Αγαπητοί αναγνώστες,
– Καλημέρα Σας και Καλή Χρονιά με Υγεία!
Μεγάλη μέρα και σήμερα (29/12), για την Πίστη μας! Γιατί θυμούμαστε και τιμούμε, καθώς αρμόζει, την ιερή μνήμη των 14.000 νηπίων που έσφαξε ανελέητα ο φοβερός Ηρώδης, μήπως κι ανάμεσά τους βρισκόταν κι ο μικρός Χριστός!
Η λήγουσα όμως βδομάδα, του 2017 που διερχόμαστε, ύστερ’ από τη θεία Γέννηση του Χριστού (25/12), γιόρτασε τη Σύναξη της Θεοτόκου, την επομένη (26/12), την ιερή μνήμη του Πρωτομάρτυρα Στεφάνου (στις 27/12), και την άλλη μέρα (στις 28/12), των “εν Νικομηδεία δισμυρίων Μαρτύρων”.
– Οδεύουμε λοιπόν, προς τις τελευταίες μέρες του έτους 2017, ευχαριστούντες τον Θεό, που μας βοήθησε να τον διέλθουμε.
Ετσι, από Δευτέρα, έχομε Καινούργιο Χρόνο, μπαίνει το 2018!
Ευχόμαστε λοιπόν σε όλον τον Κόσμο, σ’ όλους τους αναγνώστες μας: Χρόνια Πολλά, Υγεία και οι προσδοκίες και τα σχέδια μας, να ευοδωθούν. Να υπάρξει Ειρήνη και κάθε καλό.
– Χρονιάρα μέρα λοιπόν, ξημερώνει, παραμονές Πρωτοχρονιάς είναι κι η στήλη μας, σχεδιάζει στη συνέχεια, να μας θυμίσει μερικά από τα Πρωτοχρονιάτικα έθιμά μας, καμάρι και χαρά των γονιών και των παππουδογιαγιάδων μας, και Χρέος δικό μας, να τα συνεχίζουμε, γιατί είναι ο πολιτισμός και η Παράδοσή μας η πολύτιμη.
«- Τα πρωτοχρονιάτικα έθιμα της Δυτ. Κρήτης, είναι πολλά και ωραία. Τα πιο χαρακτηριστικά είναι:
Τα κάλαντα. Οπως και σ’ όλη την Ελλάδα, το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, ψάλλονται τα Κρητικά κάλαντα από τις συντροφιές των καλαντιστάδων, με την ίδια προετοιμασία που περιγράψαμε πιο πριν για τα Χριστούγεννα.
Καλόδεκτα απ’ όλους, και πλούσια τα φιλοδωρήματα, για τα παιδιά, καμιά φορά και μεγάλους, που συνεχίζουν αιώνες τώρα να διαλαλούν στ’ αρχοντικό μας, πως: “Αγιος Βασίλης έρχεται, από την Καισαρεία…”.
Λάδι στα ελαιοπαραγωγικά χωριά μας, οπωρικά, κάστανα φουρνιστά, καρύδια, πορτοκάλια και τα τελευταία χρόνια χρήματα, είναι τούτα τα φιλοδωρήματα.
Κι όσο για τα λόγια των Κρητικών καλάντων, είναι συναρπαστικά. Ποιημένα στο μέτρο του ομοιοκατάληκτου δεκαπεντασύλλαβου, μιλούν για τον ζευγολάτη Αϊ Βασίλη και τη συνάντησή του με τον Κύριο. Δίνουν πλουσιοπάροχες ευχές στο νοικοκυριό και ξεχωριστά σε κάθε μέλος του σπιτιού.
Εύχονται την “καλή μοίρα” στη θυγατέρα, πλούσια αποδώματα κι επιτυχίες στον υγιό, πλούτη και νοικοκυράτα στον κύρη, φιλοφρονήσεις εγκάρδιες στην χρυσοχέρα νοικοκυρά.
Ενδιαφέρον είναι επίσης και το τελευταίο τμήμα των καλάντων, όπου μιλάει για τα φιλοδωρήματα που προτρέπει τη νοικοκυρά να δώσει στους καλαντιστάδες.
Τους θυμούμαστε με νοσταλγία αυτούς τους χρόνους στο πατρικό μας σπίτι. Χειμώνας βαρύς, στην καμινάδα να τριζοβολούν πρινοκούτσουρα, οι γονείς δουλειές ατέλειωτες σπιτίσιες, η γιαγιά ιστορίες συναρπαστικές, που τις διακόπτει για την ώρα, χτύπος στην εξώθυρα του σπιτιού μας.
Ρωτά ο πιο καλλίφωνος και βροντόφωνος της συντροφιάς απ’ έξω:
– Να τα πούμε γή να μπούμε;
– Να τα ‘πείτε, απαντά η μητέρα ή ο πατέρας μας. Κι εκείνοι, πέντ’ έξι “καλαντιστάδες” μαζί και με τον λαγουτιέρη Ευτ. Εμμ. Μπουλταδάκη, αρχινούν κεφάτα και δυνατά:
“Ταχειά – ταχειά ν’ αρχιμενιά, ταχειά ν’ αρχή του χρόνου
ταχειά ν’ απού πορπάτηξε ο Κύριος του κόσμου
κι εβγήκε κι εχαιρέτηξε ούλους τσοι ζευγολάτες.
Τον πρώτ’ απού χαιρέτηξε ήταν Αϊ Βασίλης
– Αγιε Βασίλη, Δέσποτα, καλό ζευγάριν έχεις;
– Καλό το λές, αφέντη μου, καλό και βλοημένο,
απού το βλόγα η χάρι ντου με το δεξί ντου χέρι,
με το δεξί, με το ζερβό, με το μαλαματένιο
πευκένιο ‘ναι τ’ αλέτρι του δαφνένιος ο ζυγός του
τ’ απανωζεύλια του ζυγού βασιλικού κλωνάρι.
– Πες μου να ζήσεις Βασιλειέ, τι σπέρνεις την ημέρα;
– Σπέρνω σταράκι δώδεκα, κριθάρι δεκαπέντε
ταή και ρόβι δεκοχτώ κι από νωρίς στο σταύλο…” κ.λπ.
και τελειώναν:
“- Κι αν είναι με το θέλημα, άσπρη μου περιστέρα
ανοίξετε την πόρτα σας να πούμε καλή σπέρα”.
Μετά τα φιλοδωρήματα, “την πλερωμή τους”, δηλαδή, σήκωσαν τ’ ασκί με το λάδι στη ράχη και βγαίνοντας εξ’ απ’ την πόρτα ανοιχτόκαρδα τραγούδησαν τούτα τα επιλογικά στιχάκια:
“Επά που καλαντίσαμε καλά μας επλερώσαν
καλά νά‘ναι τα έχη των και τ’ αποδόματά των
κι αν έχουν σερνικό παιδί στη σέλα καβαλλάρης
να σιέται, να λυγίζεται να πέφτει το λογάρι
να το μαζώνου οι γι’ άρχοντες να κάνουν δαχτυλίδια
κι αν έχουν θηλυκό παιδί χρουσή μοίρα να λάβει
του Ρε ντ’ Εσπάνιο τον υγυιόν άντρα να τον -ε πάρει”.
Κι ευχήθηκαν: “Και σε Χρόνια Πολλά”.
Ξαναγυρίζοντας τώρα στον χώρο των εθίμων, παραμονή Πρωτοχρονιάς, στη Δυτική Κρήτη, σημειώνουμε:
Από νωρίς, στέλνουμε τα δώρα στους φιλιότσους μας (τους βαφτισιμιούς μας) κι ετοιμάζουμε τα δώρα για τους ανθρώπους του σπιτιού.
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, τ’ απόγευμα, πηγαίνουμε στις εκκλησίες το εικόνισμα του σπιτιού μας σκεπασμένο μ’ άσπρη υφαντή πετσέτα, για να μείνει εκεί και να λειτουργηθεί, για το ποδαρικό, αύριο πρωί – πρωί. Ας σημειώσουμε τη μεταφορά του εθίμου και στην πόλη: – Στην εκκλησία του Αγ. Κων/νου Νέας Χώρας των Χανίων γεμίζουν και τα δυο κλίτη με εικονίσματα από τα σπίτια. Ο νεωκόρος τα κατατάσσει με αλφαβητική σειρά, για να μην έχει αύριο πρωί μπερδέματα. Ασφαλώς, το ίδιο γίνεται σ’ όλες τις Ενορίες!
– Επίσης, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, οι νοικοκυρές “αναπίζουνε” τους λουκουμάδες με προζύμι. Τους αφήνουν “ν’ ανεβούνε”, όπως λένε, κι όταν τους ζυμώνουν, με τη ζύμη που συγκρατείται στα δάκτυλά τους, σημειώνουν σταυρό πισ’ από την πόρτα της κουζίνας τους για να μη μπουν μέσα στο σπίτι κατσικαντίληδες, όπως λένε στα χωριά του Δυτ. Σελίνου, τους καλικάντζαρους.
Από τα ιδιαίτερα γλυκά των ημερών είναι κι οι σαμουσάδες, γλύκισμα παρόμοιο με τον μπακλαβά και γίνονται για το καλό του χρόνου. Δεν παραλείπουν, βέβαια, να κάνουν και τα πατροπαράδοτα ξεροτήγανα, αλλά και τους λουκουμάδες, που είπαμε και πιο πάνω.
Τα μεσάνυχτα που τα περιμένει όλος ο κόσμος με ευχάριστη διάθεση, σβήνονται τα φώτα κι ανάβονται ξανά. Το γεγονός συνοδεύεται από ντουφεκιές, ευχές εγκάρδιες και φιλιά με πλούσιο κέφι.
Με το άνοιγμα των δώρων και το κόψιμο της βασιλόπιτας, έθιμο που απλώθηκε και στα χωριά μας τους τελευταίους χρόνους καθώς και στους διάφορους συλλόγους.
Γνωστή η ιεροτελεστία του νοικοκύρη κατά το κόψιμό της. Τη σταυρώνει, εύχεται κι αρχίζει με το κομμάτι του Χριστού, τ’ άι Βασίλη, του σπιτιού, του νοικοκύρη, της νοικοκυράς και με τη σειρά όλων των μελών της οικογένειας, ξενιτεμένων, φιλοξενουμένων κ.λπ. Η αγωνία όλων κορυφώνεται ως ότου δουν τίνος έχει πέσει το φλουρί. Ποιος θα είναι ο τυχερός της χρονιάς.
Την ίδια ώρα η νοικοκυρά τρατάρει τα γλυκίσματά της, που τα ετοίμαζε τις δύο τελευταίες μέρες, μελομακάρουνα, φοινίκια, κουραμπιέδες κ.λπ.
Απ’ αυτήν την ώρα, παρατηρούμε: τα πρωτακούσματα, το πρώτο τηλέφωνο, τα πρωταντικρίσματα και λοιπά παρατηρήματα, με τα οποία ερμηνεύουμε την καλή ή κακή έκβαση της χρονιάς. Δεισιδαιμονίες και προλήψεις, που δυστυχώς υπάρχουν ακόμη τόσο έντονες, ώστε π.χ. σε χωριά του Πελεκάνου -Σελίνου δεν ανταλλάσσουν επισκέψεις στα σπίτια την ημέρα της Πρωτοχρονιάς.
Θα μιλήσουμε όμως και πιο κάτω γι’ αυτά.
Είπαμε πρωτύτερα πως το εικόνισμα του σπιτιού μας είναι στην Εκκλησία. Μετά την πρωτοχρονιάτικη Θεία Λειτουργία το επιστρέφουμε στο σπίτι και «κάνει το ποδαρικό»… Και βέβαια:
– Ο ποδαρικατζής είναι το παιδί που διαλέξαμε από μέρες, και το έχουμε ειδοποιήσει, για να μπει πρώτο στο σπίτι μας, με τον νέο χρόνο. Είναι πρόσχαρο, ζουν οι γονείς του, είναι αρσενικό, καλότροπο, γεμάτο χάρες.
Στα χωριά ξέρουν ποιοι είναι οι πιο τυχεροί για το ποδαρικό και συνεννοούνται από βραδίς για τα παραπέρα.
Κι εκείνοι, κρατώντας μια “σιδερόπετρα” περίπου ενός κιλού, φτάνουν πρωί – πρωί Πρωτοχρονιάς στο σπίτι μας πρόσχαροι και γελαστοί, καθαροί και καθίζουν στην πέτρα που κρατούν, στη μέση του δωματίου και εύχονται:
“Του βάρους της,
το μάλαμα,
να μπει στο σπιτικό σας.
– Καλή χρονιά με υγεία.
– Καλές σοδειές.
– Αρνιά και ρίφια θηλυκά και τα κοπέλια ’σερνικά”, γιατί ήταν εποχές πολέμων τότε και η Κρήτη χρειαζόταν παληκάρια κ.ά. πολλά.
Εμείς τους φιλοδωρούμε πλούσια και φεύγουν μετά τα κεράσματα και τα καλοχερίδια.
Κάποια παιδιά κρατούν ασκελετούρες και τις πηγαίνουν στα σπίτια για γούρι. Τούτα τ’ αγριοκρέμμυδα, ως γνωστόν, βλασταίνουν όπου και να τ’ αφήσεις και προοιωνίζουν πως το σπίτι θα πάει καλά τούτη τη χρονιά.
Σε κάποια χωριά ορεινά το ποδαρικό το κάνει αρνί από τα πρώιμα οικόσιτα του σπιτιού.
Την ημέρα της Πρωτοχρονιάς είναι καλό ν’ αρχίσουμε κάποια εργασία, από την οποία επιζητούμε όφελος, προκοπή, όπως είναι: η μελέτη για μαθητές, σπουδαστές, κάποια χειρωνακτική εργασία για τις προκομμένες και άλλες.
Καλό είναι να μη στενοχωρήσουμε και να μη στεναχωρηθούμε, χρονιάρα μέρα, γιατί της δίδονται προεκτάσεις που βαστούν σ’ όλην τη διάρκεια του χρόνου.
Μέρα γεμάτη, όπως λέμε κι η Πρωτοχρονιά: με εκκλησιασμό το πρωί, πλούσιο τραπέζι το μεσημέρι, επισκέψεις, κεράσματα και φιλοφρονήσεις στα συγγενικά και γειτονικά σπίτια, θα κλείσει τ’ απόβραδο με τις καθιερωμένες γιορτές στα νοικοκυριά του Βασίλη και της Βασιλικής”.
Ηταν λίγα από τα κρητικά λαογραφικά της Πρωτοχρονιάς. Θα συνεχίσουμε την άλλη βδομάδα με τα ανάλογα: των Φώτων! Ως τότε γειά Σας και ευχές και πάλι για το Νέο Ετος! Χρόνια πολλά με Υγεία, σε όλους!
