■ Ως πρωτοπόρος στην οργάνωση της υγειονομικής περίθλαψης στον δημοκρατικό στρατό Ελλάδας
■ Το έργο του, το κληροδότημά του, το πνεύμα του βοηθάνε στους δικούς μας αγώνες σήμερα
Ο Πέτρος Κόκκαλης γεννήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1896 στη Λιβαδειά της Βοιωτίας και μεγάλωσε στην Αθήνα όπου ο πατέρας ήταν εκπαιδευτικός, διευθυντής Γυμνασίου. Ο Κόκκαλης ξεκίνησε τις σπουδές του στην Ιατρική Σχολή της Αθήνας, πολύ γρήγορα όμως τις συνέχισε στο εξωτερικό, αρχικά στο Βερολίνο στα 1913 – 1914 και, μετά την έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, στην Ελβετία, στις Ιατρικές Σχολές της Ζυρίχης (1915 – 16) και της Βέρνης (1916 – 1919). Από την τελευταία αυτή Σχολή, πήρε το πτυχίο της Ιατρικής και λίγο αργότερα τον διδακτορικό του τίτλο. Στη συνέχεια, εγκαταστάθηκε στο Μόναχο της Γερμανίας, όπου και άσκησε το ιατρικό του λειτούργημα, ως βοηθός του διάσημου Γερμανού Καθηγητή Ferdinand Sauerbruch από το 1919 ως το 1928.
Στη Ρωσία του 1917, αλλά και στη Γερμανία και στο Μόναχο όπου εγκαταστάθηκε ο Κόκκαλης, ξέσπασαν εργατικές, κομμουνιστικές επαναστάσεις και την εξουσία πήραν οι λαϊκές επιτροπές, τα Σοβιέτ. Μέσα σε έναν τέτοιο κόσμο, ο νεαρός τότε Πέτρος Κόκκαλης, 23 χρόνων όταν εγκαταστάθηκε στο Μόναχο, μάθαινε, υπηρετώντας πάντοτε και την επιστήμη του, την πολιτική και τον κόσμο, μέσα στον οποίο θα εργαζόταν, θα θεράπευε, θα ερευνούσε και θα αγωνιζόταν – ολοένα και πιο κοντά βρίσκονταν οι δύο αυτές συνιστώσες.
Ο Πέτρος Κόκκαλης, ήδη, από τα νεανικά του χρόνια στη Γερμανία έκτιζε τις επιλογές του στη γνώση και στην ταξική κοινωνία μέσα στην οποία σπούδαζε.
Στα 1926 έστρεψε το ενδιαφέρον του στην Ελλάδα και στα 1928 επέστρεψε μόνιμα σε αυτή. Τον επόμενο χρόνο ο διαπρεπής ήδη επιστήμονας έγινε υφηγητής της Χειρουργικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Αφιερώθηκε στη διδασκαλία και στην έρευνα μεταλαμπαδεύοντας στην πολύπαθη τότε Ελλάδα – βρισκόμαστε έξι μόλις χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή και την υποδοχή 1,5 εκατομμυρίου προσφύγων – τις γνώσεις και τις εμπειρίες που απέκτησε στην Ελβετία και τη Γερμανία. Το 1930 έγινε Διευθυντής της Κλινικής Αθηνών και μέχρι το 1935 διεύθυνε το νοσοκομείο «Ελπίς». Το 1935 απέκτησε τον τίτλο του Καθηγητή της Ιατρικής και ανέλαβε την Διεύθυνση της Γ’ Χειρουργικής Κλινικής του Νοσοκομείου «Ευαγγελισμός», όπου και παρέμεινε μέχρι το 1940. Ως Καθηγητής στην Έδρα της Χειρουργικής Ανατομίας διεύθυνε ταυτόχρονα και την Πανεπιστημιακή Χειρουργική Κλινική του Αρεταίειου Νοσοκομείου της Αθήνας. Ήδη, πολύ λίγοι γιατροί και επιστήμονες μπορούσαν να τον ανταγωνιστούν στο κτίσιμο επιστημονικής αξίας και φήμης. Το όνομά του ήδη ήταν σεβαστό στο χώρο της επιστήμης, αλλά και στον κοινωνικό χώρο, εκεί όπου αλάνθαστα αξιολογούνται οι κοινωνικές αξίες και προσφορές. Τα δημοσιεύματά του – μεταξύ τους ένα μνημειώδες έργο για τη χειρουργική – ήταν σημεία επιστημονικής αναφοράς και το όνομά του ήδη γνωστό σε ειδικούς και την κοινωνία.
Μέχρι το 1940, ο Πέτρος Κόκκαλης δεν είχε πολιτική δραστηριότητα. Αργά και μεθοδικά, μέσα από την υπηρεσία της επιστήμης και την καθημερινή επαφή του με τους ανθρώπους, κτίζονταν οι προϋποθέσεις, σωρεύονταν τα υλικά, που προετοίμαζαν τη μεγάλη απόφαση. Στα 1940, ο καθηγητής της Χειρουργικής Πέτρος Κόκκαλης μετά από αίτησή του εντάχθηκε στο ιατρικό Σώμα του Ελληνικού Στρατού και τοποθετήθηκε στα Χειρουργεία του Τμήματος Στρατιάς Ηπείρου. Από τη θέση αυτή πήρε μέρος στον Ελληνο-ιταλικό πόλεμο και συνδέθηκε για πρώτη φορά με τη μεγάλη ιστορία του Λαού μας.
Η φασιστική και ναζιστική κατοχή της χώρας τον βρήκε στις γνωστές του θέσεις: στα νοσοκομεία, στα αμφιθέατρα της διδασκαλίας, στις αίθουσες των χειρουργείων. Πολύ γρήγορα το νέο καθεστώς αποδείχθηκε αφόρητο για την επιστημονική και κοινωνική αξιοπρέπεια του Πέτρου Κόκκαλη. Οι προστριβές του με τις κατοχικές αρχές, ελληνικές και ξένες, πολλαπλασιάστηκαν, το ίδιο και η καχυποψία των κατακτητών και των οργάνων τους γι’ αυτόν τον προικισμένο καθηγητή, ο οποίος, παρά τη γερμανική του παιδεία, αρνιόταν να γίνει τυφλό όργανο των Αρείων κατακτητών. Στα 1942, η εμφανής του πλέον αντίθεση στην κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα και στο καθεστώς που οι κατακτητές – σε συνεργασία με μεγάλο τμήμα της άρχουσας τάξης – είχαν επιβάλει, προκάλεσε την απομάκρυνσή του από όλες τις επιφανείς θέσεις που είχε καταλάβει. Εξακολούθησε να ασκεί ιδιωτικά την ιατρική και ταυτόχρονα στράφηκε προς το κίνημα της Εθνικής Αντίστασης.
Για τον Πέτρο Κόκκαλη η επιλογή ήταν ο δύσκολος δρόμος και ο προσανατολισμός του προς αυτόν υπήρξε έκτοτε σταθερός. Η συμπάθεια για το ΚΚΕ και τους αγώνες του έγινε σταθερή σύνδεση και, από τις αρχές του 1944, έγινε μέλος του Κόμματος της εργατικής τάξης. Πολύ γρήγορα ανέλαβε βαριές ευθύνες και λίγο αργότερα βρέθηκε στο βουνό, στην Ελεύθερη Ελλάδα, μέλος της ΠΕΕΑ έως την Απελευθέρωση.
Η μεγάλη αυτή προσπάθεια του λαού μας ηττήθηκε, ο Κόκκαλης όμως έμεινε πιστός στο δρόμο που είχε επιλέξει. Δεν ήταν εύκολη η θέση του. Μετά τη Βάρκιζα ειδικά, δέχθηκε πιέσεις, διωγμούς, το 1946 ήδη ήταν στιγματισμένος και απολυμένος από όλες τις σημαντικές θέσεις που είχε καταλάβει στο παρελθόν. Ήταν υποψήφιος για διωγμό, καθώς οι άρχουσες τάξεις δε συγχωρούν αυτούς που πηγαίνουν με την άλλη μεριά όταν ο αγώνας ξεσπάσει. Ήταν από εκείνους που η αστική τάξη είχε κυριολεκτικά ξεγράψει εκείνο τον καιρό.
Το 1946 ανέλαβε την πρώτη του πολύ επικίνδυνη αποστολή, σα στέλεχος πια του ΚΚΕ. Έγινε μέλος της Επιτροπής Πόλης της Αθήνας, σε μια εποχή που οι διωγμοί είχαν πάρει χαρακτήρα πογκρόμ, απέναντι στο κίνημα. Εξαιτίας προβλημάτων που ήδη είχαν εκδηλωθεί στην υγεία του, έφυγε για το εξωτερικό το 1947, στη Γαλλία. Από εκεί μόλις αποκαταστάθηκαν τα προβλήματα γύρισε πίσω στη μαχόμενη Ελλάδα, στα ελεύθερα βουνά, στο ΔΣΕ, στο χειρουργείο ταυτόχρονα και στην προσωρινή δημοκρατική κυβέρνηση από την ίδρυσή της κιόλας το Δεκέμβριο του 1947.
Δύο μεγάλα έργα συνδέονται με την παρουσία και τη δουλειά του Π. Κόκκαλη αυτή την περίοδο. Το πρώτο είναι η οργάνωση της υγειονομικής υπηρεσίας του ΔΣΕ, ένα έργο τιτάνιο. Η προσπάθειά του συνίστατο στην οργάνωση ενός συνεκτικού συστήματος συγκέντρωσης, μεταφοράς και περίθαλψης των τραυματιών στις ελεύθερες περιοχές αρχικά και αργότερα θα λέγαμε στις Λαϊκές Δημοκρατίες για όσους δεν μπορούσαν να νοσηλευτούν σε σωστές συνθήκες για καιρό στην Ελεύθερη Ελλάδα. Σ’ αυτόν και σε δυο τρεις συνεργάτες του οφείλεται αυτή η καταπληκτική οργάνωση του υγειονομικού συστήματος -φαίνεται από τους αριθμούς γιατί ήταν καταπληκτική- έριξε όλο το βάρος στην πρωτογενή θεραπεία, δηλαδή στην επούλωση των τραυμάτων όσο πιο γρήγορα γίνεται, κοντά στο πεδίο της μάχης, περίπου με τη λογική των χειρουργείων εκστρατείας.
Γίνανε θαύματα εκείνη την περίοδο. Στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, περισσότεροι από 100.000 μαχητές περάσανε από τις γραμμές του ΔΣΕ, περίπου 25.000 σκοτώθηκαν, αυτό οφείλεται στις μεγάλες σφαγές που κάνανε οι «νικητές» στην Πελοπόννησο, στη Σάμο και αλλού, γύρω στους 25.000 ήταν οι σοβαρά τραυματίες και από αυτούς, μέσα σε αυτές τις τραγικές συνθήκες πολέμου, ένα τεράστιο ποσοστό αποθεραπεύονται και γυρίζουν μάλιστα στις μονάδες τους. Έχουμε ελάχιστη θνησιμότητα τραυματιών στις ελεύθερες ζώνες της Ελλάδας. Αυτή ήταν η προσφορά του Π. Κόκκαλη.
Το άλλο μεγάλο έργο με το οποίο συνδέεται το όνομά του, είναι τα παιδιά των ελεύθερων περιοχών, τα παιδιά του αγροτικού χώρου της Ελλάδας. Είναι γνωστό ότι από το καλοκαίρι του 1947, η βασίλισσα Φρειδερίκη και το βασιλικό ίδρυμα που αμέσως ίδρυσε με τα λεφτά της ελληνοαμερικανικής συμφωνίας που έσπευσαν στην Ελλάδα, ξεκίνησαν ένα σχέδιο το οποίο μέχρι τότε δεν είχε εφαρμοστεί πουθενά αλλού στον κόσμο, το σχέδιο της περισυλλογής και του εγκλεισμού όλων των παιδιών των ελεύθερων περιοχών της χώρας. Κυριολεκτικά αρπάζανε τα παιδιά από όλες τις αγροτικές οικογένειες και τα κρατούσαν ομήρους στις περίφημες παιδουπόλεις, στα περίφημα ιδρύματα, για να κρατούν το λαό όμηρο.
Η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση την άνοιξη του 1948, κατήγγειλε αυτό το σύστημα και αποφάσισε να αντιδράσει διοργανώνοντας ένα δικό της φύλαγμα παιδιών, είτε σε κατασκηνώσεις και ιδρύματα στις ελεύθερες περιοχές της χώρας είτε, επειδή αυτό γινόταν πάρα πολύ επικίνδυνο με την κυριαρχία που είχε ο αντίπαλος στον αέρα, με τη μεταφορά τους στις Λαϊκές Δημοκρατίες, για την περίθαλψή τους, τη θεραπεία τους εκεί που χρειαζότανε, το σώσιμο από την αρπαγή της Βασίλισσας, από τις κακουχίες και τους κινδύνους του πολέμου.
Ο Π. Κόκκαλης διαχειρίστηκε το μεγάλο ζήτημα των παιδιών και την επαύριο του πολέμου, στις Λαϊκές Δημοκρατίες, ως πρόεδρος της ΕΒΟΠ και ανέλαβε το μεγάλο έργο να οργανώσει ποια παιδιά οι οικογένειές τους επιθυμούν να μείνουν στις Λαϊκές Δημοκρατίες, ποια παιδιά θέλουν οι οικογένειές τους να επιστρέψουν, να διεκδικήσει επίσης και παιδιά των οποίων οι γονείς βρεθήκανε πρόσφυγες στις Λαϊκές Δημοκρατίες και αυτά έμειναν στην Ελλάδα. Όλα αυτά μέσω του Ερυθρού Σταυρού με διαπραγματεύσεις που κράτησαν χρόνια πολλά και που την πλήρη διάσταση των πραγμάτων ακόμη δεν τη γνωρίζουμε καλά, τη διαχειριζόταν από μέρους του ΚΚΕ ο Π. Κόκκαλης.
Ταυτόχρονα με όλο αυτό το έργο, δεν υποτίμησε την επιστήμη, δεν υποτίμησε την έρευνα, δεν υποτίμησε την ιατρική. Συνέχισε μια λαμπρή επιστημονική σταδιοδρομία στις Λαϊκές Δημοκρατίες και ειδικά στη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας. Ήδη από το 1954-1955 ανέλαβε κεντρικές θέσεις στη ΛΔ Γερμανίας, αρχικά στο Βερολίνο σαν διευθυντής του πειραματικού Ινστιτούτου Καρδιολογικής Χειρουργικής, αργότερα το 1957 από τη θέση του καθηγητή της χειρουργικής στο περίφημο πανεπιστήμιο του Χούμπολτ στην Ανατολική πλευρά του Βερολίνου. Για την προσφορά του τιμήθηκε με ανώτατα παράσημα των Λαϊκών Δημοκρατιών, ειδικά της Γερμανίας. Το 1961 σε ειδική τελετή ο Βάλτερ Ούλμπριχ του απένειμε το Λάβαρο της Εργασίας σε ειδικά οργανωμένη γι’ αυτόν τελετή. Ταυτόχρονα, ήταν μέλος του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ειρήνης, μέλος της Επιτροπής Ειρήνης του ΟΗΕ, μετείχε σε κάθε οργανισμό διεθνή, όπου έφτανε θα λέγαμε το κύρος και η αξία του ΚΚΕ για να παλέψει εκείνους τους καιρούς του ψυχρού πολέμου και της πυρηνικής απειλής, να παλέψει για την παγκόσμια ειρήνη και να προστατεύσει την ανθρωπότητα από ένα νέο φρικτό ολοκαύτωμα.
Πέθανε στα 1962, δυστυχώς νέος -είχε ακόμα πολλά να προσφέρει- από ένα πρόβλημα καρδιάς που φαίνεται ότι είχε αρκετό καιρό. Το όνομά του ήταν πια τόσο ακουστό που η οικογένεια έκανε αίτηση να γίνει η κηδεία του στην Αθήνα και η τότε σκληρή κυβέρνηση της δεξιάς, η κυβέρνηση Καραμανλή που προέκυψε το 1961, δεν τόλμησε να αρνηθεί αυτό το αίτημα της οικογένειας. Έτσι η κηδεία του έγινε και στο Βερολίνο και στο Α’ νεκροταφείο της Αθήνας, μετατράπηκε σε πολιτική καθώς επιφανείς παράγοντες της ΕΔΑ τότε, μίλησαν για τον Π. Κόκκαλη και ταυτόχρονα για όλα αυτά, για όλες αυτές τις αξίες που η εποχή του Π. Κόκκαλη έφερνε μαζί της.
Ο Π. Κόκκαλης είναι παρόν ανάμεσά μας σήμερα; Το έργο του, το κληροδότημά του, το πνεύμα του, μας βοηθά στους δικούς μας αγώνες σήμερα;
Όπως αναφέρεται στην βάση ης προτομής που η Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. τοποθέτησε στο Βροντερό της Πρέσπας, όπου βρισκόταν ένα από τα νοσοκομεία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, ο Πέτρος Κόκκαλης «μπήκε βαθιά στην ανθρώπινη ψυχή, πιο βαθιά στη γνώση του κόσμου, Στρατεύτηκε για τη δημιουργία του «μελλούμενου πολιτισμού».
