Το χαμένο δημοψήφισμα και η αποτυχία της συνταγματικής μεταρρύθμισης του Ρέντσι στην Ιταλία, ταρακούνησε σημαντικά τα ήδη επισφαλή νερά των πολιτικών ελίτ της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στον αντίποδα του Brexit στη Μ. Βρετανία και της εκλογής του Τράμπ στις Η.Π.Α. , η Ιταλική ετυμηγορία αναδεικνύει το βάθος της δημόσιας οργής προς το δυτικό πολιτικό κατεστημένο. Με τις εκλογές να πλησιάζουν σε Γαλλία, Γερμανία και Ολλανδία πολλοί ανησυχούν ότι το 2017 θα λειτουργήσει εξίσου διασπαστικά για την Ένωση όπως και το 2016.
Στις 8 Δεκεμβρίου του 2016 στην έδρα του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων στην Ουάσιγκτον οι Katie Simmons και Bruce Stokes, στελέχη του παγκόσμιου κέντρου ερευνών της Pew, παρουσίασαν τα ευρήματα μελέτης που αφορούν στην καταγραφή του παγκόσμιου κοινωνικοπολιτικού και οικονομικού status. Ένας από τους πυλώνες της έρευνας αφορά στην καταγραφή των απόψεων σε δέκα (10) ευρωπαϊκές χώρες της Ένωσης, μεταξύ αυτών και της Ελλάδας. Τα στοιχεία συνθέτουν ένα ομιχλώδες τοπίο το οποίο είναι αποτέλεσμα σωρευτικών κοινωνικοοικονομικων αλλαγών που έχουν συντελεστεί ή συντελούνται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
Στον (Πίνακα 1.) καταγράφονται υψηλά ποσοστά στις απόψεις των πολιτών, σε χώρες όπως την Ελλάδα, την Ιταλία, την Ισπανία, τη Γαλλία και την Μ. Βρετανία, ως προς την προσέγγιση που έχουν ότι η χώρα τους δε διαδραματίζει πλέον τόσο σημαντικό ρόλο στη διεθνή σκηνή όσο σε σχέση με αυτόν που παρουσίαζε δέκα (10) χρόνια πριν. Το ποσοστό των Ελλήνων που θεωρεί αποδυναμωμένη την Ελλάδα διεθνώς είναι το υψηλότερο από τις δέκα (10) ευρωπαϊκές χώρες και ανέρχεται στο 65%.
Στον πυλώνα της μελέτης που αφορά στις οικονομικές προσδοκίες (Πίνακας 2.) σε αναπτυγμένες περιοχές του πλανήτη, όπως την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, καταγράφεται στην κοινή γνώμη μια έντονη απαισιοδοξία για το μέλλον. Μόλις οι τρεις (3) στους δέκα (10) ερωτώμενους προσδοκούν ότι θα υπάρξει καλύτερο οικονομικό περιβάλλον τα επόμενα χρόνια. Παρόμοια ποσοστά εμφανίζει μόνο η περιοχή της Μέσης Ανατολής, κυρίως λόγω των συνοριακών αναταραχών και της παρουσίας του ISIS. Αντίθετα οι κάτοικοι σε αναπτυσσόμενες περιοχές όπως εκείνη της Αφρικής, της Νότιας Αμερικής και της Ασίας δείχνουν να έχουν περισσότερο αισιόδοξοι για το μέλλον.
Παρ΄όλα αυτά στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες οι πολίτες βλέπουν ως ευκαιρία το άνοιγμα των αγορών και το παγκοσμιοποιημένο πλαίσιο που κινούνται οι εθνικές οικονομίες (Πίνακας 3.). Από το σύνολο των Ευρωπαίων ερωτώμενων μόνο οι Έλληνες βλέπουν, σε ποσοστό 57%, ως απειλή για τις εργασιακές τους συνθήκες την παρούσα διεθνή οικονομική λειτουργία.
Όσον αφορά στο κομμάτι της άποψης των Ευρωπαίων πολιτών για τη μετανάστευση (Πίνακας 4.), καταγράφονται διαφορετικές προσεγγίσεις στις χώρες μελέτης. Υπάρχει μια σημαντική μερίδα ερωτώμενων σε Ελλάδα, Ιταλία, Ουγγαρία και Πολωνία που δηλώνει ότι ο αυξανόμενος αριθμός των μεταναστών στη χώρα τους δημιουργεί ένα όχι και τόσο φιλικό περιβάλλον για να ζήσει κάποιος. Αντίθετα σε χώρες όπως τη Μ. Βρετανία, τη Γαλλία, τη Σουηδία, την Ισπανία και τη Γερμανία οι πολίτες έχουν μια θετικότερη εικόνα για τους μετανάστες και την ενσωμάτωσή τους στις κοινωνίες.
Στον πίνακα πέντε (5) αποτυπώνεται ο βαθμός εμπιστοσύνης που έχουν οι πολίτες στο θεσμό της Ε.Ε.. Η τάση να μη δοθούν περαιτέρω εξουσίες στην Ένωση είναι μεγαλύτερη σε σχέση με τη μερίδα των πολιτών που επιθυμεί, οι εθνικές κυβερνήσεις να μεταβιβάσουν περισσότερες αρμοδιότητες προς αυτήν. Μάλιστα στην Ελλάδα το ποσοστό εκείνων που θέλει μέρος των εξουσιών να επιστρέψει στο κράτος φτάνει στο 68%. Αντίστοιχο ποσοστό εμφάνιζε και η Μ. Βρετανία ένα (1) μήνα περίπου πριν το δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου που οδήγησε στο Brexit.
Η σύνθεση των παραπάνω στοιχείων μας οδηγούν στους παράγοντες που έχουν αποσταθεροποιήσει τον πυρήνα της Ένωσης. Η αυξανόμενη ανασφάλεια λόγω των τρομοκρατικών χτυπημάτων και της παρουσίας του ISIS, η καλπάζουσα ανεργία που έχει ξεπεράσει σε πραγματικούς αριθμούς τα 22 εκ., η αδυναμία των Βρυξελλών να αντιμετωπίσει τις αθρόες μεταναστευτικές ροές και η προσπάθεια αναχαίτισης της οικονομική κρίση με λάθος μείγμα πολιτικών, οδηγεί την Ευρώπη και όσους ζουν στα όριά της σε αχαρτογράφητα νερά. Η άνοδος σε κάθε χώρα της Ένωσης ακραίων- αντισυστημικών πολιτικών σχηματισμών σηματοδοτεί αφενός την προβληματική εικόνα του υπερεθνικού οργανισμού και των παραδοσιακών πολιτικών ελίτ και αφετέρου την τάση των πολιτών να βρουν διέξοδο σε κάτι διαφορετικό. Η ανάδειξη ενός ανεπτυγμένου δημοκρατικού έθνους και ενός ευρωπαϊκού πολιτικού δήμου, τα μέλη του οποίου θα διαθέτουν μια μεταεθνική πολιτική ταυτότητα, έχει μείνει πλέον μόνο στα θεωρητικά βιβλία που διδάσκονται σε Πανεπιστήμια. Άλλωστε για να προχωρήσει ένα τέτοιο εγχείρημα θα πρέπει πρώτα να περάσει από τον αρτηριοσκληρωτικο «πομπό» των πολιτικών ελίτ της Ένωσης και το σήμα στο «δέκτη» να καταλήξει σε ευήκοα ώτα. Κάτι τέτοιο φαντάζει εξαιρετικά δύσκολο διότι, το «κύκλωμα» που συνδέει τα θεσμικά όργανα και τα 743 εκ. πολιτών της Ευρώπης κάπου έχει βραχυκυκλώσει.
*Πολιτικός επιστήμων / Ερευνητής
