Περιβάλλον – Οικονοµία και Ανάπτυξη

Τις τελευταίες δεκαετίες έχει γίνει αντιλη­πτό ότι η ολοκληρωµένη, γνήσια και ου­σιαστική ανάπτυξη, που νοείται και ως κοινωνική ανάπτυξη, δεν ταυτίζεται µε τη µεγέθυνση των οικονοµικών δει­κτών, αλλά απλώς την εµπεριέχει. Και επίσης έχει γίνει κατανοητό ότι η οικο­νοµική πρόοδος έχει νόηµα, σηµασία και αξία, όταν συνδυάζεται µε την κοι­νωνική, δηλαδή τη συλλογική ευηµερία, και την περιβαλλοντική ποιότητα. Από την αντίληψη αυτή γεννήθηκε η έν­νοια της βιώσιµης ή αειφορικής ανά­πτυξης, που εκφράζει µια περισσότερο φιλική, προς τη φύση, ανάπτυξη, η οποία διασφαλίζει τις οικονοµικές, αλλά και τις κοινωνικές και τις περιβαλλον­τικές συνθήκες που επιτρέπουν -όχι µόνο στις παρούσες- αλλά και στις µελ­λοντικές γενιές να ικανοποιήσουν, κι αυτές, τις δικές τους ανάγκες.

Γιατί, παρατηρώντας, κανείς, προσε­κτικά τις ανθρωπογενείς δράσεις που έχουν συµβεί στο άµεσο φυσικό και δο­µηµένο περιβάλλον του, µπορεί να δια­πιστώσει και να κατανοήσει το περιβαλλοντικό, αισθητικό και πολιτι­σµικό αδιέξοδο, στο οποίο έχει οδηγήσει η ταύτιση της ανάπτυξης µε τα καθαρά οικονοµικά µεγέθη. Αποτέλεσµα ήταν να προκληθεί αλόγιστη υπερ-χρήση και υπερ-ανάλωση των φυσικών πόρων, υποβάθµιση των φυσικών οικοσυστηµά­των, ρύπανση ατµόσφαιρας, νερού και εδάφους, αλλά και αύξηση της φτώχειας, µείωση της απασχόλησης, καθώς και περιθωριοποίηση, ροµποτοποίηση, αποξένωση, αλλοτρίωση και απανθρωποποίηση της ανθρώπινης συµπεριφο­ράς και προσωπικότητας. Για την αντιµετώπιση των δυσµενών αυτών καταστάσεων προβάλλονται βιώ­σιµες πολιτικές και πρακτικές, σε τοπικό, εθνικό και πλανητικό επίπεδο, ενταγµέ­νες στη λογική της ολοκληρωµένης κοι­νωνικής ανάπτυξης (Development), η οποία µπορεί να εξασφαλίσει στους πο­λίτες ποιοτικές συνθήκες ζωής, που να εµπεριέχουν στις πολλαπλές τους δια­στάσεις, και τη βασική συνιστώσα της αύξησης (Growth) των οικονοµικών µεγεθών.

Συνεπώς η αειφορική ή βιώσιµη ανά­πτυξη εκφράζει µια συνολική αντίληψη διαπλοκής οικονοµικών, περιβαλλοντι­κών και κοινωνικών επιδιώξεων, αξιών και επιλογών που θα καλύπτουν τις ανάγκες και των µελλοντικών γενεών. Η τάση και στάση αυτή για την ανάπτυξη µεγαλώνει, από τότε που η περιβαλλοντική αφύπνιση кαι η οικολογική προβληµατική προσπα­θούν να ανακαλύψουν ένα κοινωνικό-οικολογικό-παραγωγικό µοντέλο, ικανό να οικοδοµήσει ένα βιώσιµο µέλλον, συµβι­βάζοντας, ιστορικά, το περιβάλλον µε την οικονοµία.

Στο αειφορικό τρίγωνο ανάπτυξης, που σχηµατίζουν οι πυλώνες της Οικονο­µίας, του Περιβάλλοντος και της Κοι­νωνίας, η πλευρά των οικολογικών επιρροών επιβάλλει περιορισµούς και σύνεση στη χρήση των φυσικών πόρων, στηριγµένη στην αναγνώριση του περιβάλλοντος, ως αξίας σταθερής, διηνεκούς και διαχρονικής.

Η πλευρά των οικονοµικών διαστά­σεων, ζητά από τις ανθρώπινες κοινω­νίες να δηµιουργήσουν πλεονάσµατα αγαθών (στο νερό, στο πετρέλαιο, στις ορυκτές ύλες κ.ά.) για τις επόµενες γε­νιές, µέσω της εξοικονόµησης ενέργειας, της παραγωγικότητας, της τεχνογνω­σίας, της τεχνολογίας και της ανακύκλω­σης που παρατείνει τη ζωή και τη χρήση υλικών.

Η πλευρά των κοινωνικών συνε­πειών, στο τρίγωνο της αειφορικής ανά­πτυξης, παραπέµπει στην ποιοτική κοινωνική ανάπτυξη, µε όρους υγείας, παιδείας, εκπαίδευσης (που δεν ταυτίζε­ται µε την παιδεία), δηµοκρατίας, ελευ­θερίας, απασχόλησης, κουλτούρας, αι­σθητικής, ανθρώπινων δικαιωµάτων και ασφάλειας.

Συνεπώς και οι τρεις συνιστώσες της ανάπτυξης επιδιώκουν να διαµορφώσουν αξίες και να εφαρµόσουν πρακτι­κές που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής. Χρειάζεται, όµως, -µέσω της παιδείας, της αγωγής και της εκπαίδευσης- να µε­ταβληθούν οι υπάρχουσες νοοτροπίες, οι αντιλήψεις, οι στάσεις και οι συµπερι­φορές των πολιτών. ∆ηλαδή, οι πολίτες να αντιλαµβάνονται τον πλανήτη µας, ως «πλανητικό χωριό» που απαιτεί από όλους µας για την προστασία, συντή­ρηση, επιβίωση και βελτίωσή του, οικο­λογική συνείδηση, περιβαλλοντική ευθύνη και πλανητικό ήθος.

Και ακόµη να ακολουθηθούν πάγιες κατευθύν­σεις, σε κρατικό (εθνικό) επίπεδο, που διαµορφώνουν:

α. Ένα κοινωνικο-οικονοµικό σύ­στηµα δηµοκρατικό, δίκαιο και αλλη­λέγγυο για όλους που εξασφαλίζει επάρκεια ή πλεόνασµα αγαθών σε όλους, µέσω της συνετής διαχείρισης των φυσικών πόρων.

β. Ένα τεχνο-παραγωγικό σύστηµα που βελτιώνει τις παραγωγικές διαδι­κασίες, αναµορφώνει τις καταναλωτι­κές συνήθειες και δεν στηρίζεται στη µεγιστοποίηση του κέρδους, συνδυα­σµένο πάντα µε την αποδοτική λει­τουργία µιας ευέλικτης διοικητικής µηχανής.

γ. Ένα πολιτικό σύστηµα που εξα­σφαλίζει τόσο τη συµµετοχή των πολιτών στη λήψη των αποφά­σεων, όσο και την εκπροσώπηση των πολιτών στην επίλυση των κοι- νωνικο-οικολογικών προβληµάτων, µέσω της εκλογής ενηµερωµένων και ευαισθητοποιηµένων (στα ζη­τήµατα αυτά) αντιπροσώπων του έθνους.

Ωστόσο ο τύπος αυτής της ανάπτυ­ξης, ως κώδικας διαπραγµάτευσης των σχέσεων ανθρώπου-φύσης, δεν πρέπει να εξαντλείται µόνο σε ηθικές ρη­τορείες, οι οποίες βέβαια ενθαρρύνονται από το γεγονός ότι η αειφορία προϋπο­θέτει κοινωνίες δηµοκρατικές, µε συνέ­χεια και συνέπεια στις περιβαλλοντικές επιλογές τους. Προϋπόθεση την οποίαν δεν µπορεί να κατανοήσει και να προ­σεγγίσει η σηµερινή λειτουργία της οικο­νοµίας της αγοράς, τυφλωµένη από την επιδίωξη του υπερ-κέρδους.

Ωστόσο, οι αναγκαίες αειφορικές πρακτι­κές και βιώσιµες λύσεις, χρειάζεται να επικεντρώνονται:

Στην ορθολογική διαχείριση φυσι­κών πόρων, η οποία αναγνωρίζει τα όρια εκµετάλλευσής τους.

Στη χρήση των ανανεώσιµων εναλλακτικών, ήπιων, µη ρυπογό­νων µορφών ενέργειας.

Στην εξοικονόµηση ενέργειας, µέσω του διαχωρισµού και της ανα­κύκλωσης υλικών και αποβλήτων.

Στη χρήση φιλοπεριβαλλοντικών υλικών και τεχνικών, στις κατασκευές και στα κτίρια, που εξοικονοµούν ενέργεια.

Στην αναδιάρ­θρωση του συ­στήµατος µεταφορών, προς την κατεύ­θυνση περιστο­λής των ενεργοβόρων ρυ­πογόνων τεχνι­κών.

Στο σχεδιασµό κτιρίων και πό­λεων, µε πρόβλεψη διαµόρφωσης ελεύθερων χώρων (πρασίνου και αναψυχής) που δηµιουργούν ευνοϊκό µικροκλίµα.

Στην ελαχιστοποίηση της περι­βαλλοντικής ρύπανσης, η οποία µειώνει και το κόστος, που συνεπά­γεται η -εκ των υστέρων- αντιµετώ­πιση της.

Στη διαχείριση στερεών και υγρών αποβλήτων µε µη ρυπογόνες µονάδες επεξεργασίας τους.

Στην αντιµετώπιση των κλιµατι­κών αλλαγών.

Στην προστασία της βιοποικιλότητας, των δασικών πόρων και των υγροτόπων.

Στη βελτίωση της δηµόσιας υγείας κ.ά.

Οι επιδιώξεις αυτές αφορούν και την Ευ­ρωπαϊκή Ένωση που προωθεί προτά­σεις και ενιαίες στρατηγικές για την αειφόρο ανάπτυξη, µέσα από µια συν­τονισµένη εφαρµογή πολιτικών, πρακτι­κών και δεσµεύσεων.

Περισσότερο συγκεκριµένα, η στρατη­γική της αειφόρου ανάπτυξης, και για τον τόπο µας, εξειδικεύεται µέσω των τριών πυλώνων σχεδίασής της, στους παρακάτω -ειδικότερους- στόχους της.

I. Ως προς την οικονοµική µεγέ­θυνση: Ορθολογική διαχείριση φυσικών πόρων -Επιχειρηµατικότητα – Ανταγωνιστικότητα – Τουρισµός – Οικο-τουρισµός – Αγρο-τουρισµός – Συνε­δριακός, Ιαµατικός και Πολιτισµικός Τουρισµός.

II. Ως προς την περιβαλλοντική πολι­τική: Προστασία φυσικών (δασικών και υδατικών) πόρων – ∆ηµιουργία εθνικών πάρκων – Βελτίωση βιοποικιλότητας – ∆ιαχείριση και µονάδες επεξεργασίας στερεών και υγρών αποβλήτων – Μείωση αερίων ρύπων – Πρακτικές αντιµετώπισης κλιµατι­κών αλλαγών – Έλεγχος για τις χρή­σεις γης και τις απώλειες οικολογικών χαρακτηριστικών του το­πίου.

III. Ως προς την κοινωνική αλληλεγ­γύη: Καταπολέµηση ανεργίας – Κοι­νωνική συνοχή – Πρόνοια και προστασία για τις όποιες µειονότη­τες.

Οι αισιόδοξοι υποστηρικτές και ενσαρκωτές της αειφορικής ανάπτυξης (ως διαχειριστές, διεκπεραιωτές και µέλη πε­ριβαλλοντικών προγραµµάτων ή και µέλη οργανισµών για την προώθηση της αειφορικής ανάπτυξης), θεωρούν ότι µε την αρωγή της περιβαλλοντικής παι­δείας, της επιστηµονικής έρευνας και της τεχνολογικής εξέλιξης, µπορεί να επιτευχθεί οικονοµική ανάπτυξη, χωρίς σπατάλη φυσικών πόρων, χωρίς ρύπανση και χωρίς υποβάθµιση της ποι­ότητας του περιβάλλοντος. Αρκεί η στρατηγική της αειφορικής ανάπτυξης να εµπεριέχει στις επιδιώξεις και στις µε­θοδεύσεις της, όχι µόνο την οικονοµική µεγέθυνση και την οικολογική ισορρο­πία, αλλά και την κοινωνική διαδικασία, ευαισθησία και ευηµερία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1.Αθανασάκης Α. Αρχές Περιβαλλοντικών Επιστηµών, Ο.Ε.∆.Β., Αθήνα 2012.

2.Αθανασάκης Α., Σχέσεις Οικολογίας και Οικονοµίας στη σηµερινή οικονοµική κρίση, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ∆. ΚΡΗΤΗΣ, Χανιά, Νοέµβριος 2013.

3.Αθανασάκης Α., Περιβάλλον – Αγωγή και Εκπαίδευση, LIBERAL Books, Αθήνα 2015.

4. Βιλνόβ Κ., Περιβάλλον και Ανάπτυξη, Connect, UNESCO-UNEP, Paris 1992.

5.James D.E., Nijkamp P., Opschoor J.B., Ecological Sustainability and Economic Development, KLUWER ACADEMIC PUBLISH­ERS, Netherlands 2003.

6.United Nations, Human Development Report, 2000.

7.World Commission on Environment and Development, Our Com­mon Future, OXFORD UNIVERSITY PRESS, 2000.

*Ο Αρτέµης Αθανασάκης είναι καθηγητής Φυσικών & Περιβαλλοντικών Επιστηµών