» Andrew Sean Greer (μτφρ. Παλμύρα Ισμυρίδου, εκδόσεις Δώμα)
Το Πλην είναι από τα βιβλία που συζητήθηκαν περισσότερο το φετινό καλοκαίρι. Συζητήθηκε από την πρώτη μέρα κυκλοφορίας του. Το εξώφυλλο και οι προσδοκίες ευθύνονται γι’ αυτό. Το εξώφυλλο είναι αναπόσπαστο μέρος της έκδοσης, και το εξώφυλλο αυτό είναι ένα από τα πλέον όμορφα. Από μόνο του βέβαια δεν θα ήταν αρκετό, παρά για μερικές φωτογραφίες μόνο. Και όπως συμβαίνει πάντοτε όταν ακούς πολλά, ετοιμάζεσαι να κρατήσεις λίγα, ή και τίποτα. Αυτή ήταν η πρώτη επιφύλαξη. Η δεύτερη είχε να κάνει με τον φερόμενο κωμικό χαρακτήρα του βιβλίου, τη στιγμή που ο ήρωας, ο κύριος Πλην, παρουσιαζόταν ως ένας αποτυχημένος, άσημος συγγραφέας, λίγο πριν από τα πενήντα, και εμένα τέτοιοι ήρωες με συγκινούν βαθιά. Και ένα βιβλίο με έναν τέτοιο ήρωα δεν θα μπορούσα να μην το διαβάσω.
Από την πρώτη πρόταση μας συστήνεται ο αφηγητής της ιστορίας του κυρίου Πλην, αποφασισμένος να σχολιάσει και να παρέμβει όποτε εκείνος το κρίνει απαραίτητο. “Απ’ τη δική μου οπτική γωνία, η ιστορία του Άρθουρ Πλην δεν εξελίσσεται τόσο άσχημα”, μας λέει. Ο αινιγματικός αφηγητής, κάποιος που γνωρίζει καλά τον κύριο Πλην και κρατάει την ταυτότητά του κρυφή. Η επιλογή της αφηγηματικής φωνής είναι ένα από τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα αυτού του βιβλίου, η ραχοκοκκαλιά της ιστορίας, το εύρημα που έκανε εφικτό το μυθιστόρημα. Η απεύθυνση στον αναγνώστη μέσω ενός διαρκώς επαναλαμβανόμενου πρώτου πληθυντικού δεν επιτρέπει στιγμή στον κύριο Πλην να δραπετεύσει από τη σκηνή.
Όλα ξεκίνησαν όταν έλαβε ένα προσκλητήριο γάμου. Oχι ενός οποιουδήποτε γάμου αλλά του γάμου του πρώην συντρόφου του. Η ιδέα και μόνο να παραστεί στη γαμήλια τελετή και στη δεξίωση που θα ακολουθούσε τον τρελαίνει. Πρέπει πάση θυσία να βρει μια καλή δικαιολογία. Αποφασίζει να κάνει τον γύρο του κόσμου, να λείπει μίλια μακριά όταν θα τελείται το μυστήριο. Αναρωτιέμαι πώς γίνεται αυτό να φαίνεται αστείο σε κάποιον και όχι βαθιά συγκινητικό. Ας είναι.
Τι εννοούσε ο Φρέντι μ’ εκείνο το “ο πιο γενναίος άνθρωπος που γνωρίζω;”. Για τον Πλην, το μυστήριο παραμένει άλυτο. Δεν υπάρχει μέρα, ώρα, που ο Άρθουρ Πλην να μη φοβάται. Φοβάται να παραγγείλει ένα κοκτέιλ, να πάρει ταξί, να διδάξει σε μια τάξη, να γράψει βιβλίο. Όλα αυτά τα φοβάται, όπως φοβάται σχεδόν καθετί στον κόσμο. Το παράξενο, ωστόσο, είναι το εξής: επειδή φοβάται τα πάντα, όλα είναι εξίσου δύσκολα γι’ αυτόν. Η ιδέα να κάνει τον γύρο του κόσμου δεν τον τρομάζει περισσότερο από το ν’ αγοράσει μια τσίχλα. Κάθε μέρα και μια δόση θάρρους.
Το Πλην είναι ένα μυθιστόρημα βαθιά ανθρώπινο, με έναν ήρωα ο οποίος είναι σχεδόν αδύνατον να εγείρει αισθήματα συμπόνιας. Ένας λευκός Αμερικάνος μεσήλικας, που περιφέρεται και σκέφτεται τα βάσανα ενός λευκού Αμερικάνου μεσήλικα, ακόμα και αν είναι ομοφυλόφιλος, δεν είναι ο κατάλληλος ήρωας για συναισθηματική καθοδήγηση προς τη συμπόνια. Ένας τέτοιος ήρωας, το άλτερ έγκο του κυρίου Πλην, πρωταγωνιστεί και στο τελευταίο του βιβλίο, το οποίο και απορρίφθηκε από τον εκδοτικό οίκο.
Και είναι το Πλην ένα μυθιστόρημα βαθιά ανθρώπινο ακριβώς γιατί έχει ως ήρωα κάποιον σαν τον κύριο Πλην, έναν μέσο άνθρωπο, ο οποίος φοβάται και δεν ξέρει τι να κάνει, μοιάζει δηλαδή με τους ανθρώπους που ξέρουμε, μας θυμίζει τον εαυτό μας, σε μια εποχή που το να δείχνει κανείς σίγουρος και ατρόμητος είναι ο κανόνας κάποιου άγνωστου διαγωνισμού σε εξέλιξη. Το Πλην δεν θα ήταν ένα τόσο ενδιαφέρον και σύγχρονο βιβλίο αν έλειπαν οι παράλληλες της κεντρικής ιστορίες, οι δεύτεροι και τρίτοι χαρακτήρες και τα ανά χώρα γλωσσικά ευρήματα.
Εκείνο που είναι αστείο είναι ο κόσμος στον οποίο ζούμε, εκείνα τα μικρά πράγματα που η λοξή ματιά ενός συγγραφέα, όπως του Γκρίερ στην περίπτωσή μας, μπορεί να τα απομονώσει και να τα αναδείξει, συνήθως ορμώμενος από την απελπισία για την πορεία αυτού του κόσμου, το χιούμορ είναι ένα από τα ύστερα καταφύγια άλλωστε. Και είναι αστεία όλα αυτά όταν δεν εμφανίζονται ξαφνικά μπροστά μας, τότε είναι συνήθως τρομακτικά, σκεφτείτε απλώς τη μάχη με τη γραφειοκρατία για να εξασφαλίσει ένας τουρίστας την επιστροφή τού ΦΠΑ, σκεφτείτε πόσο αστείο μοιάζει στην περιγραφή του, ύστερα δοκιμάστε το.
Κοιτάζοντας από μακριά όλα είναι πιο εύκολα. Πάντα συμβαίνει αυτό. Ο αφηγητής μιλάει για τον Άρθουρ Πλην με την ασφάλεια της απόστασης. Ο αναγνώστης διαβάζει με την ίδια ασφάλεια. Ο κύριος Πλην δεν νιώθει το ίδιο όμως. Ο κύριος Πλην είναι ένας από τους ήρωες εκείνους που δύσκολα ξεχνάς, και αυτό το οφείλει εν μέρει στον αφηγητή του, όσο παράδοξο και αν μοιάζει αυτό. Ο κύριος Πλην σε μιαν άλλη εποχή θα μπορούσε να είναι ήρωας του Πολ Μπόουλς, όμως η εποχή εκείνη έχει προ πολλού παρέλθει, ο εξωτισμός έχει αφομοιωθεί στην κανονικότητα του δυτικού κόσμου, τώρα πια δύσκολα συναντά κανείς ταξιδιώτες να τριγυρνούν στον κόσμο.
