Ποιος ύψωσε τη σημαία στο Φιρκά την 1/12/1913

1 από 56

» Το φαινόμενο «ήμουν και εγώ εκεί»

Στην τοπική μας ιστορία υπάρχουν κάποια κομβικά σημεία τα οποία λόγω της υπερβατικότητας που τα χαρακτηρίζει ή του συμβολισμού που εκφράζουν, εδραιώθηκαν στη συνείδηση του λαού και απέκτησαν τέτοια θα ’λεγα δυναμική, που είναι βέβαιο πως δεν θα πάψουν και στο μέλλον να απασχολούν όχι μονό τους εραστές της ιστορίας, αλλά ακόμα και τους ανιστόρητους.

Στα γεγονότα αυτά πρωταγωνιστούν άτομα ξεχωριστά, χαρισματικά τα οποία δίκαια κερδίζουν την υψηλότερη τιμητική διάκριση, την αθανασία. Ο πειρασμός αυτός προκαλεί το εξής φαινόμενο: Επίγονοι ατόμων διακεκριμένων που συμμετείχαν σε τέτοιο γεγονός -σπανιότατα οι ίδιοι- προσπαθούν με θεμιτά και αθέμιτα μέσα να πάρουν τη θέση του πρωταγωνιστή. Έτσι για το ποιος ανατίναξε την μπαρουταποθήκη στο Αρκάδι, ακόμα ερίζουν οι απόγονοι του ηγουμένου Γαβριήλ Μαρινάκη με τους απογόνους του καπετάν Γιαμπουδάκη. Τελευταία μπήκαν στον καβγά και οι Σκουλάδες, αλλά με τον σωστό τρόπο, για δεύτερη φορά με εισήγηση σχετική στο κρητολογικό συνέδριο. Στο Ακρωτήρι μοιάζει να κόπασε ο καβγάς των Καγιαλέδων με τους Καλορίζικους για το ποιος έκαμε το κορμί του κοντάρι της σημαίας, ενώ για το Φιρκά το σίριαλ συνεχίζεται.

ΕΝΑΣ ΑΙΩΝΑΣ ΦΙΡΚΑ
Ένας αιώνας πέρασε, λιγοστοί πια κάθε χρόνο την 1η Δεκεμβρίου ακολουθούν την ισχνή πομπή από τη Μητρόπολη ως το Φιρκά για να παρακολουθήσουν την ύψωση της σημαίας εις ανάμνηση της πρώτης ύψωσης την 1η Δεκεμβρίου 1913. Κι ακόμα λιγότεροι παρακολουθώντας το μυστήριο τούτο, κοινωνούν στο απειροελάχιστο από την πλημμυρίδα των συναισθημάτων που αποπνέει το μπουντρούμι τούτο υστέρα από την καθαγίασή του από τους γνωστούς και άγνωστους αγωνιστές που βασανίστηκαν και μαρτύρησαν στα υπόγειά του επί επτά συνεχείς αιώνες χάριν της ελευθερίας που δεν ερχόταν. Ανεβήκαμε λοιπόν φέτος για εκατοστή φορά στο Φιρκά κι ελπίζω να ζήσουμε τη συγκινησιακή ατμόσφαιρα της πρώτης εκείνης ύψωσης της σημαίας και της υποδοχής της πολυαναμενόμενης λευτεριάς. Αλλά είμαι βέβαιος πως κατεβαίνοντας στο τέλος της τελετής πολλοί θα αναρωτήθηκαν «Μα επιτέλους ποιος ύψωσε τη σημαία; Άλλα λέει εκείνη η μαρμάρινη πλάκα κάτω από τη σημαία -η οποία κάποτε αντικατέστησε την πρώτη- κι άλλα η ορειχάλκινη πινακίδα που στήθηκε τελευταία στην είσοδο 1 του φρουρίου».
Η όλη ιστορία έχει κάποιο ενδιαφέρον μα καμία ιστορική αξία. Κι όμως επί έναν αιώνα ανακυκλώνονταν στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο με πολλές δεκάδες άρθρα και εκδόσεις ιστορικών μελετών με αναφορές σ’ αυτήν. Θα επιχειρήσουμε παρακάτω να ρίξουμε περισσότερο φως στην όλη ιστορία ελπίζοντας πως κάπου εδώ θα τελειώσει αυτό το σίριαλ.

Αναφορα στους παλιους Προμαχους
Πρώτα όμως πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως η πολυπόθητη και πολυαναμενόμενη λευτεριά σ’ αυτόν τον τόπο δεν ήρθε με γιορτές και πανηγύρια, αλλά με θυσίες μυριάδων αφανών ηρώων που εξακολουθούν να παραμένουν στην αφάνεια εξαιτίας της σεμνότητας των οικογενειών τους και των παραλείψεων των ιστοριογράφων. Απ’ αυτές τις οικογένειες ζητούμε συγγνώμη. Σαν μνημόσυνο στους αφανείς αυτούς ήρωες αναφερόμαστε στο κεφ. 155 της «Κρητικοπούλας» -επικολυρικό ποίημα του X’’Μιχάλη Γιάνναρη- όπου γίνεται αναφορά στους παλιούς προμάχους.

Τα γεγονοτα οπως τα ειδαν αυτοπτες μαρτυρες
Τώρα ας παρακολουθήσουμε την ύψωση της σημαίας στο Φιρκά την 1η Δεκεμβρίου 1913 όπως την περιγράφουν δημοσιογράφοι των χανιώτικων εφημερίδων της εποχής εκείνης και άλλοι επίσημοι παρόντες στην τελετή. Την 29η Νοεμβρίου 1913 από το ιδιαίτερο γραφείο του Γενικού Διοικητή Κρήτης Λουκά Ρούφου Κανακάρη, αποστέλλεται προς τον Αρχηγό Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη η επιστολή (φωτογραφία 1) που ευρίσκεται στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης.
Η διαδικασία αυτή προβλέπεται και στο πρόγραμμα της τελετής όπως έχει δημοσιευθεί στον Τύπο και εκτελείται με την προσθήκη προσφώνησης κατά την παράδοση της σημαίας από τον Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη στον Ρούφο Κανακάρη ως εξής: (φωτ. 2α) «Σας παραδίδω την σημαία τούτη, υπό τας πτυχάς της οποίας αγωνίσθη η Κρήτη επί μακρόν όπως υψωθεί επί του ιστορικού τούτου μέρους οπού εφυλακίζοντο οι υπέρ της ελευθερίας αγωνιζόμενοι και οπόθεν αναπετάσθησα άλλοτε κατεβιβάσθη. Να είναι σύμβολο της διαρκούς ελευθερίας της Κρήτης και της πολυπόθητου ενώσεως της μετά της Ελλάδος». Και άλλης προσφώνησης του Ρούφου (φωτ. 2β) προς τον Βασιλέα κατά την παράδοση προς αυτόν της σημαίας (φωτ. 3, 4) όπως φαίνεται και στις τρεις χανιώτικες εφημερίδες. Παραλαμβάνοντας ο βασιλιάς τη σημαία από το Ρούφο, την επιστρέφει στον Χ’’Μιχάλη Γιάνναρη κι εκείνος βοηθούμενος από τον λιμενάρχη Κουρκούτη, την προσδένουν στο σχοινί (φωτ. 5 α, γ,).
Η ιερότερη στιγμή της τελετής έφθασε. Ο βασιλιάς με τον Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη ξεκινούν την ανύψωση, απόλυτη ησυχία και ξαφνικά ο ενενηντατετράχρονος οπλαρχηγός Αναγνώστης Μάντακας (που είχε ανεβεί πάνω στην εξέδρα από τους πρώτους και είχε χαιρετήσει τον βασιλιά φιλώντας του το χέρι και είχε εισπράξει από αυτόν ένα μειδίαμα και κάποια λόγια στοργής) (φωτ. 3) πλησιάζει στο σημείο της ανύψωσης και ζητά από τον βασιλιά να του δώσει να τραβήξει κι αυτός το σχοινί. Ο βασιλιάς μειδιών του δίνει το σχοινί και το μειδίαμα εξαπλώθηκε ολόγυρα (φωτ. 6). Έτσι εξηγείται το ότι κανείς από τους παρόντες δημοσιογράφους και λοιπούς που είδαν την κίνηση του Μάντακα, δεν έλαβε αυτήν ως επίσημον πράξη που δίνει το δικαίωμα στον οιονδήποτε ιστορούντα το γεγονός της ανύψωσης της σημαίας να διαγράφει τον βασιλιά και τον Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη και να αποδίδει εις μονό τον Αναγνώστη Μάντακα αυτήν. Και οι τρεις εφημερίδες όπως βλέπουμε (φωτ. 2, 3, 4) συμφωνούν στο ότι «ο βασιλιάς βοηθούμενος από τους δυο αρχηγούς Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη & Αναγνώστη Μάντακα ανεπέτασε την σημαία». Αν και υπάρχουν μαρτυρίες αξιόπιστων μαρτύρων που αναφέρουν μονό τον Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη να υψώνει τη σημαία (Ντοκ. 7) όπως ο Γ. Σαρρής, δικηγόρος βουλευτής τότε, μας το καταθέτει στη νεκρολογία του για τον Αρχηγό ΧΜΓ, εφημερίδα “Νέα έρευνα” 17 Ιουλίου 1916.

Ατυχεις Χαρακτηρισμοι
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σχολιάσω τη φράση «οι γηραιοί Αρχηγοί τα ζωντανά ενθύμια λείψανα πλέον των πολυμόχθων της πατρίδος αγώνων» (φωτ. 2γ). Από πού ο αρθρογράφος σχημάτισε αυτή την εικόνα αφήνω να το συμπεράνετε εσείς αγαπητοί φίλοι. Εγώ θα σας παρουσιάσω το ένα λείψανο, τον αετό των Λευκών Ορέων, τον Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη καθήμενο στο άσπρο άλογό του φορώντας τη ρωσική ντραγιάσκα (φωτ. 8) του εν μέσω των διαδηλωτών στον Γαλατά το 1909 τέσσερα χρόνια πριν την ύψωση της σημαίας.
Αλλά ας αφήσουμε τον αείμνηστο Γιώργη Σαρρή να συνεχίσει για τη δράση του ΧΜΓ το 1911: (φωτ. 7, 7β) «ότε δε το 1911 η Κρήτη κουρασθήσα από την εκκρεμότητα και αποβάλλουσα πλέον πάσαν υπομονήν επαναστάτησε καθαυτής κατά του καθεστώτος της, ζητούσα την πλήρωσιν των εθνικών ονείρων της. Η κατά τας ταραχώδεις εκείνας στιγμάς συγκροτηθείσα συνέλευσης εις σε παρεχώρησε την προεδρίαν και σε κατόπιν βοής ανακήρυξε μέλος της κυβερνήσεως εκείνης, ήτις είχε την ευτυχίαν να παραδώσει την Κρήτης εις τους κόλπους της ελευθέρας Ελλάδος».
Η δε σημαία την οποία έφερε ο Χατζή Μιχάλης Γιάνναρης για να υψωθεί στο Φιρκά γνωρίζετε ότι είναι εκείνη που είχαν υψώσει με τον ανιψιό του Εμμ. Ξηρά κατά το ενωτικό κίνημα του 1908 το οποίο οι δυο τους είχαν σχεδιάσει και εξυφάνει και την οποία σημαία οι Άγγλοι βιαίως είχαν υποστείλει τότε. Τέτοια λείψανα αν είχαμε σήμερα ένα – δύο, ίσως να μην είχαμε ανάγκη από προστάτιδες δυνάμεις.

Η παρασημοφορια των Αρχηγων
Ενδιαφέρον είναι να παρακολουθήσουμε τα της παρασημοφόρησης των δυο αγωνιστών απ’ όπου αποδεικνύονται πολλά. Σύμφωνα με την εφημερίδα “νέα Έρευνα” της 04/12/1913 (φωτ. 9) «Επί τω χαρμοσύνω γεγονότι της υψώσεως της σημαίας του φρουρίου Φιρκά η A.M. ο Βασιλεύς εκδηλών την εκτίμησιν αυτού προς τους πρωτεργάτες της Κρητικής Ελευθερίας εν τω προσώπω των επιζώντων Αρχηγών προήγαγε τον μεν Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη εις τον χρυσούν Σταυρό του Σωτήρος, απένειμε δε εις τον Αναγνώστην Μάντακα τον αργυρούν». Η παρασημοφορία έγινε πάνω στην εξέδρα λίγο πριν την ανύψωση της σημαίας. Στη φωτογραφία όμως (Φωτ. 9β) βλέπουμε τους δυο αγωνιστές να κατεβαίνουν από την εξέδρα των επισήμων μετά την ανύψωση της σημαίας. Εμπρός ο Αναγνώστης, υποβασταζόμενος από τον γιο του Μάρκο (δικηγόρο) και παρά πίσω ο Χατζή Μιχάλης σημειούμενος με τον σταυρό.
Ο μεν Χατζημιχάλης φέρει στο στήθος το παράσημο, ο δε Αναγνώστης χωρίς παράσημο. Τι έχει συμβεί; Απλούστατα δεν ήταν προγραμματισμένη ούτε η παρουσία του, ούτε η παρασημοφορία του, πού να βρεθεί εδώ το παράσημο; Ο βασιλιάς του υπεσχέθη την παρασημοφόρηση η οποία έγινε το βραδύ στο δείπνο των 56 προσκεκλημένων στο Αβέρωφ (φωτ. 6β) όπου παρασημοφορήθηκε και ο επίσκοπος Αγαθάγγελος Νινολάκης (φωτ. 9γ). Σ’ αυτή τη δεξίωση πληροφορούμεθα από την επιστολή Εμμ. Ξηρά προς Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη ότι ήταν προσκεκλημένος και ο Χατζή Μιχάλης Γιάνναρης και είχε μάλιστα λίαν τιμητική θέση (δεύτερη δεξιά του Βασιλιά, την πρώτη είχε ο επίσκοπος). Σ’ αυτήν τη δεξίωση δεν πήγε ο Χατζή Μιχάλης Γιάνναρης λόγω αδιαθεσίας.
Σε άλλη περιγραφή της παρασημοφορίας στη δεξίωση επί του Αβέρωφ, αναφέρεται λανθασμένα φυσικά ότι «το παράσημο του Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη που έλειπε λόγω ασθενείας παρέλαβε ο γαμβρός του Ζουρίδης Νικόλαος». Οπως είδαμε παραπάνω αυτό δεν ευσταθεί γιατί ο Χατζή Μιχάλης Γιάνναρης παρασημοφορήθηκε το πρωί στο Φιρκά. Αντίδραση για την παρασημοφόρηση των δυο μόνο αρχηγών έγινε δι’ ανοικτής επιστολής του Χαρ. Πωλογιώργη προς την Α.Μ. τον Βασιλέα η οποία δημοσιεύτηκε στη “Νέα Έρευνα” της 06/12/1913 με την οποία ζητά να παρασημοφορηθούν όλοι οι γέροντες αρχηγοί των Κρητικών επαναστάσεων και ιδίως της του 1866 και αναφέρει ενδεικτικά τους I. Αϊνικολιώτη, Ν. Χριστοδούλη, I. Μαλινδρέτο, Ι. Μαρη, Μ. Μπολιώτη, Εμμ. Ζουρίδη και άλλους. Ο Εμμ. Ξηράς στην επιστολή του προς Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη της 02/12/1913 γράφει«Κισσαμίται πολιτευόμενοι και καπεταναίοι εφθόνησαν και επήγαν σήμερον εις τον Βενιζέλο και παραπονέθηκαν διά τούτο και εζήτησαν να ικανοποιηθούν όλοι οι αρχηγοί της Κρήτης (φωτ. 6γ). Ο Βενιζέλος τους είπε ότι «είχατε παλαιά παράσημα και ότι δεν ημπορούν να ανοίξουν τέτοια πόρτα διότι πού θα φθάσουν ύστερα, και ούτως επείσθησαν. Αυτό το καλό τουλάχιστον έχουν, πείθονται».
Τελειώνοντας τα της ύψωσης πρέπει να αναφέρω ότι τη φωτογράφιση κάλυψαν δυο φωτογράφοι, ο των ανακτόρων και ο Χανιώτης Διαμαντόπουλος. Τραβήχτηκαν και μερικά λεπτά σκηνές με μηχανή λήψεως της εποχής φυσικά από την όλη τελετή.
Η κρατική τηλεόραση συμμετέχοντας στην εκατονταετηρίδα της ύψωσης στον ιστότοπο: http://www.ert-archives.gr/V3/public/main/page-assetview.aspx?tid=27869&tsz=0 προβάλλει όλα τα ντοκιμαντέρ όπως τα διαμόρφωσε με βάση το αρχικό. Πουθενά ούτε στις φωτογραφίες ούτε στα ντοκιμαντέρ φαίνεται ποιος τραβά το σχοινί.
Αντιρρησεις
Ενώ κατ’ αρχάς ουδείς είχε αντίρρηση στα δημοσιεύματα των χανιώτικων εφημερίδων σχετικά με την ανύψωση της σημαίας, στο φύλλο του Ιανουαρίου 1914 της μηνιαίας εφημερίδας «ΑΤΛΑΝΤΙΣ» της Νέας Υόρκης (εφημερίδα της ομογένειας) δημοσιεύεται άρθρο με τίτλο “ΤΑ ΚΡΗΤΙΚΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ” του Χανιώτη ανταποκριτή της εφημερίδας Κ. Σταυρίδη. Το άρθρο περιγράφει την τελετή της ανύψωσης της σημαίας στο Φιρκά με κάποιες ανακρίβειες που θα εντοπίσετε κι εσείς όταν το διαβάσετε. Το άρθρο πλαισιώνεται με 15 φωτογραφίες άλλες από την τελετή και άλλες μετά. Μεταξύ αυτών και μια με λεζάντα: «ανύψωσης της σημαίας υπό του οπλαρχηγού Μάντακα σύροντας το σχοινίον» (φωτ. 13).
Επειδή ύστερα από 100 χρόνια αντιλήφθηκαν ότι κανείς δεν υπάρχει που να σύρει σχοινί στη φωτογραφία αυτή, σε άρθρο περιοδικού των Αθηνών του Δεκεμβρίου 2013, ισχυρίζονται: «…Οι κινήσεις που ακολούθησαν στη συνέχεια δημιουργούν ορισμένους προβληματισμούς στη σκέψη των ιστορικών για το ποιος έκανε τελικά την ύψωση της σημαίας, γιατί οι ληφθείσες τότε φωτογραφίες από την έπαρση παρουσιάζουν τον βασιλιά να χαιρετάει στρατιωτικά και να έχει στραμμένο το πρόσωπο προς τη μεριά του συμβόλου, όπως και των άλλων επισήμων. Αρα συμπερασματικά, κάποιος άλλος εκτός του βασιλιά προχώρησε στο τράβηγμα του σκοινιού για να υψωθεί το εθνικό σύμβολο…» κάπως δηλαδή διά της εις άτοπον απαγωγής θέλουν να καταλήξουν ότι ο Μάντακας ύψωσε τη σημαία, αφού οι άλλοι χαιρετούν σε στάση προσοχής.
Μα ο ίδιος δημοσιογράφος γράφει στη λεζάντα της φωτογραφίας: «Ενώ ο βασιλιάς με τους πρίγκιπες χαιρετούν στρατιωτικά, ο Επίσκοπος με το Ευαγγέλιο στο δεξί χέρι ψάλλει “Ανδρών (…) πεσόντων ευσεβώς αιωνία η μνήμη”» το γνωστό άσμα αδόμενον υπέρ πεσόντων ηρώων που σύμφωνα με τους στρατιωτικούς κανονισμούς υποχρεώνει αυτούς να χαιρετούν σε στάση προσοχής.
Περιοδικό των Αθηνών “ΕΛΛΑΣ” (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1914) αναδημοσιεύει τη φωτογραφία με παρόμοια λεζάντα. Στα Χανιά κανείς δεν επηρεάζεται. Ολοι ξέρουν τι έγινε κι οι εφημερίδες δεν ασχολούνται με αυτό παρά τις κουβέντες επί του πεζοδρομίου, όπως φαίνεται από το αντίγραφο ημερολογίου του λιμεναρχείου Χανιών (λιμενάρχης Γεώργιος Κουρκούτης) με ημερομηνία 01/12/1913 «Εν τούτοις μερικοί πατριδοκάπηλοι εθεώρησαν καλόν να διαστρέψουν τα πράγματα (φωτ. 11γ) και δη ο υιός του αγωνιστού Μάντακα Μάρκος, να μη δημοσιευθεί τι περί εμού ώστε να φαίνεται υψώσας την σημαίαν ο πατήρ του». Στο σημείο αυτό ανοίγουμε παρένθεση για να ασχοληθούμε με την περίπτωση του λιμενάρχη Γ. Κουρκούτη (φωτ. 11). Πότε ακριβώς έφερε στο φως της δημοσιότητας το παραπάνω έγγραφο δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε. Το βρήκαμε όπως είναι στη βιβλιοθήκη του Δήμου Χανιών και το φωτοτυπήσαμε. Δεν θα ασχολούμασταν με αυτό αν δεν δημοσιεύονταν φέτος υστέρα από πολλά χρονιά στα “Χανιώτικα Νέα” άρθρο, υποστηρίζοντας την ύψωση της σημαίας από τον Γ. Κουρκούτη. Εμείς το απορρίψαμε με την πρώτη ανάγνωση. Εσείς δε, αφού σας παραθέσω δυο ακόμα αποσπάσματα πιστεύω ότι θα κάνετε το ίδιο.
[…] Από εσπέρας μοι είχε παραδοθή η σημαία κατά διαταγήν του Γενικού Διοικητού καθότι έμελλε να διαρπασθή εκ μέρους των Αρχηγών εχόντων την απαίτησιν να υψωθή παρ’ αυτών […]
«[…] Αμα τη αφίξει μας εις Φιρκά παρέδωσα την σημαίαν εις τον Γενικόν Διοικητήν κ. Λουκάν Ρούφον την οποίαν και ούτος παρέδωκεν εις την Α. Μεγαλειότητα. Προσεκάλεσε τους πλέον γέροντας οπλαρχηγούς Χατζή Μιχάλη Γιάνναρην και Αναγνώστην Μάνδακα και τοις έδωκεν την σημαίαν όπως πιστεύσουν ότι ηνώθη η Πατρίς μας μετά της Μητρός Ελλάδος, οπότε η Αυτού Μεγαλειότης με διέταξεν να παραλάβω την σημαίαν να την υψώσω, όπερ και έπραξα…».
Κλείνει η παρένθεση.
Τα χρόνια περνούν, οι δυο Λακκιώτες καπετάνιοι φεύγουν για τη χωρά των μακάρων, ο Χατζή Μιχάλης Γιάνναρης στα 1916 σε ηλικία 85 χρονών και ο Αναγνώστης Μάντακας στα 1918 περπατώντας τα 100. Βίοι παράλληλοι μα εντελώς διαφορετικοί….
Τα χρόνια περνούν και η αγάπη του κόσμου για τον φωτισμένο αρχηγό Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη δε λέει να κοπάσει. Κάποτε φθάνει και στα Χανιά το βιβλίο του Victor Berard “Τα εν Κρήτης πράγματα”, μεταφράζεται από τον καθηγητή των γαλλικών του Γυμνασίου Χανίων Καλλιγέρη το κεφάλαιο που αναφέρεται στην επίσκεψη του Berard προς τον Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη στον Ομαλό. Σκέτος διθύραμβος. Δακτυλογραφείται και μοιράζεται σε γνωστούς και φίλους. Κάπου εδώ στα 1934 μετά από μια νικηφόρα εκστρατεία, μια καταστροφή, έναν διχασμό, μια ανταλλαγή πληθυσμών, φτάνουμε στα χρόνια του μεσοπολέμου, 1934. Στην εφημερίδα “Ελεύθερον Βήμα των Αθηνών”, φύλλα 16ης, 17ης, 19ης Δεκεμβρίου δημοσιεύεται περίληψη μελέτης του Γάλλου στρατηγού Μπορντό που αναφερόταν στην ιστορία της Κρήτης. Ο Εμμ. I. Γιάνναρης, ταγματάρχης εν αποστρατεία, επόπτης του κληροδοτήματος Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη, αντιλαμβάνεται ότι κάτι δεν πάει καλά σ’ αυτό το δημοσίευμα. Κι επειδή έχουν παρουσιασθεί και άλλα προβλήματα καταφεύγει με αίτησή του στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης και ζητά να γίνει έρευνα για να διαπιστωθεί η αλήθεια ή μη του περιεχομένου της μελέτης του Γάλλου στρατηγού και να δοθεί μια απάντηση στα άλλα προβλήματα.

Ιδου το πορισμα της ερευνας του Νικ. Τωμαδακη
Στο Α’ μέρος της έρευνας ασχολείται με τη μελέτη του στρατηγού Μπορντό λέγει «[…] Η αίτησίς σας όπως εκ του ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ διαπιστωθή ή εν προκειμένω αλήθεια μ’ ηνάγκασε να επιμείνω περισσότερον εις το δημοσίευμα τούτο. Καίτοι δε δεν απέστην της αρχής ότι η περίληψις θα είναι – ποιοτικώς και ποσοτικώς ήσσων του γαλλιστί άρθρου, όπερ δεν είδον, ηδραιώθη εν εμοί η πεποίθησις ότι ο στρατηγός συγγραφεύς ηδίκησε τας υπέροχους εκείνας μορφάς των κρητικών αγώνων (πολιτικών και στρατιωτικών), ας παρασιωπά, χαρισθείς εις την οικογένειαν Μάντακα και εις ταύτην όλην ουχί απολύτως, αφού ελησμόνησε τον Νικόλα Μαντακάκην, κρινόμενον ως νουν εχέστατον, μέλος της Προσωρινής Κυβερνήσεως (1866)…
Αν τούτο συνέβη εκ σκοπίμως παραχωρηθεισών τω αρθρογραφώ πληροφοριών ή εκ της ελλιπούς καταρτίσεώς του εν προκειμένω, δεν δύναμαι να γνωρίζω. Γνωρίζω μόνον, ότι ουδέν συμφέρον έχουσιν αι κρητικαί οικογένειαι να δοξασθούν διά ψευδών στοιχείων επενδυόμενων γαλλιστί, αφού ταύτα δύνανται εντεύθεν να διαψευσθώσιν, με όλο το κύρος των δοκουμέντων. Ομοίως, ότι ο μη προητοιμασμένος δι’ ιστοριογραφίαν δεν δύναται να επεμβαίνη εις το έργον της· η προετοιμασία δαύτη δεν είναι ούτε κόπου, ούτε χρόνου ούτε ειδικότατων τίνων γνώσεων αμέτοχος και ωρισμένων προϋποθέσεων ανεξάρτητος· τόσον, ώστε ημείς εντεύθεν ουδέποτε διενοήθημεν   να   συντάξωμεν   ιστορίαν   των   Κρητικών. […] Ιδού και αι ανακρίβειαι […]».
Στο Α2 μέρος αντικρούει ανακρίβειες του στρατηγού. «1) Περί μεν της δράσεως του μακ. Αναγνώστου Μάντακα κατά την εξέγερσιν του 1841 σιωπώσιν αι παρ’ ημίν πηγαί. Ούτε αι κρητικαί ιστορίαι (Παπαδοπετράκη, Κριάρη, Ψιλάκη, Ξανθουδίδου) αναφέρουσι τι. “Ότι ο Μάντακας, καιροφυλακτών τότε (το 1848) ευρίσκεται επί κεφαλής της εξεγέρσεως” πρώτην φοράν πληροφορούμαι. […] 2) Περί της δράσεως του Αναγνώστου Μάντακα κατά την μεγάλην επανάστασιν του 1866 δύναται βεβαίως να είπη τις πολλά. Το γραφέν όμως ότι “ανεκηρύχθη κατ’ αρχάς ΓΕΝΙΚΟΣ ΑΡΧΗΓΟΣ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΕΠΑΡΧΙΩΝ” είναι τόσον αληθές όσον και το άλλο, καθ’ ο “η επανάσταση εξερράγη εις τους Λάκκους τον Μάιον του 1866”. Αξίωμα Γενικού Αρχηγού των Δυτικών Επαρχιών δεν υπήρχε. […]
[…] α) Εις εκλογητήριον μέλους Τμηματικής Επιτροπής Χανίων της 14ης Φεβρουαρίου 1868, επικεκυρωμένον υπό της Προσωρινής Κυβερνήσεως, υπογράφουν ο μεν Χατζή Μιχάλης Γιάνναρης ως Αρχηγός Κυδωνίας, ο δε Αν. Μάντακας μετ’ άλλων ως οπλαρχηγοί. (Αρχείον 1866, τόμος Ζ’, Εγγρ. αρ. 176).
[…] 3) Ο Αναγνώστης Μάντακας φέρεται ως πρωτουργός των κατά το 1896-97 γενομένων. Παρουσιάσθη λέγει εις τον Βασιλέα και τω είπε: “ Έδωσα διαταγάς εις Κρήτην να υψώσουν την ελληνικήν σημαίαν”. Αγνοεί, φαίνεται, ο ιστοριογράφος ότι το 1896 τα πράγματα δεν ήσαν εις τας χείρας του Μάντακα, αλλά του Κουντούρου και των Μεταπολιτευτικών.
[…] “Η κατ’ αυτόν τον τρόπον ηρωοποίησις του Μάντακα μειώνει ουχί μόνον του μακ. Μ. Κουντούρου την δράσιν, αλλά και των εκλεκτών εκείνων συναγωνιστών της Μεταπολιτεύσεως. Αφήνω δα το ζήτημα του ότι ο Αν. Μάντακας δεν διεδραμάτισε ρόλον τινά κατά τα γεγονότα του 1896-97”». […].
Στο Β μέρος αναφέρεται στο ζήτημα της Υψώσεως της Σημαίας, «[…] 4) Πολυθρύλητον κατήντησε το ζήτημα της υψώσεως της σημαίας εις Φιρκά την 1/14 Δεκ. 1913. Οι μεν ισχυρίζονται ότι την ύψωσεν ο Αν. Μάντακας, οι δε ότι προσκεκλημένος προς τούτο ήτο μόνον ο Χ’’Μιχάλης. Εις την Μεγ. Ελλην. Εγκυκλοπαίδειαν (16, σ. 629) έγραψαν βιογραφουμένου του ανδρός ότι ο Μάντακας “ηυτύχησε να ανύψωση εις τείχη των Χανίων την ελληνικήν σημαίαν, εγχειρισθείσαν αυτώ υπό του κατελθόντος εις Κρήτην βασιλέως Κωνσταντίνου, παρ’ ου και τω απενεμήθη ιδιοχείρως ο χρυσούς σταυρός του Σωτήρος”. Αναμφιβόλως χρειάζεται μια ιστορική απεκατάστασις των γενομένων.
Η άφιξις του βασιλέως εις Χανία ανηγγέλθη την 28ην Νοεμβρίου 1913, ανεμένετο όμως πολλώ πρότερον. Ο τότε Γεν. Διοικητής Λουκάς Κανακάρης Ρούφος είχε την έμπευσιν της ανυψώσεως της σημαίας της καταβιβασθείσης τω 1908 πανηγυρικώ τω τρόπω. Την σημαίαν θα έφερεν εντός δίσκου ανθέων ο Χ’’Μιχάλης Γιάνναρης, ούτος δε και θα την παρέδιδεν εις τον Γεν. Διοικητήν. Ο Γεν. Διοικητής θα συνώδευε την πράξιν της εγχειρίσεως της σημαίας εις τον βασιλέα διά προσλαλιάς, ο βασιλεύς τέλος θ’ ανύψου αυτήν. Εις όλην την τελετήν είναι φανερόν ότι επίσημον ρόλον διεδραμάτιζεν ο Χ.Μ. Γιάνναρης, ως εκπρόσωπος των Κρητών αγωνιστών. Παρέστη βεβαίως μετ’ άλλων οπλαρχηγών και ο Αναγν. Μάντακας, αλλά δεν τω είχεν ανατεθή τι σχετικόν με την τελετήν. Ταύτα πάντα εξάγονται εκ των κάτωθι δημοσιευμάτων του σύγχρονου Τύπου των Χανίων. Πάσαι αι ανωτέρω πληροφορίαι των αυτόπτων δημοσιογράφων των Χανίων συμπίπτουν. Εύλογον δ’ είναι ν’ αποδίδωμεν εις αυτάς πλειοτέραν πίστιν παρά εις τας αθηναϊκάς, προς τας οποίας ετηλεγράφησαν οι ενδιαφερόμενοι παραστήσαντες ως ήθελον τα πράγματα. Τας περιγραφάς δε της Ερεύνης, του “Ελευθ. Βήματος” και του “Κήρυκος”, ουδείς τότε διέψευσεν». […]
Και τελειώνει με τα εξής: «[…] Επί τη ευκαιρία ταύτη έκδηλος φαίνεται η ανάγκη της διαψεύσεως και των εν τη Μεγ. Ελλην. Εγκυκλοπαίδεια (ενθ. ανώτ.) γραφέντων περί ανυψώσεως της σημαίας, περί του τίτλου του Γενικού Αρχηγού (δι’ ον άλλωστε δεν υφίσταται παρ’ ημίν και εν τω αρχείω των Παλαιών Αγωνιστών εκλογητήριον ή άλλος αποδεικτικός τίτλος) και περί της παρασημοφορίας διά του χρυσού σταυρού. Απορίας δ’ άξιον είναι πώς οι αρμόδιοι συντάκται οι υπογράφοντες το άρθρον παρέστησαν αναληθώς πράγματα διευκρινιζόμενα και σήμερον αλλά και ανέκαθεν γνωστά.
Αν δ’ ήθελον λεπτομερέστερον πως αναιρέσει το άρθρον του στρατηγού Μπορντό, πολλά θα εγράφοντο έτι […]».
Θα τελειώσομε με την απόφαση στο θέμα 9 της συνεδρίας της 27-1-1992 του Δημοτικού Συμβουλίου Χανίων. Η φωτογραφία 13 της “Ατλαντίδας” τεκμηριώθηκε απολύτως στο κεφάλαιο “Αντιρρήσεις” ότι δεν εμφανίζει ουδένα να σύρει σχοινί για ανύψωση της σημαίας, ούτε καν γίνεται η ανύψωση την ώρα αυτή. Η αναδημοσίευση της φωτογραφίας αυτής στο περιοδικό “ΕΛΛΑΣ” κρίθηκε από μέρους μας περιττό να ευρεθεί.
Τον Στρατή Παπαμανουσάκη γνωρίζομε από τα βιβλία του, τον σεβόμαστε βαθύτατα και τον ευχαριστούμε η Επιτροπή Κληροδοτήματος ΧΜΓ για τη συγγραφή του βιβλίου “ΤΟ ΕΝΩΤΙΚΟ ΚΙΜΗΝΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΣΤΑ 1908 ΚΑΙ Ο EMM. ΞΗΡΑΣ” με το οποίο γίνεται γνωστή η δράση των δυο ανδρών Χ. Μ. Γ. και Ξηρά την περίοδο αυτή. Πράγματι στη σελίδα 91 γράφει «και την 1η Δεκέμβρη 1913 ο βασιλιάς των Ελλήνων μαζί με τον Κρητικό πρωθυπουργό ανεβαίνουν στον Φιρκά. Κι εκεί ο Λακκιώτης αγωνιστής του ’66 Αναγνώστης Μάντακας, σύμβολο ζωντανό των αγώνων και των θυσιών του κρητικού λαού, τραβά το σχοινί της σημαίας και η γαλανόλευκη ξεδιπλώνεται στον αέρα. Το όνειρο γίνηκε πραγματικότητα».
Ενώ στη σελίδα 115 γράφει «Η 1 Δεκέμβρη 1913 σημαίνει την πραγματοποίηση του ονείρου του Ξηρά και όλων των Κρητικών. Η συμμετοχή του μαζί με το Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη στις τελετές της Ενωσης αποτελεί την επίσημη επισφράγιση της πολύχρονης προσφοράς του στον ενωτικό αγώνα, το τέλος μιας μακράς σειράς αγώνων για την Κρήτη και την Ελευθερία. Σημαίνει όμως ταυτόχρονα και το τέλος της πολιτικής σταδιοδρομίας του Ξηρά, που από τότε και ύστερα με το σταμάτημα της αυτόνομης πολιτικής ζωής στην Κρήτη, αναγκαστικά παύει». Αναζητώντας αποδεικτικά στοιχεία ανατρέχω στην παραπομπή 49 όπου με στέλνει στο άλλο βιβλίο του Στρ. Παπαμανουσάκη, “ΞΕΝΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ”, σελ 163, οπού διαβάζω «την 1η Δεκέμβρη 1913 υψώνεται, επίσημα πια, η ελληνική σημαία στο Φιρκά και επισφραγίζεται και τυπικά η Ενωση». Η απάντηση δεν με ικανοποιεί, πολύ θα ήθελα να ακούσω τον κ. Παπαμανουσάκη, πού στηρίζει την άποψή του. Επειδή ουδένα από τα φωτοαντίγραφα των παραπάνω εντύπων φυλάχθηκε στο αρχείο του Δήμου, αλλά ούτε άλλον οιονδήποτε φωτοαντίγραφο δημοσιεύματος.
Του τοπικού Τύπου, αν και υπάρχουν αρκετά στα 100 χρόνια που παίζεται το σίριαλ, σταματώ εδώ και τελειώνω με τα λόγια του αειμνήστου Ν. Β. Τωμαδάκη: «Εύχομαι, όπως οι μεν ενθουσιώδεις της πατρίδος μας κ’ των αγώνων της λάτρεις, μη λείπουν και εις το μέλλον, ένθεν δ’ όπως συνηθίσομεν εις τον αυτοσεβασμόν και της Ιστορίας την εκτίμησην τόσον, ώστε πάντες να απέχομεν παντός δυναμένου, τους μεν να αδικήσει, τους δε να χολώσει, την αλήθευαν δε να μην υπηρετήσει».

■ ΣτέλιοΣ Πρωιμάκης, δάσκαλος
Ερευνα – τεκμηρίωση