσικών πόρων του περιβάλλοντός τους.
Η πλευρά των οικονομικών συνεπειών του αειφορικού -βιώσιμου τριγώνου ανάπτυξης, ζητά, επίσης, από τις κοινωνίες των πολιτών, πλεονάσματα αγαθών, όπως πρώτες ύλες, καύσιμα, νερό, κ.ά. και για τις επόμενες γενιές, βασισμένα στην εξοικονόμηση ενέργειας, στην ανακύκλωση που παρατείνει τη ζωή και τη χρήση υλικών, στην παραγωγικότητα, στην τεχνολογία και στην τεχνογνωσία.
Ακόμη, η τρίτη πλευρά των κοινωνικών διαστάσεων του βιώσιμου τριγώνου ανάπτυξης επιδιώκει κοινωνική ανάπτυξη ποιότητας ζωής, με όρους -όπως και πριν τονίστηκε- υγείας, παιδείας, καλλιέργειας, αγωγής, αισθητικής, απασχόλησης, ψυχαγωγίας, αλληλεγγύης, ασφάλειας κ.ά. Συνεπώς, χρειάζεται εναρμόνιση και των τριών αυτών συνιστωσών, για να διαμορφώσουμε αξίες, στάσεις, συμπεριφορές και δράσεις που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής.
Η ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΙΣ ΤΟΠΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ
Οι προοπτικές όμως αυτές βιώσιμης ανάπτυξης, ως μια εναλλακτική οικονομική κουλτούρα, προϋποθέτουν καλόπιστη, συναινετική και δημοκρατική επι-κοινωνία και συν-εργασία των πολιτών στις τοπικές κοινωνίες, για την εκπλήρωση των βασικών τους αναγκών, σε συνδυασμό όμως με την επίλυση των τοπικών κοινωνικο-περιβαλλοντικών τους προβλημάτων.
Ωστόσο η πραγμάτωση μιας τέτοιας τοπικής συναίνεσης και συνεργασίας επιβάλλει μετασχηματισμό της ανθρώπινης -και συνήθως εγωκεντρικής- στάσης, σκέψης και συμπεριφοράς, που μέσω και της ανθρώπινης εμμονής στο ατομικό και όχι στο κοινωνικό και συλλογικό συμφέρον, δεν επιτρέπει στα παραγωγικά και καταναλωτικά πρότυπα να λειτουργούν, αειφορικά, ιδιαίτερα στις σημερινές δύσκολες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες (7, 8, 9, 10).
Όμως η αειφορική, αναπτυξιακή, αυτή τάση συνεκτιμώντας και τις “καθημερινές ανάγκες των πολιτών στις μικρές τοπικές κοινωνίες”, προσπαθεί να διαμορφώσει ευνοϊκές συνθήκες οικονομικής επάρκειας γι’ αυτούς.
Γιατί στις “μικρές τοπικές κοινωνίες”, κυρίως, είναι εφικτά και εφαρμόσιμα τα αειφορικά -αναπτυξιακά- σχέδια, επειδή οι κοινωνίες αυτές αποτελούν μορφές κοινωνικής οργάνωσης, που παραμένουν αναλλοίωτες στο διάβα των αιώνων, προωθώντας τις “τοπικές οικονομίες” και διατηρώντας τις παραδόσεις και την πολιτιστική τους κληρονομιά.
Η βιώσιμη-αειφορική, συνεπώς, ανάπτυξη, βιώνεται με όλους όσους ζουν και δρουν σε μια τοπική κοινωνία, στηριγμένη τις εμπειρίες τους, στις ανάγκες τους, στα προβλήματά τους, στις δυσκολίες τους, αλλά και στις δυνατότητες συνεννόησης, συναίνεσης και επικοινωνίας που έχουν, με τους θεσμικούς, κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς και πολιτισμικούς φορείς της περιοχής τους.
Ωστόσο, σήμερα, είναι υπαρκτές κάποιες εγγενείς δυσκολίες που συνδέουν την επίλυση των περιβαλλοντικών ζητημάτων και προβλημάτων με τις ανάγκες των πολιτών. Και σαν τέτοιες επισημαίνω:
• Τη δυσκολία συναίνεσης των πολιτών για τη διαχείριση των απορριμμάτων ή και για άλλα οξυμένα περιβαλλοντικά προβλήματα της περιοχής τους.
• Την απροθυμία τους να μοιραστούν και να αναλάβουν ευθύνες για καίρια περιβαλλοντικά ζητήματα που τους αφορούν, όπως είναι π.χ. η διατήρηση και προστασία των οικολογικών περιοχών Natura ή και άλλα σοβαρά περιβαλλοντικά ζητήματα.
• Την απογοήτευσή τους για την όχι και τόσο ενθαρρυντική συνδρομή των κεντρικών και περιφερειακών δημόσιων υπηρεσιών, στη διαχείριση και επίλυση των τοπικών περιβαλλοντικών τους προβλημάτων κ.ά.
*καθηγητής Περιβαλλοντικών Επιστημών Παν/ου Αθηνών
