Νικολάι Μπερντιάεφ, διάσημος Ρώσος φιλόσοφος
Εμιγκρέ στη δύση που αρνήθηκε να ανεχθεί τη σταλινική εγκληματική αντιπνευματική φρικωδία
Ελληνική έκδοση από τις “Εκδόσεις των Φίλων” (1968)
Μετάφραση: Αντιγόνη Χατζηθεοδώρου
Κατάθεση ανάμνησης ενός μεγάλου Ρώσου φιλοσόφου που αρνήθηκε να σιγήσει πνευματικά απέναντι στον πνευματικό και απάνθρωπο κομμουνισμό βίας και καταναγκασμού της μαρξιστικής λενιστικής αθεΐας και ολοκληρωτικής δικτατορίας που δολοφόνησαν την πνευματική και πολιτική ελευθερία για να οδηγήσουν τον ορθόδοξο ρωσικό λαό, αλλά και τους οπαδούς μέλη της κομμουνιστικής διεθνούς, στη δυναστευτική ανελευθερία μιας φοβερής πνευματικής ουτοπίας, εξισωτικής των πάντων ευδαιμονίας μιας και μόνο τάξης της δικτατορίας των προλεταριάτων…
Για να επισημάνει από τότε, προφητικά ο Μπερντιάεφ γράφοντας (σελ. 155 του βιβλίου του) ότι… κανένα από τα πνευματικά προβλήματα δεν μπορεί να λυθεί με ορθολογιστικοποίηση της κοινωνικής ζωής γιατί: η πνευματική ζωή ξεφεύγει από κάθε ορθολογιστικοποίηση της κοινωνικής ζωής.
ΝΕΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Για να μπορούμε να πούμε πως μια ορθολογιστική οργάνωση της κοινωνικής ζωής θα επαυξήσει την τραγικότητά της. Με σύγκρουση ανάμεσα στο πρόσωπο και τον κόσμο, το πρόσωπο και τον θάνατο. Με το πρόβλημα της οδύνης και του κακού να είναι πρόβλημα της πνευματικής ζωής για μια νέα πνευματικότητα με τον χριστιανισμό να ενδιαφέρεται για τη σωτηρία όλων. Να είναι συγχρόνως ελεύθερος από τον κόσμο και γερμένος με αγάπη επάνω στον κόσμο και επαναστατικά σε σχέση με τον κόσμο…
Ομως σήμερα που ο κόσμος, το απέραντο δράμα της στυγνής εγκληματικότητας και της ελληνικής τραγωδίας, τι κάνει κυρίως για τις νέες γενιές ο συμβιβασμένος χριστιανισμός των θεσμοποιημένων δυτικών και ανατολικών χριστιανικών εκκλησιών μας…;
Μεγάλη εβδομάδα της Ορθοδοξίας 2014 χρόνια στη μακρά θρησκευτική πολιτισμική και “προδοτική” έναντι της μέγιστης θυσίας του Σταυρού που σήμερα αιωρείται στο χάος της σύγχρονης αντιπνευματικής θηριωδίας κατά κυρίως της ελληνορθοδοξίας που δοκιμάζεται τόσο αντιχριστιανικά από… χριστιανικούς λαούς… για τις υπερ-εξουσιαστικές και υπερ-εκμεταλλευτικές μεθοδεύσεις, βασικά των δυτικών χριστιανικών λαών.
Ομως ο Ν.Β. γράφει (σελ. 86) ότι: “το πνεύμα δεν μπορεί ποτέ να ενσαρκωθεί στα ένστικτα της δεσποτείας ενός ανθρώπου πάνω στους άλλους. Κι ακόμα δεν μπορεί να ενσαρκωθεί στη λογική, επιστημονική σκέψη, στο δίκαιο, στην ηθική, αλλά ενσαρκώνεται στην πραγματική ανύψωση του υποκειμένου προς τον Θεό!”…
ΝΑ ΒΙΩΣΟΥΜΕ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ
ΤΟ ΠΑΘΟΣ ΓΙΑ ΑΝΑΣΤΑΣΗ
Από σήμερα και αύριο η ελληνορθοδοξία, μετά τη μεγάλη Τεσσαρακοστή, εισέρχεται στη Μεγάλη Εβδομάδα των Παθών με την προσδοκία της μεγάλης και λαμπροφόρου εορτής της Αναστάσεως. Με τη βαθιά συγκίνηση των ορθόδοξων χριστιανικών για το θείο πάθος, τη χαρμόσυνη και λαμπρότατη ώρα της μέγιστης εορτής της Αναστάσεως. Σ’ αυτά τα δύο μεγάλα θρησκευτικά, εκκλησιαστικά γεγονότα συμμετέχει ο ορθόδοξος ελληνισμός μέσα στην Ελλάδα και εκτός Ελλάδας μέσα από την παράδοση, αλλά και τις δοκιμασίες του ελληνικού λαού και όλων των Ελλήνων – όπου γης σε κρίσιμες καταστάσεις αιώνων δουλείας, αλλά και σε κρίσιμες στιγμές της ελληνικής πορείας προς την απελευθέρωση. Καθώς και των πολύ μεγάλων δυσκολιών που αντιμετωπίσαμε μετά από αυτήν στο νεοσύστατο κράτος μας, το οποίο τώρα αντιμετωπίζει την οδυνηρή πραγματικότητα της αλλοίωσης της ελληνικής της υπότασης. Με βίαιη προσαρμογή σε συνθήκες ενός κυρίαρχου καταναγκασμού που μας επιβάλλεται ευρω-κρατικά, νατοϊκά, διεθνο-νομισματικά, παγκοσμιοποιητικά. Μέσα σε μια διαρκή ελληνική αβεβαιότητα, αγωνία, υπερεκμετάλλευση και κατασπαραγμό της νεοελληνικής μας μετάλλαξης προς το “ιδεώδες” της προόδου με ένα εκσυγχρονισμό διαρκούς αφελληνισμού μας. Ο οποίος τώρα έχει φθάσει στα έσχατα όριά του, μέσα στη σύγχρονη πραγματικότητα της οικονομικής εξουθένωσης του ελληνικού λαού, για να μην έχει ψυχικές και πνευματικές δυνάμεις αντίστασης ενάντια στις έξω και έσω δυνάμεις ισοπέδωσής του.
Ακόμα και στη βίωση των ορθόδοξων θρησκευτικών του παραδόσεων οι οποίες για αιώνες δουλείας και εκμετάλλευσης στήριξαν την αγωνιστικότητά του, τον μέγα πλούτο του ελληνικού ψυχισμού μας. Τώρα όμως φοβούμεθα πως αυτή η ψυχοπνευματική κληρονομιά έχει χαθεί σε πολλά σκοτεινά βάραθρα.
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚA ΑΔΙΑΦΟΡOI ΝΕΟΙ
Μέσα σ’ αυτή την πραγματικότητα όλοι – όλες ζούμε την αποδυναμωμένη και συμβατικοποιημένη μορφή της ελληνικής μας οντότητας. Ενώ οι νέοι και νέες μας, κατά το πλείστον είναι απορροφημένοι από την καταναλωτική κυριαρχία. Η οποία, όμως, τελικά εκφράζεται από τη δραματική απελπισία που δημιουργεί η οικονομική κρίση, με την καταστροφική και εξαθλιωτική μηδενική σχεδόν προοπτική για την ελληνική νέα γενιά.
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα της οδυνηρής πραγματικότητας, που συνέχει τη χώρα μας, η ιερότητα δεν έχει καμιά σημασία πια για τους νέους – νέες μας. Γιατί ως “σύγχρονη κουλτούρα” έχει επιβληθεί η ανιερότητα και αντιπνευματικότητα. Με αποτέλεσμα η νεολαία της εποχής της βαριάς οικνομικής και κοινωνικής κρίσης να μην είναι ακόμα και η συγκίνηση με την πίστη της εορταστικής συνήθειας.
Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΜΑΣ ΧΑΝΕΙ ΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Για να έχει δημιουργηθεί η ανάγκη για μια ουσιώδη εκκλησιαστική ζωή στον σύγχρονο κόσμο μας και τούτο συμβαίνει για δύο λόγους: α) όλα τα πολιτισμικά – πολιτιστικά (θρησκευτικά, πολιτικά, ηθικά, κοινωνικά, μορφωτικά) δεδομένα έχουν ανατραπεί με συνέπεια να μην αντιμετωπίζουν οι νέοι βιωματικά τα εκκλησιαστικά – θρησκευτικά γεγονότα. Αλλά μόνο τελετουργικά ως “θεαματικά” που έχουν τη δική τους ιδιαιτερότητα…
β) γιατί, σήμερα στην κυριαρχία και την επικυριαρχία του απόλυτου υλιστικού και τεχνοκρατικού τρόπου ζωής οι Εκκλησίες (πέρα από τα χρήσιμα συσσίτια για την αυξανόμενη φτώχεια) δεν έχουν τους τρόπους για ακτινοβόλο πνευματική προσέγγιση των νέων μας είτε είναι επιστήμονες είτε είναι εργαζόμενοι είτε είναι αγρότες) για συμμετοχή τους σε μια σύγχρονη δημιουργική εκκλησιαστική ζωή. Με επαναπροσδιορισμό της ιερότητας όχι ως χρησιμοποίησης, αλλά ως επανάλαμψή της πρωταρχικά στην ίδια την εκκλησία, στο σύνολο του ιερατείου της και στο σώμα των πιστών, όχι μόνο της προηγούμενης γενιάς που είναι διχασμένη ανάμεσα στις ζωοποιές παραδόσεις της εκκλησίας της πνευματικότητας και της σύγχρονης α-πνευματικότητας, αλλά στη νέα γενιά που ζει κι αυτή διχασμένη ανάμεσα στην επιστημοσύνη και την τεχνογνωσύνη της μέσα σε απόλυτη υλοφροσύνη που αυτές εκφράζουν.
Κι ακόμα μέσα στη μονοδιάστατη λειτουργία της. Χωρίς την ψυχική – πνευματική εξισορρόπηση να λειτουργεί στα άτομα -ως πρόσωπα- που θα μπορούν με ευθύνη να καταγγέλουν την εξάρτηση του πνεύματος έναντι της οικονομίας.
Οπως συμβαίνει ιδιαίτερα σήμερα. Ενα σήμερα που είναι σκοτεινό για τις προοπτικές των νέων Ελλήνων αύριο, αλλά και των νέων κάθε έθνους, κάθε θρησκείας.
Αλλά και κάθε κουλτούρας στον αυριανό κόσμο μας. Εναν κόσμο που διαμορφώνει μελλοντικά και παροντικά -μιας συνεχούς εφημερότητας- που θα είναι οι “θεότητες” της μηχανοκρατικής υπερισχύος, της παγκοσμιοποιημένης και πνευματικά εκμηδενισμένης ανθρωπότητας. Την ώρα που όλοι -μικροί και μεγάλοι- λαοί έχουν ανάγκη, περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, τη λάμψη του πνεύματος σ’ έναν κατασκότεινο κόσμο (παρά τα αμέτρητα λαμπιόνια του), αλλά και τη συγκίνηση της κάθε ανθρώπινης ψυχής στις απάνθρωπες κοινωνίες που έχουμε (καταδικαστεί να ζούμε με την αφροσύνη μας. Με την ανιερότητα, με τη δήθεν απελευθέρωση, που μόνο ελευθερία πνευματική δεν προσφέρει.
Ο ΜΠΕΡΝΤΙΑΕΦ ΖΗΤΗΣΕ ΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
Αυτά τα περιγράφει ο διάσημος Ρώσος φιλόσοφος Νικόλαος Μπερντιάεφ, γεν. Κίεβο Ρωσίας Μάρτιος 1874, θάνατος Παρίσι 1948, ως εξόριστος εμιγκρές του θηριώδους σοβιετικού σταλινικού καθεστώτος.
Λόγω των ιδεών του ότι ο Μπολεβικισμός κατέστρεψε τη σημαντική προεπαναστατική άνθηση στη Ρωσία, ασκούσε, παρά την επαναστατική τρομοκρατία, ελεύθερη κριτική του Μαρξισμού ελέγχοντας την πνευματική ροπή του μπολσεβικισμού. Το 1920 εν τούτοις εκλέχτηκε καθηγητής Πανεπιστημίου της Μόσχας. Ενώ παράλληλα ίδρυσε εκεί την “Ελευθέραν Ακαδημίαν Πνευματικής αναπτύξεως του λαού” διδάσκοντας σ’ αυτήν από το 1919 ως το 1922. Αυτόν τον χρόνο όμως συλλήφθηκε για τρίτη φορά και εξορίστηκε για την πνευματική, φιλοσοφική κοσμοθεωρία του ως αντίθετη της κομμουνιστικής.
Πήγε τότε στο Βερολίνο, που εγκαταστάθηκε εκεί μαζί με άλλους εξόριστους Ρώσους διανοούμενους. Ιδρυσε εκεί τη “θρησκευτική και φιλοσοφική ακαδημία” διδάσκοντας για δύο χρόνια, μεταξύ άλλων φιλοσοφικών θεμάτων από την άποψη φιλοσοφίας της ιστορίας το σημαντικό θέμα: “Το θρησκευτικόν νόημα της ρωσικής επαναστάσεως”. Ομως το 1924 μετεγκαταστάθηκε στο Παρίσι, μεταφέροντας εκεί και την Ακαδημία που ίδρυσε στο Βερολίνο. Τόσο στο Βερολίνο όσο και στο Παρίσι σχετίσθηκε και συνδέθηκε με τους κορυφαίους φιλοσόφους και διανοούμενους. Ολοι εκτιμήσανε τη μεγάλη πνευματική φυσιογνωμία και τους πνευματικούς αγώνες του για την πνευματικότητα της θρησκείας, της εκκλησίας, της επιστήμης, της πολιτικής παιδείας, της κοινωνίας ολόκληρης.
Από τα πολλά έργα του, έχουν γίνει αρκετές μεταφράσεις και εκδόσεις στην ελληνική γλώσσα. Ενα από αυτά τα έργα είναι το σπουδαίο διαχρονικής αξίας και πάντα επίκαιρης σημασίας δοκίμιό του, με τον τίτλο “Πνεύμα και πραγματικότητα” (κυκλοφόρησε από τις “Εκδόσεις των φίλων” ) του σημαντικού συγγραφέα, εκδότη και διανοούμενου Κώστα Τσιρόπουλου το 1968 σε μετάφραση της Αντιγόνης Χατζηθεοδώρου.
ΠΑΘΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΜΕ ΕΞΟΔΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ
Τώρα που για μια ακόμα χρονιά μεγάλης αποπνευματοποίησης στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και στον κόσμο ολόκληρο κρίναμε αναγκαία πράξη ανάμνησης του μεγάλου αυτού ομόδοξου στοχαστή – φιλοσόφου και ανατόμου των πολιτισμών για επισήμανση (κυρίως για τους νέους και τις νέες μας) της επαναπιστοποίησης της θρησκευτικής και της κοινωνικής μας ζωής. Για να αναζητήσουμε τώρα που δοκιμαζόμαστε κρίσιμα και τόσο αντιπνευματικά την πνευματική μας συναίσθηση απέναντι στο πάθος του Ιησού (και του Θεού), αλλά και απέναντι στα πάθη (διαχρονικά και ιδιαίτερα στα τωρινά) των ανθρώπων ομοδόξων – ετεροδόξων και αλλοδόξων. Για να φθάσουμε και στη δική μας ανάσταση με έξοδο από τον κλεισμένο εαυτό μας, αφού κατά τον Μπερντιάεφ “η πνευματικότητα δεν μπορεί να είναι μια ενέργεια μοναδικά συγκεντρωμένη στον εαυτό της. Αλλά πρέπει να είναι προσανατολισμένη, ως ενέργεια, προς τους άλλους ανθρώπους, προς την κοινωνία και την οικουμένη”.
Σάββατο της Ανάστασης του Λαζάρου και προαναγγελία της θριαμβικής Ανάστασης του Χριστού κι ανάμεσα στο ένα αναστάσιμό μας το υπεραναστάσιμο γεγονός όλη η Εβδομάδα του Πάθους. Φέτος στη μεγάλη μας κρίση οδυνηρά αγωνιώντας με θλιβερό αποπροσανατολισμό και ζημιογόνο αποπνευματοποίηση, θα νοιώσουμε περισσότερο δραματικά, αλλά και πιο αναζητητικά το αναστάσιμο φέγγος… με αναζήτηση αφύπνισης του πνεύματος της ελευθερίας όπως γράφει στο δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου του με τίτλο “τα χαρακτηριστικά του πνεύματος”. Σπουδαίο κείμενο από το οποίο αναγράφουμε ορισμένα ουσιώδη γραφόμενα ως κάτωθι: “Είναι αδύνατο να χαρακτηρίσουμε ορθολογιστικά το πνεύμα… Ενας προσδιορισμός σκοτώνει το πνεύμα γιατί το μεταμορφώνει σε αντικείμενο, ενώ είναι υποκείμενο”.
Ο ΩΦΕΛΙΣΜΟΣ ΜΟΛΥΝΕΙ ΤΗ ΖΩΗ
Το πνεύμα είναι το θείο στοιχείο στον άνθρωπο. Το πνεύμα είναι η δημιουργική ενέργεια του ανθρώπου. Το πνεύμα είναι η ελευθερία που χάνεται στα προοντολογικά βάθη του κόσμου. Η ελευθερία έχει τα πρωτεία πάνω στο ον που είναι κιόλας μια ελευθερία συμπαγής. Να, γιατί το πνεύμα δεν μπορεί να προσδιοριστεί από το ον που έχει μια απόλυτη τελειωμένη μορφή.
… Αλλά, το πνεύμα είναι η ιδιότητα που παραμένει εξωτερική απ’ όλον τον ωφελισμό που μολύνει τη ζωή αυτού του κόσμου από την κοινωνική καθημερινότητα. Με το πνεύμα να είναι η υπέρτατη ιδιότητα της ψυχής. Με την ψυχή να είναι πάντα κομματιασμένη και μόνο το πνεύμα να είναι ακέραιο και παγκόσμιο…
Με την πνευματικότητα να μην αντιτάσσεται στο σωματικό ή στο “υλικό” που σημαίνει τη μεταμόρφωσή του. Με αναφορά στον λόγο, ενώ η ψυχή απευθύνεται στον κόσμο. Αλλά ο κόσμος τείνει ν’ απαρνηθεί την πραγματικότητα του πνεύματος, το οποίο σημαίνει μια συνεχή υπερβατικότητα μέσα στην ανθρώπινη ζωή.
(Η συνέχεια στο ίδιο σπουδαίο θέμα στο φύλλο της Μ. Δευτέρας).
