Όταν ο Art Spiegelman κυκλοφόρησε το 1991 το Maus, ένα κόµικς βασισµένο στις αφηγήσεις του πατέρα του σχετικά µε το ολοκαύτωµα, άνοιγε ένα νέο δρόµο στο αφηγηµατικό αυτό είδος.
Ένα δρόµο που δανείζεται στοιχεία από την αυτοβιογραφία, το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο µιας εποχής και ανοίγει έναν ιδιαίτερο διάλογο µε την ιστορία. Ένα τέτοιο κόµικς είναι και το Persepolis, που κυκλοφόρησε πρώτη φορά σε τέσσερις τόµους από το 2000 εως το 2003, ενώ πρόσφατα επανακυκλοφόρησε στα ελληνικά σε έναν συλλογικό τόµο από τις εκδόσεις Οξύ.
Από το Ιράν στην Ευρώπη
Το Persepolis, είναι ένα δηµιούργηµα της, γεννηµένης στο Ιράν το 1969, Marjane Satrapi. Η Satrapi µεγάλωσε στην Τεχεράνη, φοίτησε σε γαλλόφωνο σχολείο, ενώ οι γονείς της ήταν ενεργοί πολιτικά και αριστεροί, κατά της µοναρχίας του Ιράν. Πολλοί φίλοι και συγγενείς της θα κυνηγηθούν, συλληφθούν ή ακόµα και θα δολοφονηθούν. Στο πρόσωπο του θείου της, Ανούς, ο οποίος ήταν πολιτικός κρατούµενος και είχε εξοριστεί στην Σοβιετική Ένωση, θα βρει έναν µέντορα και έναν δεύτερο πατέρα. Η επιστροφή του όµως στο Ιράν, θα οδηγήσει στην εκτέλεσή του. Το τελευταίο βράδυ πριν την εκτέλεση, ο Ανούς δικαιούται να δει µόνο ένα πρόσωπο και αυτό είναι η Satrapi. Παρόλο που οι γονείς της, την ενθάρρυναν να παλεύει για τα δικαιώµατά της, ταυτόχρονα προσπαθούσαν να την κρατήσουν ασφαλή. Το 1983 την στέλνουν στη Βιέννη της Αυστρίας για σπουδές. Θα επιστρέψει µερικά χρόνια αργότερα για να σπουδάσει οπτική επικοινωνία στο Πανεπιστήµιο της Τεχεράνης. Θα παντρευτεί έναν βετεράνο του πολέµου Ιράν-Ιράκ στα 21 της, µε τον οποίο θα χωρίσει. Λίγο αργότερα µετακοµίζει στην Γαλλία για να συνεχίσει τις σπουδές της, ενώ οι γονείς της της παροτρύνουν να µείνει εκεί µόνιµα γιατί το Ιράν δεν είναι πια ένα µέρος γι’ αυτήν.
Μια αυτοβιογραφία σε κόµικς
Την ιστορία της αυτή, η Satrapi µας αφηγείται µέσα από το κόµικς Persepolis. Τον τίτλο τον επέλεξε από την αρχαία ελληνική λέξη, για να τονίσει ότι η κατάσταση στην περιοχή δεν είναι αποτέλεσµα των τελευταίων ετών, αλλά έχει τις ρίζες της πολύ πιο βαθιά στην ιστορία. Η αφήγηση αρχίζει µε τον 10χρονη Marjane, το έτος 1980, κατά την διάρκεια της Ιρανικής επανάστασης. Καθώς ανήκει στην µεσαία-υψηλή τάξη, έχει πρόσβαση σε ραδιόφωνο και βιβλία, τα οποία την φέρνουν σε επαφή µε την δυτική πολιτική σκέψη, αλλά και την φιλοσοφία. Ακολουθούµε σταδιακά όλη τη ζωή της, παρακολουθώντας ταυτόχρονα και τις πολιτικές εξελίξεις στην χώρα και την άνοδο του φονταµεταλισµού. ∆ιαβάζουµε για τον θρησκευτικό νόµο που σιγά-σιγά επιβάλλεται και τα κοινωνικά δικαιώµατα των γυναικών που συνεχώς µειώνονται. Το πρώτο βιβλίο τελειώνει µε την αναχώρηση της Marjane για την Ευρώπη και την µητέρα της να λιποθυµά στα χέρια του πατέρας της, µην µπορώντας να αντέξει την κατάσταση. Το δεύτερο βιβλίο εξιστορεί τα χρόνια της στην Ευρώπη και την επιστροφή της στο Ιράν αργότερα, πριν φύγει ξανά οριστικά για την Γαλλία.
Ιστορία µέσω της τέχνης
Η Satrapi µπορεί και να γράφει και να σχεδιάζει, γι’ αυτό άλλωστε επιλέγει και το αφηγηµατικό αυτό µέσο του κόµικς, το οποίο συνδυάζει και τις δύο τέχνες, για να διηγηθεί την ιστορία της. Μέσα από τα µάτια ενός µικρού κοριτσιού, τις αθώες και φωτεινές σκέψεις του, αντανακλά µια σκοτεινή και βίαιη πλευρά της ιστορίας. Σαν µια άλλη Μαφάλντα, στέκεται απέναντι στα γεγονότα µε καθαρή µατιά, αυτόπτης µάρτυρας του πολιτικού και κοινωνικού χάους που εκτυλίσσεται.
Το βιβλίο θα κερδίσει το βραβείο καλύτερου σεναρίου στο φεστιβάλ της Ανγουλέµ, ενώ το 2007 θα γίνει η µεταγραφή του σε ταινία animation. Η ταινία θα κερδίσει στις Κάννες το φεστιβάλ της κριτικής επιτροπής, ενώ θα είναι υποψήφια και για όσκαρ (το οποίο θα χάσει, ίσως άδικα, από την Disney-Pixar και την ταινία Ratatouille).
Το βιβλίο έχει µεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, ενώ το 2019 µπήκε στην λίστα της Guardians για τα 100 καλύτερα βιβλία του 21ου αιώνα, στην θέση 47, ενώ το 2024, στην αντίστοιχη λίστα των New York Times, στην θέση 48. Και αν και συνηθίζεται στην Ελλάδα και στο εξωτερικό να τιτλοφορείται ως «graphic novel», η ίδια προτιµάει να αναφέρεται σε αυτό ως «Κόµικς». Όπως λέει και η ίδια: «Οι άνθρωποι φοβούνται τόσο πολύ να πουν τη λέξη “κόµικς”. Σε κάνει να σκέφτεσαι έναν ενήλικο άνδρα µε σπυράκια, αλογοουρά και µεγάλη κοιλιά. Αλλάξτε το σε “graphic novel” και αυτό εξαφανίζεται. Όχι: όλα είναι κόµικς!»
γραμμοσκιάσεις… Zgur
