Πλατεία 1866 – καπετάν Μαθιός Μυλωνογιάννης

Προτομή του καπετάν Μαθιού Μυλωνογιάννη βρίσκεται στην πλατεία 1866 (Νέων Καταστημάτων).
Η προτομή φιλοτεχνήθηκε από τον Χανιώτη  γλύπτη Μανώλη Κουράκη και τα αποκαλυπτήρια έγιναν στις 26 Αυγούστου 1973.
Ο καπετάν Μαθιός Μυλωνογιάννης (1828 – 1901) συμμετείχε σε πολλές επαναστάσεις και στην Κρητική Επανάσταση του 1866 εκλέχθηκε ως ένας εκ των αρχηγών της περιοχής του Αποκορώνου.
Σε σειρά ιστορικών σημειωμάτων του Μιχάλη Γρηγοράκη στα “Χανιώτικα νέα” το 2002 με τίτλο: “Σταυραετοί του Εξηνταέξι”, στην ενότητα για τον Μαθιό Μυλωνογιάννη (“Χ.ν”. – Σάββατο 26 Οκτωβρίου 2002), αναφέρεται ότι ο Μαθιός Μυλωνογιάννης, ο οποίος γεννήθηκε στον Κεφαλά, κατέφυγε στην Αθήνα, όπου «μαζεύει κάμποσους Κρητικούς, μπαίνει μπροστάρης και πάει να πολεμήσει στην επαναστατημένη Θεσσαλία το 1854». Τραυματισμένος επιστρέφει στην Κρήτη όπου «ξεσπά το Κίνημα του Μαυρογένη, όπου σαν οπλαρχηγός το βοηθά. Με το ξέσπασμα του Μεγάλου Ξεσηκωμού αρχίζει η κύρια δράση του Μυλωνογιάννη. Σαν αντιπρόσωπος τ’ Αποκόρωνα πηγαίνει τον Απρίλη του 1866 στα Μπουτσουνάρια, όπου έχει μαζευτεί η Επαναστατική Συνέλευση κι από εκεί παίρνει εντολές και πιάνει τη μέση και ανατολική Κρήτη. Σκοπός η όσο το δυνατό καλύτερη διαφώτιση του λαού για τη νέα επανάσταση. Ο Μυλωνογιάννης τα καταφέρνει καλά και σαν τελειώσει την αποστολή του γυρίζει. Ονομάζεται από την Προσωρινή Κυβέρνηση ένας από τους αρχηγούς του Αποκόρωνα κι αρχίζει τις μάχες. Την πολεμική του δραστηριότητα τηνε βρίσκουμε παντού».
Οπως σημειώνει ο Μιχάλης Γρηγοράκης, «από την επανάσταση του 1866 αρχίζει η πιο τιμημένη δράση του καπετά Μαθιού».
Στη συνέχεια μαζί με άλλους δέκα καπεταναίους, «στην Αθήνα, όπου θα πάει, «δε θ’ αναπαυτεί στις τιμές που θα του γίνουν. Παρακολουθεί κάθε κρυφοετοιμασία που γίνεται για μια νέα επανάσταση και πρόθυμα συμπαραστέκεται. Θα περάσουν έτσι δέκα χρόνια. Γιατί πάνω στα δέκα, το 1878, νέο ξεσήκωμα. Ο Μυλωνογιάννης μαζί και με άλλους εξόριστους καπεταναίους, έρχεται κρυφά στην Κρήτη φέρνοντας ένα σωρό όπλα και πολεμοφόδια. Φτιάχνει σώμα, γίνεται πάλι αρχηγός του Αποκόρωνα κι αρχίζει τον αγώνα. Στην τριήμερη μάχη του Τσιβαρά, που έγινε από τις 16 έως τις 18 Ιανουαρίου 1878, ο Μυλωνογιάνης κυριολεκτικά θριαμβεύει».
«Μα το νέο ξεσήκωμα σβήνει γρήγορα, παρά την παλικαριά και τον ενθουσιασμό των επαναστατών και ο Μυλωνογιάννης αναγκάζεται να δεχτεί το μισοαυτόνομο πολίτευμα που δίνεται στην Κρήτη με τη σύμβαση της Χαλέπας. Και μέχρι το 1889, χρονιά που θα πάψει αυτό το καθεστώς, θα βγαίνει βουλευτής. Υστερα και πάλι εξορία για να ξανακατέβει το 1895, χρονιά που η Μεταπολιτευτική Επιτροπή κήρυξε νέα επανάσταση κατά του Σουλτάνου. Μπαίνει και πάλι μπροστάρης των επαναστατών του Αποκόρωνα και παίζει σημαντικό ρόλο σε τούτο τον τελευταίο απελευθερωτικό αγώνα των Κρητικών».