Πικρά Χριστούγεννα και ποίηση

«…Πότε θα ξανοιχτούμε πέρα απ’ τις ακτές και τα  βουνά, να αγναντέψουμε τη γέννηση της νέας εργασίας, τη νέα γνώση, τη φυγή των τυράννων και των δαιμόνων, το τέλος των προλήψεων, να λατρέψουμε -πρώτοι εμείς!- την του Χριστού επί γης γέννηση!»

[Arthur Rimbaud, «Une saison en enfer»
(=Μια εποχή στην κόλαση), Gallimard, σελ. 150]

ΟΙ ΓΙΟΡΤΕΣ των Χριστουγέννων, με ή χωρίς οικονομικές κρίσεις, παραμένουν οι πιο συναισθηματικά φορτισμένες μέρες του χρόνου. Θεωρούνται οι πιο «χαρούμενες μέρες» του χρόνου. Σε αντίθεση με το Πάσχα, και επειδή τα Χριστούγεννα είναι γιορτή της (κάθε) γέννησης που φέρνει χαρά και δώρα, ευχή και προσδοκία μας είναι να μην υπάρχουν εκείνη τη μέρα πικραμένοι άνθρωποι.

ΛΕΜΕ ευχή και προσδοκία, γιατί η πραγματικότητα αναδεικνύει περισσότερο αυτές τις μέρες τις αντιθέσεις που υπάρχουν. Τόσο με τη λάμψη των στολισμένων δρόμων των μεγαλουπόλεων, των πλατειών και βιτρινών, όσο και με τη  φτώχεια του περιθωρίου: τους ανέργους, τους νεόπτωχους και τους άστεγους της κάθε ελληνικής γειτονιάς. Δεν υπάρχουν πιο λυπημένα μάτια από τα μάτια ενός άνεργου, άστεγου ή φτωχού συμπολίτη μας…

ΠΙΚΡΑ, λοιπόν, τα Χριστούγεννα, για 4η συνεχόμενη χρονιά. Η ανθρωπιστική καταστροφή που έφεραν μνημόνια και κακές πολιτικές της τρόικας και των κυβερνήσεών μας, επεκτείνεται, σαν πανούκλα, σε περισσότερα κοινωνικά στρώματα.

ΔΕΝ ΦΤΑΙΕΙ μόνον η αποτυχημένη διαχείριση του Ελληνισμού σε ώρα κρίσης από ανίκανους πολιτικούς. Πάνω απ΄ όλα είναι η έλλειψη μιας ενθουσιώδους και ελπιδοφόρας «νέας» αφήγησης, νέας πορείας του έθνους. Είναι ότι ο λαός ευνουχίστηκε από κάθε ελπίδα, προσανατολισμό, κουράγιο και προσδοκία. Όχι μόνο για το αύριο, μα και για το απώτερο μέλλον, το «αγεωγράφητο».

…ΠΡΟΣΦΕΥΓΟΥΜΕ στη φαρμακεία της ποίησης, γιατί η ποίηση παραμένει το πιο ισχυρό βάλσαμο των ημερών. Οι ποιητές, ως οι «αγραυλούντες ποιμένες» των κοιμώμενων συνειδήσεών μας, είναι πάντα εδώ. Έστω κι αν μιλούν συχνά με «χρησμούς».

ΤΗΝ ΥΠΑΡΞΙΑΚΗ αγωνία του αποτυπώνει, πολύ πέρα από την ανάγνωση των θείων κειμένων, αναρωτώμενος και «συνδιαλεγόμενος» όπως συμβαίνει και με εμάς, ο Γ. Μανουσάκης στο ποίημά του «Δεν γεννήθηκες εφέτος, Κύριε;»:

«Δεν γεννήθηκες εφέτος, Κύριε;
Αναζήτησα τον αστέρα
Έψαξα για το σπήλαιο
Φώναξα τους αγραυλούντας ποιμένας
Μια παγωμένη έρημος παντού…» (1)

Η ΓΕΝΝΗΣΗ του Κυρίου σε ένα φτωχικότατο  σπήλαιο (η απόλυτη ταπείνωση) μάς δίνει την ευκαιρία για μια εγκατάβαση στο είναι μας. Όπως ο Ορφέας στον Άδη. Για μια νέα περίσκεψη και αναγέννηση, νέα ενατένιση των πραγμάτων και συμβάντων της ζωής. Λέει η Ζωή Καρέλλη:

«…Εκείνος που δεν γεννά, δεν γεννάται,
δεν αναγεννάται ποτέ, Κύριε,
της Γέννησης «σκήνωσον εν εμοί» (…) (2)

Η ΙΔΙΑ γλυκιά Θεσσαλονικιά ποιήτρια στο ποίημά της «Το ταξίδι των Μάγων» διεκτραγωδεί την απέραντη μοναξιά των  ατόμων σήμερα. Που κλείνονται στον εαυτό τους, στα έχει τους, όταν δεν προσφέρουν τίποτε στους άλλους:

«…Ήμασταν τρεις,
τώρα κανέναν άλλον δε βλέπω
κι’ αισθάνομαι τα χέρια μου
πότε άδεια, πότε βαριά.

Βασιλείς τότε προς τον βασιλέα του κόσμου,
τώρα κανείς δε βασιλεύει με βεβαιότητα.
Σκοτάδι βαρύ. Ποιος μ’ οδηγεί;

Δίχως συντροφιά,
δίχως άστρο κανένα πηγαίνω. (…).
Τι να προσφέρω σημάδι ευλάβειας
κι’ υποταγής; Εμείς, άνθρωποι
της παράφορης τούτης εποχής,
τι μπορούμε, δικό μας, ευτυχείς
να Του δώσουμε; Είναι ανάγκη
να βρούμε την προσφορά. (…)

Μας παιδεύει η ασυμπλήρωτη προσφορά.
Τώρα που πορεύομαι στο σκοτάδι,
χωρίς τη χαρά των δώρων, μονάχος,
δεν έχω παρά τον εαυτό μου να δώσω.
Εν συντριβή βαδίζοντα». (3)

ΠΙΟ ΑΥΣΤΗΡΗ στην αποτίμηση των πικρών «γιορταστικών» ημερών «της-κατά τα άλλα- αγάπης» του πλησίον μας, είναι η ποιήτρια Μαρία Κέντρου–Αγαθοπούλου. Στο ποίημά της, με τίτλο «Όλες οι παραμονές Χριστουγέννων ένα αμύγδαλο πικρό», προσπαθεί να διεισδύσει στην αλλοπρόσαλλη ψυχοσύνθεσή μας:

«Ευτυχώς σκοτεινιάζει κι απόψε
Το μωσαϊκό της κουζίνας μου
δείχνει κιόλας μεσάνυχτα
μ’ εκείνο το ένδοξο άσπρο-μαύρο (…)

Όλες οι καμπάνες σημαίνουν Χριστούγεννα
Κι εγώ δεν έχω τίποτε άλλο να ζήσω
Πάρεξ τη γεύση ενός αίματος που αρνούμαι να πιω
Αν μη τι άλλο εγώ πέταξα το σώμα μου
Μες στην αγάπη όπου σαπίζει τώρα
Με λογική και σύνεση με θεία παραδοχή
Την τρέλα τη μαθαίνει κανείς μέσα σε μια στιγμή» (4)

Η ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ των ημερών επιτείνεται ενθυμούμενοι τις παρελθούσες «ευτυχισμένες» μέρες, όταν όλα τα μέλη της οικογένειας ήταν δίπλα μας στο τραπέζι. Για τον Τάκη Βαρβιτσιώτη, τα «Χριστούγεννα» είναι και οι απόντες:

«Χριστούγεννα άφωνα και παγωμένα
Έθαψαν το μαντήλι της μητέρας
που σκούπιζε τα μάτια τους κάθε πρωί
Το μαντήλι το λεκιασμένο απ’ το αίμα
Το σπίτι έρημο αγρυπνεί
Τ’ αδέρφια παίζουνε κρυφτούλι
Η νύχτα φθάνει επίβουλη κρυφή
Οι ίσκιοι κατεβαίνουνε πάνω στους τοίχους
Όλο και κατεβαίνουν
Και τ’ αδέρφια τούς μετρούνε
Τούς μετρούν και κλαίνε» (5)

ΟΣΟ για το Γιώργο Θέμελη, οι παρακάτω στίχοι του ποιήματός του «Γέννηση» είναι φιλοσοφημένοι και ενδεικτικοί του αιωνίως ανεκπλήρωτου μηνύματος των ημερών:

«Οδύνη το σκέπασμα
Να κάθεσαι να υπάρχης
Μέσα στο στήθος
Με παιδεύουν λυγμοί
Ραγισμένες καμπάνες
Να είχα το θάρρος
Αγάπη ακούραστη
Να μπορούσα να ψάλλω
– Ειρήνη!… Ευδοκία!

Έκλεισαν οι φωνές
Τα μάτια έχουν στεγνώσει
Μοναξιά μεγαλόπρεπη

Έντομα φριχτά φτερά βυθισμένα στη λάσπη
Αλλού το κεφάλι, αλλού τα μέλη
Θρεμμένα με το ίδιο τους το αίμα

Δεν υπάρχουν πια ποιμένες
Άστρα που ψάλλουν στο βαθύ ουρανό
Οι Άγγελοι τραβήχτηκαν σε απρόσιτα ύψη

Δε βρίσκεται στη γη παρθένος
Να εγκυμονή το γυιό του ανθρώπου
Αγκαλιά ουρανού με τη νύχτα
Πότε θα περιμένουν νάρθη
Η Δεύτερη Παρουσία» (6)

…Η ΠΟΙΗΣΗ είναι ποίηση. Βαριά συναισθηματική, όμως ειλικρινής και ρεαλιστική. Τα εκφράζει όλα εικονοποιώντας τα όλα. Αυτά που ζήσαμε, αυτά που ζούμε, αυτά που θα έλθουν.

ΚΑΛΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

– (1) Γ. Μανουσάκης, Τα Ποιήματα 1967-2007, σελ. 47, τ. Β’, Ανέκδοτα-Αθησαύριστα, επιμέλεια Αγγ. Καραθανάση-Μανουσάκη, Αθήνα, 2013. Χρονολογία ποιήματος, 1998.

– (2) Ζωή Καρέλλη, Από τη συλλογή «Πορεία», (1940) -«Παραμονή της Γέννησης» (4ο)
– (3) Ζωή Καρέλλη, Από τη συλλογή «Κασσάνδρα και άλλα ποιήματα», (1955)
– (4) Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου, Από τη συλλογή «Σαλκίμ» (2001)
– (5) Τ. Βαρβιτσιώτης, Από τη συλλογή «Το ξύλινο άλογο», (1955)
– (6) Γ. Θέμελης, Από τη συλλογή «Γυμνό παράθυρο», (1945)