Όταν στις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα άρχισε η εμπορική αξιοποίηση των ανεμογεννητριών (Α/Γ) για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας κανείς δεν μπορούσε να φαντασθεί ότι πριν από τα μέσα του 21ουαιώνα η αιολική ενέργεια θα αποτελούσε την κύρια ενεργειακή πηγή παραγωγής ηλεκτρισμού σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες του πλανήτη.
Οι κύριοι λόγοι που συνέβαλαν σε αυτό είναι:
1. Η ανάπτυξη τεχνολογικών καινοτομιών που έκαναν το κόστος παραγωγής ηλεκτρισμού με Α/Γ χαμηλότερο από το κόστος παραγωγής του με ορυκτά καύσιμα,
2. Η ανάγκη επίτευξης ενεργειακής επάρκειας και ασφάλειας σε πολλά ανεπτυγμένα κράτη με την αξιοποίηση εγχώριων ανανεώσιμων ενεργειακών πόρων, όπως η αιολική ενέργεια, αντί των εισαγόμενων ορυκτών καυσίμων που αποτελούν εξαντλήσιμους φυσικούς πόρους, και
3. Η ανάγκη μετριασμού της κλιματικής αλλαγής και μείωσης των εκπομπών άνθρακα στην ατμόσφαιρα.
Το μέλλον της αιολικής ενέργειας στην Ευρώπη
Σύμφωνα με τις πρόσφατες εκτιμήσεις της Ευρωπαικής επιτροπής η αιολική ενέργεια αναμένεται να είναι το έτος 2050 η κύρια πηγή παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρωπαική Ένωση (Ε.Ε.).Σήμερα οι Α/Γ και τα αιολικά πάρκα παράγουν το 12% της καταναλισκόμενης ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες προoπτικές και τα σενάρια αποδέσμευσης από τα ορυκτά καύσιμα και απανθρακοποίησης της Ευρώπης το έτος 2050 η αιολική ενέργεια θα παράγει το 51-56% της ηλεκτρικής ενέργειας που δαπανάται δηλαδή περισσότερο από ότι όλες οι άλλες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) μαζί. Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (International Energy Agency) εξ άλλου εκτιμά ότι το 2027 η αιολική ανέργεια στην Ε.Ε. θα παράγει περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια από ότι η πυρηνική ενέργεια και τα ορυκτά καύσιμα μαζί. Ο δρόμος μέχρι τη πλήρη απανθρακοποίηση της Ευρώπης, που υπολογίζεται το έτος 2045, θα είναι μακρύς. Στο μεταξύ η κατασκευή Α/Γ και αιολικών πάρκων θα συμβάλλει στη πραγματοποίηση επενδύσεων, στη δημιουργία πλούτου και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Οι τοπικές κοινότητες όπου έχουν εγκατασταθεί αιολικά πάρκα θα ενισχύονται με τη καταβολή φόρων από τους ιδιοκτήτες των Α/Γ ενώ όσοι πολίτες ενδιαφέρονται θα μπορούν να ωφεληθούν από την αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας μέσω της συμμετοχής τους σε τοπικά συνεταιριστικά σχήματα αξιοποίησης της (εφόσον βέβαια δημιουργηθούν έστω και καθυστερημένα στη χώρα μας).
Η αιολική ενέργεια στην Ελλάδα
Η ανάπτυξη των Α/Γ και των αιολικών πάρκων στην Ελλάδα τα τελευταία 20 χρόνια ήταν εντυπωσιακή. Η χώρα μας έχοντας ένα πολύ πλούσιο αιολικό δυναμικό σε σύγκριση με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες είχε εγκατεστημένη ισχύ Α/Γ στα τέλη του 2017 2.651 ΜW σε σχέση με τα 850 ΜW δέκα χρόνια πριν και λιγότερο από 40 ΜW είκοσι χρόνια νωρίτερα. Η αύξηση αυτή των αιολικών μηχανών αναμένεται να συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια. Δυστυχώς όμως καθώς δεν υπάρχει εγχώρια βιομηχανία κατασκευής Α/Γ οι αιολικές μηχανές που εγκαθίστανται είναι εισαγόμενες. Εάν είχαμε καταφέρει να δημιουργήσουμε εγχώριες βιομηχανίες κατασκευής Α/Γ (όπως άλλες Ευρωπαικές χώρες με αιολικό δυναμικό ανάλογο του δικού μας, π.χ. η Δανία) θα δημιουργούντο πολλές θέσεις εργασίας. Οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στη κατασκευή αιολικών πάρκων στη χώρα μας είναι Ελληνικές και Ευρωπαικές. Εκτός από την ημι-κρατική ΔΕΗ, μέσω της ΔΕΗ – Ανανεώσιμες, δραστηριοποιούνται οι θυγατρικές εταιρείες δύο μεγάλων Ελληνικών κατασκευαστικών ομίλων, της ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ και της ΕΛΛΑΚΤΩΡ. Μεταξύ των Ευρωπαικών εταιρειών σημαντικό ρόλο έχουν οι EDF EN Hellas (Γαλλική), IBERDROLA Renovables (Ισπανική) και η ENEL green power (Ιταλική).
Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των Α/Γ
1. Θόρυβος
Ο θόρυβος είναι ένα από προβλήματα που παρουσιάζονται κατά τη λειτουργία των Α/Γ. Διακρίνεται σε μηχανικό και αεροδυναμικό θόρυβο. Ο μηχανικός θόρυβος παράγεται από τον μηχανικό και ηλεκτρικό εξοπλισμό της Α/Γ ενώ ο αεροδυναμικός οφείλεται στην αλληλεπίδραση της ροής του αέρα με τα πτερύγια της. Συνήθως το κύριο πρόβλημα θορύβου σε μία Α/Γ είναι ο μηχανικός θόρυβος ο οποίος αντιμετωπίζεται με τη χρήση ειδικών κιβωτίων ταχυτήτων. Ο αεροδυναμικός θόρυβος αυξάνεται με τη ταχύτητα περιστροφής των πτερυγίων και γι αυτό σήμερα οι Α/Γ λειτουργούν σε χαμηλότερες ταχύτητες περιστροφής των πτερυγίων τους. Σε διάφορες χώρες της Ε.Ε. έχουν τεθεί όρια στις εκπομπές θορύβου από τις Α/Γ. Έτσι στη Δανία το μέγιστο επιτρεπτό επίπεδο θορύβου στη πλησιέστερη κατοικία κυμαίνεται στα 40-45 ντεσιμπέλ (db(A)).
Πόση ηλεκτρική ενέργεια παράγει ένα αιολικό πάρκο;
Ένα αιολικό πάρκο ονομαστικής ισχύος 10 MW παράγει ενδεικτικά ετησίως 24.500 MWh.
Η ενέργεια αυτή είναι αρκετή για τη κάλυψη των ετήσιων αναγκών ηλεκτρισμού περίπου 7.000 νοικοκυριών στη χώρα μας.
2. Αλλοίωση τοπίου
Η αλλοίωση του τοπίου από μία Α/Γ ή αιολικό πάρκο καθορίζονται από παράγοντες που περιλαμβάνουν το μέγεθος και τον αριθμό των Α/Γ καθώς και από την υποκειμενική στάση των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής απέναντι στην αιολική ενέργεια. Σε πολλές χώρες της Ε.Ε. έχουν πραγματοποιηθεί μελέτες που δείχνουν τη θετική στάση της πλειοψηφίας των πολιτών και την υποστήριξη τους στην αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας.
3. Διατάραξη της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας
Όταν μία Α/Γ παρεμβάλεται ανάμεσα σε ένα πομπό ή δέκτη ραδιοφώνου ή τηλεόρασης μπορεί να διαταραχθεί η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία και το λαμβανόμενο σήμα. Το πρόβλημα αυτό επιλύεται εύκολα είτε με την εγκατάσταση πομπών αναμετάδοσης του σήματος ή με τη σύνδεση των κατοίκων που επηρεάζονται με υπηρεσίες καλωδιακής τηλεόρασης.
4. Επιπτώσεις στη χλωρίδα και τη πανίδα
Η κατασκευή και η λειτουργία Α/Γ και αιολικών πάρκων έχει επιπτώσεις στη χλωρίδα και τη πανίδα. Επηρεάζεται το τοπίο, ο πληθυσμός των πουλιών και των νυκτερίδων ενώ τα υπεράκτια αιολικά πάρκα έχουν επιπτώσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον και τα ψάρια. Ο βιότοπος πολλών μικρών ζώων και εντόμων καθώς και η βλάστηση μπορούν να επηρεαστούν κατά τη διάρκεια της φάσης κατασκευής των έργων εγκατάστασης των μηχανών. Συνήθως απαιτούνται δρόμοι προσπέλασης για μεγάλα μηχανήματα που συνοδεύονται με διανοίξεις υπαρχόντων δρόμων ενώ η θεμελίωση των Α/Γ αλλάζει τη περιοχή. Ωστόσο η φάση κατασκευής των έργων διαρκεί για μικρό χρονικό διάστημα και οι όποιες επιπτώσεις είναι περιορισμένες. Καθώς τα αιολικά πάρκα καταλαμβάνουν μεγάλες εκτάσεις η λειτουργία των Α/Γ είναι συνυφασμένη με πολλές χρήσεις γης όπως η γεωργία και η βόσκηση ζώων ενώ μόνο μικρές περιοχές των θεμελιώσεων, των στροβίλων και των έργων υποδομής δεν είναι διαθέσιμες για χρήση.
5. Επιπτώσεις στα πτηνά
Οι Α/Γ και τα αιολικά πάρκα συνιστούν ψηλές κατακόρυφες κατασκευές με μακρυά πτερύγια και αποτελούν κίνδυνο σύγκρουσης με τα πουλιά που βρίσκονται κοντά τους. Οι περισσότεροι ορνιθολόγοι συμφωνούν ότι είναι δύσκολο να καταλήξουμε σε οριστικό συμπέρασμα σχετικά με τον αντίκτυπο που έχουν οι Α/Γ στη θνησιμότητα των πτηνών αλλά οι περισσότεροι φαίνεται να συμφωνούν ότι τα μεγαλύτερα αρπακτικά πουλιά επηρεάζονται περισσότερο. Μελέτες σε όλο το κόσμο έδειξαν ότι η θνησιμότητα των πουλιών μπορεί να είναι τόσο χαμηλή όσο λίγοι θάνατοι ανά Α/Γ ετησίως σε σύγκριση με τα πουλιά που πεθαίνουν κάθε χρόνο από συγκρούσεις με κτίρια, γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, οχήματα, κατά τη διάρκεια του νόμιμου και παράνομου κυνηγιού αλλά και από τις γάτες. Η Καναδική υπηρεσία άγριας ζωής πραγματοποίησε το 2013 μία μελέτη για τους θανάτους των πτηνών σε 43 από τα συνολικά 135 αιολικά πάρκα που λειτουργούσαν τότε στο Καναδά. Η μελέτη διαπίστωσε κατά μέσο όρο 8.2 θανάτους πτηνών ανά Α/Γ ετησίως φθάνοντας συνολικά τους 23.000 θανάτους πτηνών στο Καναδά από Α/Γ το έτος αυτό. Η πραγματική απώλεια των βιοτόπων λόγω των Α/Γ υπολογίστηκε σε 12.3 στρέμματα ανά Α/Γ που συνεπαγόταν την απώλεια κατά μέσο όρο 1.9 τοποθεσιών φωλιάσματος ανά Α/Γ. Η μελέτη αυτή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι συνολικά η συνδυασμένη επίδραση των Α/Γ στα πτηνά ήταν “σχετικά μικρή “σε σύγκριση με άλλες αιτίες θνησιμότητας τους.
6. Επιπτώσεις των Υπεράκτιων/θαλάσσιων Α/Γ και αιολικών πάρκων
Κατά τη λειτουργία των υπεράκτιων Α/Γ η περιστροφή των πτερυγίων τους δημιουργεί δονήσεις στο νερό και στα θαλάσσια στρώματα οι οποίες επηρεάζουν τα ψάρια. Ωστόσο η κατασκευή των υποθαλάσσιων θεμελιώσεων τους δημιουργεί τεχνητούς υφάλους οι οποίοι ευνοούν την ανάπτυξη των θαλάσσιων οργανισμών.
Πλεονεκτήματα των Α/Γ και των αιολικών πάρκων
1. Συμβάλλουν στη πραγματοποίηση επενδύσεων,
2. Δημιουργούν κάποιες θέσεις εργασίας κατά τη κατασκευή των εγκαταστάσεων και κατά τη συντήρηση τους,
3. Συμβάλλουν στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) στην ατμόσφαιρα κατά τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας,
4. Συμβάλλουν στη μείωση των εισαγωγών ορυκτών καυσίμων, πετρελαίου και φυσικού αερίου, και βελτιώνουν το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας,
5. Αποφέρουν φόρους στη τοπική αυτοδιοίκηση σε πολλούς δήμους της χώρας όπου είναι εγκατεστημένα αιολικά πάρκα,
6. Προσφέρουν τη δυνατότητα στους απλούς πολίτες να συμμετέχουν στην αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας μέσω της συμμετοχής τους σε ενεργειακούς συνεταιρισμούς και να έχουν κάποιο οικονομικό όφελος,
7. Συμβάλλουν στη μείωση του ποσού που πληρώνει η χώρα για την αγορά δικαιωμάτων εκπομπής CO2.
Συμπεράσματα
1. Η αιολική ενέργεια αναμένεται να έχει αλματώδη ανάπτυξη τα προσεχή χρόνια στη Ε.Ε. Μέχρι τα μέσα του 21ου αιώνα προβλέπεται να αποτελεί τη κύρια πηγή παραγωγής ηλεκτρισμού στην Ε.Ε.
2. Η δημιουργία Α/Γ και αιολικών πάρκων στην Ελλάδα τα τελευταία 20 χρόνια ήταν εντυπωσιακή. Η χώρα μας έχοντας πολύ πλούσιο αιολικό δυναμικό σε σχέση με άλλες Ευρωπαικές χώρες αναμένεται και πρέπει να αξιοποιήσει περισσότερο την αιολική ενέργεια στο μέλλον.
3. Δυστυχώς παρά το πλούσιο αιολικό δυναμικό μας δεν καταφέραμε να δημιουργήσουμε Ελληνικές εταιρείες κατασκευής Α/Γ όπως άλλες Ευρωπαικές χώρες με ανάλογο αιολικό δυναμικό, όπως π.χ. η Δανία.
4. Δυστυχώς δεν καταφέραμε μέχρι σήμερα να δημιουργήσουμε ενεργειακούς συνεταιρισμούς αξιοποίησης της αιολικής ενέργειας ούτως ώστε να δοθεί η δυνατότητα στον απλό πολίτη να συμμετάσχει στην αξιοποίηση του ανανεώσιμου αυτού φυσικού πόρου μας και να συμβάλλει στην άμβλυνση της κλιματικής αλλαγής. Στη Ε.Ε. λειτουργούν σήμερα αρκετές εκατοντάδες ενεργειακών συνεταιρισμών με τη συμμετοχή πολλών δεκάδων χιλιάδων πολιτών-συνεταίρων.