Η πικρή επικαιρότητα της ιστορίας

«Σε όλον τον κόσμο πραγματοποιούνται παρελάσεις για τις επετείους της απελευθέρωσης ή της λήξης του πολέμου. Εμείς εδώ κάνουμε παρελάσεις επειδή άρχισε ο πόλεμος». Τάδε έφη Γιάννης Μπουτάρης.
Το γεγονός ότι εορτάζουμε την έναρξη του πολέμου του 1940 και της Επανάστασης του 1821 δεν είναι μια απλή ελληνική παραδοξότητα, όπως τόσες άλλες. Από τότε που άρχισα να παρακολουθώ την πολιτική ζωή, θυμάμαι ότι η εκάστοτε αντιπολίτευση αξιοποιούσε τις εθνικές επετείους της 28ης Οκτωβρίου και της 25ης Μαρτίου, για να κηρύξει αντίσταση ή να ζητήσει την ανατροπή της κυβέρνησης. Στα χρόνια της κρίσης ο αντιπολιτευτικός λόγος οξύνθηκε και έφτασε να ταυτίζει τους κυβερνώντες με φανταστικούς κατακτητές ή να τους βλέπει ως όργανα φανταστικών κατακτητών.
Όσοι προβαίνουν σε συγκρίσεις με το παρελθόν, και ειδικά με τη γερμανική κατοχή, είναι κατ’ αρχάς ανιστόρητοι και θα έπρεπε να επινοήσουμε «Μέγα βραβείο ανοησίας», για να τους το απονείμουμε. Ας θυμηθούμε μόνον ότι οι νεκροί του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου υπολογίζονται για την Ελλάδα από 320.000 έως 807.000.
Είναι όμως και πονηροί, γιατί η εμμονή στο ηρωικό ξεκίνημα αποκρύπτει τη θλιβερή κατάληξη. Η Επανάσταση του 1821 οδηγήθηκε σε δύο αιματηρούς εμφυλίους, ο δεύτερος από τους οποίους παρέδωσε την Ελλάδα στο έλεος του Ιμπραήμ και σήμανε το τέλος του απελευθερωτικού αγώνα (μας έσωσαν οι ξένες δυνάμεις στο Ναβαρίνο). Το «Όχι» στους Ιταλούς και η αντίσταση κατά των Γερμανών συνεχίστηκαν επίσης με δύο εμφυλίους, ο δεύτερος από τους οποίους κράτησε τρία χρόνια και δηλητηρίασε την πολιτική ζωή στη μεταπολεμική Ελλάδα.
Είναι τέλος επικίνδυνοι, γιατί έτσι ανοίγουν την πόρτα του φρενοκομείου: όταν έχεις ταυτίσει τον πολιτικό σου αντίπαλο με τον κατακτητή, τότε όλα επιτρέπονται, η αντιπαράθεση οδηγείται στα άκρα, και ο φαύλος κύκλος της ιστορίας συνεχίζεται.
Ο εορτασμός της αρχής του πολέμου γίνεται με την καρδιά και τιμά την απόφαση και τον ενθουσιασμό του αγώνα. Πολύ πιο χρήσιμο είναι όμως να φέρνουμε κάθε φορά στον νου μας τη θλιβερή συνέχεια και να την υπενθυμίζουμε στους γύρω μας. Γιατί αυτή η δεύτερη ανάμνηση απευθύνεται, ή τουλάχιστον πρέπει να απευθύνεται, στο μυαλό μας. Γιατί η ηρωική ηθική θολώνει καμιά φορά την κρίση μας, ενώ τα δυσάρεστα θέτουν σε κίνηση τον στοχασμό και μπορεί κάποια στιγμή να μας διδάξουν να αποφεύγουμε τα λάθη του παρελθόντος. Σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, έχουμε ανάγκη να διδαχτούμε από την πικρή επικαιρότητα της ιστορίας.
*καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας