Οι υποτροφίες ενδοϋπηρεσιακής κατάρτισης του ΙΚΥ βοηθούν στη βελτίωση της ποιότητας της διά βίου μάθησης δίνοντας τη δυνατότητα σε άτομα που εργάζονται στον τομέα της εκπαίδευσης ενηλίκων, με την ευρύτερη έννοια, ή σε άτομα που ασχολούνται με την ενδοϋπηρεσιακή κατάρτιση αυτών, να παρακολουθήσουν μαθήματα κατάρτισης σε χώρα πέραν αυτής στην οποία κανονικά ζουν ή εργάζονται. Με αυτό τον τρόπο, οι συμμετέχοντες ενθαρρύνονται να βελτιώσουν τις πρακτικές τους δεξιότητες στη διδασκαλία / συμβουλευτική / διαχείριση και να κατανοήσουν καλύτερα την εκπαίδευση ενηλίκων στην Ευρώπη.
H επιχορηγούμενη κατάρτιση, θα πρέπει να έχει άμεση σχέση με τις επαγγελματικές δραστηριότητες του υποψηφίου σε οποιαδήποτε πτυχή (τυπική, μη τυπική ή άτυπη) της εκπαίδευσης ενηλίκων. Μια τέτοια υποτροφία στο πλαίσιο του προγράμματος GRUNDTVIG έδωσε την ευκαιρία στη γράφουσα να αποκομίσει μια πλούσια και πολυδιάστατη επιμορφωτική εμπειρία σε ένα από τα μεγαλύτερα Μουσεία της Ευρώπης στον χώρο των Φυσικών Επιστημών και των Νέων Τεχνολογιών, το Γερμανικό Μουσείο του Μονάχου (Deutsches Museum) και παράλληλα να βιώσει τον επαγγελματισμό, την υψηλή επιστημονική κατάρτιση, την παιδαγωγική οπτική και τη χαρισματική επικοινωνία της επιστημονικά υπεύθυνης του σεμιναρίου, της Μαρίας Ξανθουδάκη.
Η Μαρία Ξανθουδάκη κατάγεται από τα Χανιά αλλά σήμερα ζει και εργάζεται στο Μιλάνο ως διευθύντρια των Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του Εθνικού Μουσείου Επιστήμης και Τεχνολογίας Leonardo da Vinci του Μιλάνου. To συγκεκριμένο Μουσείο είναι το μεγαλύτερο επιστημονικό μουσείο της Ιταλίας. Καλωσορίζει κάθε χρόνο 400.000 επισκέπτες, μεταξύ των οποίων περίπου 4000 σχολικά γκρουπ από όλες τις βαθμίδες της σχολικής εκπαίδευσης. Η Μαρία Ξανθουδάκη επίσης διδάσκει Μεθόδους Έρευνας στην Εκπαίδευση στο Παιδαγωγικό Τμήμα του Καθολικού Πανεπιστημίου του Μιλάνου. Εχει διδάξει σε προπτυχιακά και μεταπτυχιακά τμήματα στα πανεπιστήμια της Σιένας, της Πάδοβας, στη Scuola Normale Superiore της Πίζας, στο Πανεπιστήμιο Bocconi και το Πανεπιστήμιο Bicocca του Μιλάνου. Ως ανεξάρτητη σύμβουλος ειδική στη μουσειακή εκπαίδευση συνεργάστηκε με μουσεία και ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού για εκπαιδευτικά και ερευνητικά προγράμματα και συνεχίζει τη δημιουργική της διαδρομή προτάσσοντας στις συνεργασίες της την ανάγκη της σύνδεσης της τυπικής με την άτυπη εκπαίδευση με πολύτιμο εργαλείο τη μάθηση στο Μουσείο.
Ξεκινάμε λοιπόν τη νέα χρονιά με την ευχή οι άνθρωποι να ΜΠΟΡΟΥΝ να δημιουργούν με σεμνότητα και αφοσίωση σε ευγενείς στόχους και να μοιράζονται ιδέες και έργα με εμπιστοσύνη και διαφάνεια, όπως ακριβώς η Μαρία Ξανθουδάκη:
Σπουδάσατε νηπιαγωγός, αλλά σήμερα εργάζεσθε ως διευθύντρια του Τμήματος Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων σε ένα μεγάλο Μουσείο του Μιλάνου, το Μουσείο Επιστήμης και Τεχνολογίας Λεοναρντο ντα Βίντσι. Τι οδήγησε τα επαγγελματικά σας βήματα στον κόσμο των Μουσείων;
Μετά το πτυχίο μου από το Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Κρήτης πήγα στην Μεγάλη Βρετανία με υποτροφία του ΙΚΥ για ένα μεταπτυχιακό στην Καλλιτεχνική Αγωγή στο Πανεπιστήμιο του Sussex. Η τέχνη στην εκπαίδευση ήταν το θέμα που με ενδιέφερε και αρχικά δεν είχα σκοπό να ασχοληθώ με τα μουσεία. Το περιεχόμενο του Μάστερ με βοήθησε να τα ανακαλύψω δίνοντάς μου αφορμή να ξεκινήσω να μελετώ το θέμα και να προχωρήσω σε Διδακτορικό στην Μουσειακή Εκπαίδευση. Αυτό ήταν η αρχή μιας επαγγελματικής πορείας πρωτίστως στα μουσεία τέχνης στην Μεγάλη Βρετανία και την Ιταλία και έπειτα στον χώρο των επιστημονικών μουσείων στην Ιταλία αν και δεν έλειψαν οι συνεργασίες και με άλλες χώρες συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Το θέμα της δουλειάς μου ήταν πάντα η παιδαγωγική και η μάθηση στο μουσείο και δια μέσου του μουσείου. Πιστεύω ακράδαντα στον εκπαιδευτικό ρόλο του μουσείου και προσπαθώ μέσα από τη δουλειά μου να υιοθετώ τρόπους και να εφαρμόζω μεθόδους που να ενθαρρύνουν την εξάσκηση αυτού του ρόλου με τον καλύτερο δυνατό τροπο.
Ακούγεται συχνά σήμερα ότι τα μουσεία βρίσκονται σε συνεχή επαναπροσδιορισμό του ρόλου τους. Παρομοίως και οι επαγγελματίες που εργάζονται στον χώρο των μουσείων επαναπροσδιορίζουν την επαγγελματική τους ταυτότητα και σταδιοδρομία και αυτό αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και προκλητικά σημεία της εργασίας στα μουσεία. Μήπως αυτό όμως δημιουργεί ταυτόχρονα κινδύνους για την επαγγελματική τους ταυτότητα; Ποια είναι η άποψή σας;
Τα μουσεία βρίσκονταν πάντα σε εξέλιξη γιατί αποτελούσαν από την αρχή μέρος της κοινωνίας και του πολιτισμού.
Σε κάθε εποχή προσπαθούν να ακολουθούν (ή τουλάχιστον να παρακολουθούν) τις κοινωνικές τάσεις και να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της κοινωνίας και των αξιών της.
Σήμερα αυτό έχει αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία γιατί σε παγκόσμιο επίπεδο τα μουσεία καλούνται να παίξουν έναν ακόμα πιο σημαντικό αλλά και δύσκολο ρόλο δηλαδή, όπως χαρακτηριστικά υποστηρίζει ο Βρετανικός Οργανισμός Μουσείων, να συμβάλουν στην ευημερία και στην κοινωνική δικαιοσύνη.
Αυτό σημαίνει ότι τα μουσεία έχουν ανάγκη από επαγγελματίες που δεν εφησυχάζουν, όχι όμως γιατί βρίσκονται σε κίνδυνο αλλά γιατί αξιολογούν συνεχώς το ρόλο τους σε σχέση με αυτό που είναι σήμερα το μουσείο και γιατί καλούνται να καταρτιστούν με τις γνώσεις και τις ικανότητες που χρειάζονται για να ανταποκριθούν σωστά στις σύγχρονες απαιτήσεις.
Παραδείγματος χάριν, η εργασία και ο ρόλος του μουσειοπαιδαγωγού ή του εμψυχωτή δεν είναι σήμερα οι ίδιοι με το παρελθόν, πρώτον γιατί σήμερα γνωρίζουμε πολύ περισσότερα για τη μάθηση στο μουσείο, για την εμπειρία και την ταυτότητα των επισκεπτων μας και δεύτερον γιατί σχεδιάζουμε τα προγράμματά μας χρησιμοποιώντας νέες παιδαγωγικές μεθόδους που έχουν στόχο να βελτιώσουν και να κάνουν πιο δυνατή την εμπειρία του κάθε ανθρώπου που αφιερώνει το χρόνο του σε ένα μουσείο.
Οπως και σε κάθε επάγγελμα, έτσι και στην προκειμένη περίπτωση δεν πρέπει να φοβόμαστε να κοιτάμε μπροστά. Η καινοτομία πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ευκαιρία και όχι ως κινδυνος.”
Ποιες είναι οι δυνατότητες και προοπτικές των Μουσείων σήμερα και η σχέση τους με το κοινωνικό σύνολο;
Ο ορισμός του Διεθνούς Συμβουλίου των Μουσείων μας δίνει να καταλάβουμε πόσο σημαντική είναι η αποστολή του: σύμφωνα με αυτόν το μουσείο «έχει ως έργο του τη συλλογή, τη μελέτη, τη διατήρηση, τη γνωστοποίηση και την έκθεση τεκμηρίων του ανθρώπινου πολιτισμού και περιβάλλοντος» και θέτει την έρευνα και την Εκπαίδευση στο κέντρο της αποστολής του. Ωστόσο, όπως είπαμε και πριν, σήμερα το μουσείο θέτει ακόμα πιο υψηλούς στόχους.
Θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς συντελεστές στην σημερινή oνομαζόμενη “εποχή της γνώσης” γιατί έχει την δυνατότητα να δίνει αξιόπιστες πληροφορίες, να ενθαρρύνει την δημόσια συζήτηση για θέματα που μας απασχολούν, όσο επίμαχα αν είναι, και να μας βοηθά να προβληματιστούμε για το παρόν και το μέλλον. Οσο και αν ακούγεται περίεργο, η ευημερία, η κοινωνική δικαιοσύνη και η δημοκρατία είναι οι σημερινοί στόχοι ενός μουσείου. Έρευνες αλλά και πρακτικά παραδείγματα ανά τον κόσμο το αποδεικνύουν.
Είναι βέβαια δύσκολο να γενικεύσουμε, ή ακόμα περισσότερο να απαιτήσουμε, από κάθε μουσείο να υιοθετήσει το 100% των στόχων αυτών. Η κάθε μουσειακή και ευρύτερη πολιτιστική πολιτική εξαρτώνται από την ταυτότητα του συγκεκριμένου ιδρύματος αλλά και από την ιστορία, την πολιτική και τη σκέψη της χώρας στην οποία ανήκει. Ωστόσο δεν υπάρχει πισωγύρισμα. Τα μουσεία καλούνται να γίνουν όλο και πιο ενεργοί συντελεστές στην κοινωνία και να λειτουργήσουν στην υπηρεσία των πολιτών της.
Με αλλά λόγια, στη ζυγαριά της αποστολής τους βαραίνουν πλέον το ίδιο η πολιτιστική κληρονομιά την οποία διαφυλάττουν και η ποιότητα της εμπειρίας των επισκεπτών τους.
Μιλήστε μας για το ευρωπαϊκό σεμινάριο SMEC που πραγματοποιείται επί σειρά ετών στο Γερμανικό Μουσείο Επιστημών και Τεχνολογίας στο Μόναχο, με σκοπό να καταρτήσει επαγγελματίες μουσείων αλλά και εκπαιδευτικούς στο θέμα της μάθησης δια μέσου του Μουσείου.
Ανήκετε στην επιστημονική ομάδα των εκπαιδευτών του, κατά συνέπεια θα μπορούσατε να κάνετε μια σύντομη και περιεκτική αποτίμηση των δράσεών του αλλά και να δώσετε το στίγμα μιας πιθανής μελλοντικής του εξέλιξης;
SMEC σημαίνει “School – Museum European Cooperation” και είναι το όνομα του προγράμματος διακρατικής συνεργασίας που με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση που σχεδίασε και πραγματοποιεί, από το 2004, το σεμινάριο στο Μόναχο.
Φτάσαμε φέτος τον Δεκέμβριο στην ένατη διοργάνωση του σεμιναρίου στο οποίο έχουν ως τώρα συμμετάσχει περίπου 250 επαγγελματίες μουσείων και εκπαιδευτικοί από όλες τις σχολικές βαθμίδες, από 40 διαφορετικές χώρες.
Οι εκπαιδευτές προέρχονται από το μουσείο μας στο Μιλάνο, το Μουσείο και το Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Μονάχου, το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και το Πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης.
Το σεμινάριο διαρκεί μια ολόκληρη εβδομάδα και έχει ως στόχο να παρουσιάσει το μουσείο ως ένα πολύτιμο εργαλείο για την μάθηση και τη διδασκαλία των επιστημών αλλά και όλου του σχολικού προγράμματος. Μέσα από εισηγήσεις, πρακτικές διαδραστικές άσκησεις και ομαδικές εργασίες σχεδιασμού προσπαθούμε να δώσουμε ιδέες, οδηγίες και παραδείγματα για το πώς το σύγχρονο μουσείο μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον εκπαιδευτικό.
Εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενοι μαζί δουλεύουν και ζουν μέσα στο Μουσείο του Μονάχου. Αυτό δημιουργεί μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα πρώτον γιατί δεν συνηθίζεται να μένουμε μέσα σε ένα μουσείο και δεύτερον γιατί οι συμμετέχοντες έχουν την ευκαιρία να επισκεφτούν και να χρησιμοποιήσουν τις εκθέσεις και τα εργαστήριά ενός από τα πιο σημαντικά μουσεία στον κόσμο.
Ενα από τα χαρακτηριστικά του σεμιναρίου είναι ότι βάζει μαζί ανθρώπους που εργάζονται σε μουσεία και εκπαιδευτικούς σχολείων.
Αυτό γιατί πιστεύουμε ακράδαντα ότι το μουσείο και το σχολείο έχουν πολλά κοινά σημεία όσον αφορά στον ρόλο τους στη μάθηση οπότε είναι απαραίτητο να μπορούν να κατανοούν το ένα την ταυτότητα και την ιδιαιτερότητα του άλλου και να συνεργάζονται στενά.
Όσον αφορά στο μέλλον, βλέπουμε ότι συνεχίζεται το ενδιαφέρον για συμμετοχή και κάθε χρόνο λαμβάνουμε αιτήσεις κατά πολύ περισσότερες από τις υπάρχουσες θέσεις. Από τη μεριά μας οι εκπαιδευτές θέλουμε να συνεχίσουμε το σεμινάριο γιατί θεωρούμε ότι προσφέρει σημαντικά και γιατί ίσως είναι και το μοναδικό στο είδος του.
Αυτό θα γίνει εφόσον υπάρχουν οι προϋποθέσεις και πρώτα απ’ όλα οι υποτροφίες που η Ε.Ε. δίνει στους συμμετέχοντες καλύπτοντας τα δίδακτρα και τα έξοδα μετακίνησης, διαμονής και διατροφής τους.
Μένει λοιπόν, για το 2014, να περιμένουμε την έναρξη του νέου προγράμματος της Ε.Ε. “Erasmus+” για να δούμε πώς θα συνεχιστεί η χρηματοδότηση αυτών των πρωτοβουλιών. Για την ώρα περιμένουμε τη δεκάτη διοργάνωση του σεμιναρίου τον επόμενο Φεβρουάριο οι υποτροφίες για το οποίο εντάσσονται στο προηγούμενο πρόγραμμα της Ε.Ε. “Lifelong Learning”.
Ποια είναι η συμβολή των πολιτιστικών οργανισμών και ειδικότερα των Μουσείων στον τομέα της δια βίου μάθησης;
Το μουσείο απευθύνεται στον κάθε άνθρωπο, όχι μόνο στις νέες γενιές για τις οποίες φυσικά νιώθει μια ιδιαίτερη ευθύνη. Εχει ισχυρό επιστημονικό κύρος, μεγάλη επικοινωνιακή δυνατότητα και συναισθηματική διάσταση και με αυτόν τον τρόπο μπορεί να μιλάει στον κάθε ένα αγγίζοντας τις προσωπικές του γνωστικές και συναισθηματικές χορδές. Αυτό είναι και το κλειδί για τη μάθηση στο μουσείο.
Με αλλά λόγια, η μοναδικότητα του μουσείου βασίζεται στο γεγονός ότι ο καθέ επισκέπτης θα αφομοιώσει με διαφορετικό τρόπο τα διάφορα ερεθίσματα (εκθέσεις, προγράμματα, υλικό, κ.λπ.), και θα τους δώσει το δικό του νόημα βασιζόμενος στις γνώσεις του, στις εμπειρίες του, στις προσδοκίες του, στα συναισθήματα του.
Αυτό σημαίνει ότι η εμπειρία της επίσκεψης θα είναι διαφορετική, μοναδική, για τον κάθε επισκέπτη. Δια βίου μάθηση σημαίνει λοιπόν ότι το μουσείο έχει τη δυνατότητα να προσφέρει εμπειρίες που συμβάλουν στον εμπλουτισμό των γνώσεων, στην ανάπτυξη ικανοτήτων και κρίσης, πολύτιμα εργαλεία σε έναν ενεργό πολίτη σήμερα.
Πιο πρακτικά, τα μουσεία σήμερα σχεδιάζουν και προσφέρουν συγκεκριμένα προγράμματα και εργαλεία για τη δια βίου μάθηση και, σε ορισμένες περιπτώσεις, προσλαμβάνουν για αυτό το σκοπό ειδικούς στο θέμα.
Αυτό γιατί, όσο περισσότερο αυξάνεται η γνώση του κοινού μας και όσο περισσότερο εξελίσσονται οι παιδαγωγικές μέθοδοι και η έρευνα στο χώρο, τόσο περισσότερο εξειδικεύομαστε στο τι και πώς θα προσφέρουμε έτσι ώστε να έχουμε το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.
Τα Μουσεία στην Ελλάδα και στην Κρήτη, τι θεωρείτε ότι έχουν περισσότερο ανάγκη να βελτιώσουν ώστε να ανταποκριθούν αποτελεσματικότερα στον σύγχρονο πολυδιάστατο ρόλο τους;
Δεν μπορώ να πω ότι γνωρίζω όλα τα ελληνικά μουσεία ωστόσο ξέρω ότι έχουν γίνει πολύ σημαντικά βήματα για τον εξυγχρονισμό και την αξιοποίησή τους, βήματα που ακολουθούν μια ήδη μακρά και αξιόλογη πορεία τουλάχιστον όσον αφορά στα εκπαιδευτικά προγράμματα.
Δυστυχώς τα σημερινά οικονομικά προβλήματα (όχι μόνο στην Ελλάδα) δεν βοηθούν και πολλές φορές γίνονται αιτία να παραμελείται ο πολιτισμός γιατί θεωρείται δευτερεύον θέμα στη ζωή μας οπότε και καταδικάζεται με περικοπές ή αναστολές και αναβολές που έχουν πολλές αρνητικές επιπτώσεις, όχι μόνο για τους ανθρώπους που εργάζονται στον χώρο αλλά και κοινωνικές γενικότερα.
Αυτό που πρέπει να κατανοήσουμε είναι ότι οι πολιτιστικοί οργανισμοί και τα μουσεία μπορούν να κάνουν πολλά σε τέτοιες στιγμές γιατί συμβάλουν σημαντικά στην ποιότητα ζωής, στη γνώση και τη δημοκρατία, αξίες πολύτιμες ιδιαίτερα σήμερα.
Εχουν λοιπόν ανάγκη συνεχούς στήριξης από την Πολιτεία και από τους πολίτες που πρέπει να αισθάνονται το μουσείο ως κομμάτι της ζωής τους.
Από την πλευρά τους τα μουσεία χρειάζεται να ανοίξουν τις πόρτες τους ακόμα πιο πολύ, να τολμήσουν νέους τρόπους προσέγγισης της κοινωνίας και να μιλήσουν όχι μόνο για το παρελθόν, αλλά και για το παρόν και το μέλλον.
