Τα διανοητικά ερεθίσματα αντισταθμίζουν την ενδεχόμενη αλλοίωση των νοητικών λειτουργιών και καθυστερούν την εκφυλιστική διαδικασία της άνοιας
Eνα βιβλίο που κυκλοφόρησε τον Απρίλιο στη Γαλλία αμφισβητεί ορισμένα δεδομένα για τη νόσο Αλτσχάιμερ, την οποία θεωρεί σχεδόν παραπλανητική. Το υπογράφουν ο καθηγητής Ολιβιέ Σεν-Ζαν, διευθυντής των υπηρεσιών γηριατρικής στο νοσοκομείο Ζωρζ Πομπιντού στο Παρίσι, με τον Ερίκ Φαβερώ, δημοσιογράφο της εφημερίδας Λιμπερασιόν (Alzheimer le grand leurre, εκδ. Michalon).
Ο καθηγητής, που εργάζεται στον τομέα της γηριατρικής από την δεκαετία του 1980, μεταφέρει την εμπειρία από δύο αντικρουόμενες τάσεις. Αφενός, η ιατρική άρχισε επιτέλους να περιθάλπει τους ηλικιωμένους και αφετέρου η νόσος του Αλτσχάιμερ αντικατέστησε σταδιακά τις γεροντικές άνοιες. Ωστόσο, η διαδικασία αυτή δεν συνοδεύτηκε από μια επιστημονική ανάλυση της γήρανσης. Οι γέροι δεν ήταν πια γέροι αλλά άρρωστοι. Δεν έχαναν τα λογικά τους αλλά έπασχαν από Αλτσχάιμερ …
Έτσι εμφανίστηκαν φάρμακα για το Αλτσχάιμερ. Που όμως αποδείχτηκαν όχι μόνο άχρηστα αλλά και επικίνδυνα, ίσως και θανατηφόρα. Φυσικά, τα φάρμακα ήταν απαραίτητα για να επιβληθεί το σημερινό μοντέλο της ιατρικής περίθαλψης της γήρανσης. Έτσι το Αλτσχάιμερ έγινε σιγά-σιγά ένα κοινωνικό κατασκεύασμα χρήσιμο για την περιγραφή της γήρανσης!
Επιπλέον, κατά την τελευταία 20ετία οι καταστροφικές προβλέψεις πολλαπλασιάστηκαν μέχρι σημείου να αναφέρονται σε μια παγκόσμια επιδημία Αλτσχάιμερ. Η γήρανση του παγκόσμιου πληθυσμού προβλεπόταν ότι θα προκαλούσε έκρηξη όλων των ειδών άνοιας. Ωστόσο, οι μελέτες που είδαν το φως της δημοσιότητας την τελευταία διετία δείχνουν μείωση του Αλτσχάιμερ αλλά και των άλλων ειδών άνοιας.
Από πού προκύπτει αυτό το συμπέρασμα; Σε μια πρώτη έρευνα, από το 1948 και μετά, συμμετείχαν οι κάτοικοι του Φράμιγχαν, μιας μικρής αντιπροσωπευτικής πόλης στη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ, κοντά στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Η μελέτη ξεκίνησε με 5.209 συμμετέχοντες και καλύπτει σήμερα την τρίτη γενιά των κατοίκων. Αρχικός στόχος ήταν η εκτίμηση του κινδύνου καρδιαγγειακών επεισοδίων.
Η έρευνα απέδειξε τις καταστρεπτικές επιπτώσεις της χοληστερίνης, της υπέρτασης, του διαβήτη και του καπνίσματος. Παράλληλα, η εξέταση των νοητικών λειτουργιών των συμμετεχόντων από το 1970 έως το 2010 έδειξε σταθερή μείωση 20% ανά δεκαετία της εμφάνισης των περιστατικών άνοιας.
Μια δεύτερη έρευνα στις ΗΠΑ με τη συμμετοχή 20.000 ατόμων ηλικίας άνω των 50 ετών δείχνει ότι η συχνότητα της άνοιας για τους άνω των 65 ετών μειώθηκε κατά την περίοδο 2000-2010 από 11,7% σε 9,2%. Παρόμοιες τάσεις μείωσης παρατηρήθηκαν στην Ολλανδία, τη Δανία και τη Βρετανία. (Στην Ελλάδα η πρώτη μεγάλης κλίμακας επιδημιολογική μελέτη για την άνοια – Σεπτέμβριος 2017 – έδειξε ποσοστά άνοιας ίδια ή μικρότερα σε σχέση με τις ανεπτυγμένες χώρες).
Σε τι οφείλεται αυτή η θεαματική μείωση; Στη μελέτη του Φράμιγχαν αναφέρεται σαφέστατος συσχετισμός με το κοινωνικό και μορφωτικό επίπεδο – όσο υψηλότερο είναι τόσο αργότερα είναι πιθανόν να εμφανιστεί άνοια. Μάλιστα οι ερευνητές ισχυρίζονται ότι η μείωση της εμφάνισης άνοιας εξισορροπεί την αύξηση του προσδόκιμου ζωής εξαιτίας της οποίας αυξάνονται οι σχετικές περιπτώσεις. Κι έτσι προβλέπουν σταθεροποίηση του παγκόσμιου αριθμού των περιπτώσεων άνοιας.
Γερνάμε λοιπόν σε όλο και μεγαλύτερη ηλικία. Αυτό επιτυγχάνεται όχι μόνο χάρη στις προόδους της ιατρικής (καλύτερη περίθαλψη) και στην καλυτέρευση του επιπέδου ζωής αλλά και στην καλύτερη εκπαίδευση. Η βελτίωση του διανοητικού μας επιπέδου μετακινεί τα όρια και η αυξημένη νοημοσύνη μας παρέχει τα όπλα κατά της εκφυλιστικής διαδικασίας που είναι γραμμένη στα γονίδιά μας.
Το γεγονός ότι η βελτίωση της παιδείας μας κάνει ανθεκτικότερους σε μιαν εκφυλιστική ασθένεια παρομοιάζεται με την ανακάλυψη των εμβολίων ή τη θεραπεία της φυματίωσης. Μάλιστα, από άλλες έρευνες σε θρησκευόμενους αμερικανούς προκύπτει ότι στην περίπτωση του Αλτσχάιμερ οι κακώσεις του εγκεφάλου δεν συνάδουν πάντα με την πρόοδο της άνοιας! Με παρόμοιες κακώσεις του εγκεφάλου άλλοι είναι υγιείς κι άλλοι έχουν άνοια. Κι η εξήγηση αυτής της διαφοράς φαίνεται να έγκειται στις διαφορές κοινωνικού και μορφωτικού επιπέδου!
Για να εξηγηθεί αυτό το φαινόμενο διατυπώθηκε η έννοια της γνωστικής εφεδρείας. Γοητευτική έννοια, η οποία όμως δεν έχει αυστηρή επιστημονική βάση παρά τις προόδους των νευροεπιστημών ή της απεικόνισης της εγκεφαλικής λειτουργίας. Ωστόσο, φαίνεται ότι την αποδέχονται οι πάντες λόγω των προοπτικών που ανοίγονται όσον αφορά την πρόληψη της υποχώρησης της νοητικής λειτουργίας. Τα διανοητικά ερεθίσματα αντισταθμίζουν επί περισσότερο χρόνο την ενδεχόμενη αλλοίωση των νοητικών λειτουργιών χωρίς την εμφάνιση συμπτωμάτων.
Όπως κάθε όργανο έτσι και ο εγκέφαλος εκφυλίζεται λόγω γήρατος αλλά η διαδικασία αυτή αντισταθμίζεται από την έντονη κοινωνική αλληλεπίδραση με τον έξω κόσμο σε συνδυασμό με κάποια σωματική άσκηση. Ακόμη και μετά την ηλικία των 80 ετών! Μάλιστα, μια πρόσφατη γαλλο-καναδική έρευνα, σχετικά με τη σύνδεση της χρήσης ηρεμιστικών με την υποχώρηση της νοητικής λειτουργίας, ενισχύει την άποψη της πιθανής άμεσης συσχέτισης μεταξύ βενζοδιαζεπινών και Αλτσχάιμερ.
