Αγαπητοί αναγνώστες,
Καλές αποκριές με υγεία!
Στα μέσα του, με τη χάρη του Θεού, και ο Φλεβάρης, μ’ αυτή του τη βδομάδα (11-18/2) που διερχόμαστε… Είναι όμως άβροχος και μας προβληματίζει από τώρα, η καλοκαιρινή λειψυδρία.
Βλέπουμε ψηλά απέναντί μας τα Λευκά Ορη, με λιωσμένα τα χιόνια και δεν ησυχάζουμε… Ισως, ο Μάρτης, θυμηθεί φέτος πως κάποιες χρονιές γίνεται… “γδάρτης”. Οψόμεθα κι ευχόμεθα!
Ως τόσο, η βδομάδα μας αυτή είναι η κυρίως αποκριάτικη! Φαίνεται, μάλιστα, πως ο καιρός κάνει για τους μασκαράδες και τους χορούς των. Ετσι, κατά τα καθιερωμένα της στήλης μας, από χρόνια, θα θυμήσουμε στα γερατειά, και θα πούμε στα νιάτα μας, λίγα έστω από τα λαογραφικά της Τυρινής Κυριακής (18/2) των Απόκρεω, και της επόμενής της Καθαρής Δευτέρας (19/2) στον τόπο μας:
Eίμαστε λοιπόν στο τραπέζι της τελευταίας Κυριακής της Αποκριάς της Τυρινής δηλ. απ’ όπου ανοίξαμε τούτη τη μεγάλη παρένθεση για το αποκριάτικο γλέντι.
Τούτο το κέφι, θ’ αποκορυφωθεί απόψε με τους μασκαράδες. Από τις γριες και τους γέροντες των χωριών μας, που ρωτήσαμε, μάθαμε πως Μασκαράδες ντύνονται νέοι και νέες, άντρες, γυναίκες και παιδιά. Οι μικρότεροι, τη μέρα, οι μεγαλύτεροι τα βράδια των Αποκράδω, και πιο πολύ τις τελευταίες Απόκριες.
Συνήθως οι “κουκούγεροι” (άλλη ονομασία των μεταμφιεσμένων στον τόπο μας) παριστάνουν γέρους και γριές, με το απαραίτητο τυρί (=καμπούρα), στην πλάτη, έγκυες γυναίκες προχωρημένης εγκυμοσύνης, και άλλα σχετικά θέματα, πάντα αντίθετου φύλου.
Τις μασκάρες ή μουτσούνες ετοιμάζουν από καιρό, με δέρμα (προβιά) λαγού ή κουνελιού συνήθως. Κάποτε, πιο παλιά, μας είπαν, χρησιμοποιούσαν το μπλε σκληρό χαρτί περιτυλίγματος των μακαρονιών, μ’ ανάλογη διακόσμηση, τρυπήματα για τα μάτια, μύτη, στόμα ή και από άλλα πρόχειρα υλικά… Αλλοι φορούν παλιά ρούχα, ανάποδα!
Απαραίτητα ήταν και τα κουδούνια σε διάφορα μεγέθη και είδη, όπως λέρια, καμπανέλλια, μεσόλερα, σκαβέρια κ.λπ. που κρεμνούσαν στη μέση τους, μπρος και πίσω, οι μασκαράδες, και που με ρυθμικές κινήσεις έπαιζαν αρμονικά και συνόδευαν τα βήματά των! Τα κουδούνια αυτά υπήρχαν σ’ όλα τα σπίτια των χωριών μας, με την πλούσια, τότε, κτηνοτροφία γιατί σήμερα, όλο και λιγοστεύουν “τα λέρια” και τα πρόβατα, οι βοσκοί και τα κατσίκια!
Στα χέρια των, οι μασκαράδες κρατούσαν χοντρά ραβδιά τις “χουρχούδες” και μ’ αυτά έκαναν κινήσεις και χειρονομίες τέτοιες σαν να φοβέριζαν τους περίεργους ή τους έτοιμους να τολμήσουν να τους ξεμουρώσουν να τους ξεμασκαρώσουν δηλαδή, για να τους γνωρίσουν!
Να τους, τώρα συντροφιές – συντροφιές. Πηγαίνουν στα συγγενικά και λοιπά σπίτια του χωριού, χαιρετούν με νοήματα, κάνουν αστεία και τούμπες, φοβερίζουν, παίρνουν προσεκτικά το προσφερόμενο κέρασμα στο καλαθάκι των, γιατί δεν μπορούν να το φάνε, χτυπούν συνέχεια τα χουρχουδοράβδια των ρυθμικά και τέλος, φεύγουν για άλλο σπίτι!
Ολοι ως τόσο, βγαίνουν στους δρόμους και στα σοκάκια για να δουν τις συντροφιές των μεταμφιεσμένων, να λογαριάσουν ποιος είναι ποιος, και τέλος να συμμαζευτούν στο πιο ευρύχωρο σπίτι ή καφενείο όπου το γλέντι κι ο χορός θα συνεχιστούν με πολύ κέφι!
Εδώ ανάμεσα στ’ άλλα στιχάκια, θα τραγουδήσουν και τα επίκαιρα τούτα:
«Φεύγει και πα η Αποκρά, πάνε και τα ποτήρια,
και μπαίνει η Σαρακοστή, μ’ ελιές και με κρομμύδια!».
–
«Φεύγουνε και οι γι’ Αποκρές, πάνε και οι Τυρινάδες
και μπαίνει η Σαρακοστή με τσι εφτά βδομάδες».
κι ύστερα με τις γλυκόσυρτες Μεραμπελιώτικες και Μαλεβυζιώτικες κοντυλιές θα τραγουδήσουν ντέρτια και καημούς, σεβντάδες και μεράκια και πάθια της καρδιάς με λυμένη πια τη γλώσσα τους, μάγια που τα’ χεις Κισαμίτικο κρασί! π’ απόψε τόσο τους δρόσισες όλους!
Ατελείωτα είναι και τ’ αστεία αποκριάτικα τραγούδια με τις μαντινάδες τους, που ως τα ξημερώματα θα τραγουδούν!
Ομως τούτη η συντροφιά, αυτό τ’ ανθρώπινο δυναμικό, το χαιρόμαστε, γιατί ξέρει να διασκεδάσει, να χαρεί, να κάνει κέφι, χωρίς καθόλου να ξεφεύγει από το μέτρο και “το πρεπό”, ορισμός και κανόνας πατροπαράδοτος, από την “αθρωπιά” τση Κρήτης!
ΚΑΘΑΡΗ ΔΕΥΤΕΡΑ: Καθαρή Δευτέρα, λέμε κι εμείς εδώ στην Κρήτη, την επόμενη μέρα της Κυριακής της Τυροφάγου, γιατί πρωί – πρωί καθαρίζονται τα πιάτα, τα μαγειρικά σκεύη και λοιπά κουζινικά, με βραστό νερό και πολύ σαπούνι, για να φύγει κάθε απομεινάρι φαγητού, που “λερώνει”, είναι δηλ. πασχαλινό!
Κι ακόμη, «γιατί ο Χριστιανός καθαρίζει κι από πλευράς διατροφής, γιατί σταματά κάθε κρεάτινο φαγητό κι αρχίζει τα νηστίσιμα. Βγαίνει στο ύπαιθρο, ακριβώς για να τονίσει την έννοια του καθαρμού και της αλλαγής. Ως και το ψωμί της μέρας, ζυμώνεται νηστίσιμο, σαν τ’ άζυμα της Παλ. Διαθήκης, η λαγάνα».
Τα περισσεύματα των φαγητών της χθεσινής μέρας στο Κατσιδόνι της Σητείας, τα θάβανε και τα κλαίγανε… με μοιρολόγια, όπως:
«Ο Κρέως εξεψύχησε, κι ο Τύρος αποθαίνει,
και ο καημένος ο Κουκάς, εις το τραπέζι μπαίνει!».
–
«Ο Λαζανάς ψυχομαχεί, κι ο Μακαρούνης κλαίει,
κι ο Κρόμμυδας σεισοραδεί, απάνω στο τραπέζι!».
Ο ήλιος, ωστόσο, έχει ψηλώσει ως δυο μπόγια, κι η ώρα να δούμε πού θ’ ανοίξουμε τη Σαρακοστή φτάνει, καθώς φτάνουν και τα συγγενικά και φιλικά πρόσωπα, για να πάμε σ’ εξοχικό κοντινό μέρος, παραθαλάσσιο ή βουνίσιο, ν’ ανοίξουμε τη Σαρακοστή!
Το κέφι θαρρείς κι από χτές βράδυ συνεχίζει αμείωτο και σ’ όλην τη διαδρομή, ώσπου να φτάσουμε, εδώ που συμφωνήσαμε!
Ενα μεγάλο υφαντό “πεσκήρι”, απλώνεται κάτω, στην πρασινισμένη ήδη γης, κι απάνω του στρώνουνται, πλούσια “τα ελέη του Θεού!”.
Λιμπίνοι γλυκαμένοι (τα “λουμπούνια” της Ανατολ. Κρήτης), παστολιές και ταραμάς, χαλβάς και παξιμάδι, ψαρές (στην ανατολική Κρήτη, θα τις ακούσουμε: “παπούλες”) και μαρούλια, φρέσκα κρεμμύδια και σκόρδα, ραπάνια και καλαμάρια, λαγάνα, κρασί και πορτοκάλια πολλά, συμπληρώνουν το εξοχικό… νηστίσιμο τραπέζι μας!
Αρχίζουμε από φλούδα πορτοκαλιού, για να πάρουμε, λέει, το ρόδινο χρώμα του.
Κι ύστερα, ορεκτικά και κρασί… Τούτο το τραπέζι, θαρρείς κι αποζητά το πιοτό συνέχεια, για να… ποτίζει, ό,τι τρώμε, στο στομάχι μας, γιατί πίνουμε, ξαναπίνουμε, κι ευχολογούμε:
«- Καλή δύναμη, εμείς οι γερόντοι, να βγάλουμε τη Σαρακοστή!»
«- Καλή Σαρακοστή, να περάσουμε!»
«- Και στην Αγία Ανάσταση, ν’ αξιωθούμε!»
«- Ο Θεός να συχωρέσει των αποθαμένων μας!»
Κι ενώ τρώμε και πίνουμε συνέχεια, δε… χορταίνουμε!
Το πιοτό όμως κι η εξοχή, φέρνουν κέφι κι αστεία, που ένα – ένα, κάνουν την εμφάνισή τους!
Το πιο συνηθισμένο απ’ όλα; το βάψιμο της Καθαρής Δευτέρας. Χώρος διάδοσής του: Ολο το νησί!
Η παρέα δεν μπορεί να συγκρατηθεί απ’ τις αστείες γκριμάτσες των “αμουζουδομένων”, των βαμμένων, κι όλοι μουτζουρώνουν όλους. Αλλος χρησιμοποιεί βερνίκι υποδημάτων, άλλος λουλάκι… Η… εγχώρια όμως βαφική ύλη είναι ανεξίτηλη και κάνει θαύματα. Ας την γνωρίσουν όσοι την… αγνοούν, μπορεί να τους χρειαστεί φέτος!
«-Εμείς, παιδί μου, μας διηγείται η γερόντισσα της παρέας, στα μικράτα μας, τέθοια μέρα, αμουζουδόνουμάστονε με την αμουζουδιά του τσικαλιού, γή του τηγανιού μας.
Τα πήλινα τσικάλια μας, επιάνανε, γύρου – γύρου, απ’ όξω “αμουζουδιά” πολλή.
Το ίδιο και τα τηγάνια μας. Κι απού το λάδι που τριπηδούσε όντεν ετηγανίζαμε τσι πατάτες, έπινε κι η γι’ αμουζουδιά, κι εγίνουντονε σαν την καλύτερη λαδομπογιά!
Το πρωί της Καθαρής Δευτέρας, κατά το έθιμο, ήθελε ν’ αλοίψουμε τσι παλάμες μας με λάδι και τσι περάσουμε μια δυο φορές χαϊδευτικά γύρω γύρω απού το τσικάλι γή το τηγάνι μας. Κι ύστερα, τα χέρια μας σφιχτή γροθιά, δεν επροδούδανε το μυστικό τους, ώστε ν’ απαντήξουμε… τον τυχερό.
“- Καλώς το και καλώς μου το, πώς το παχύνανε τα φαητά των Αποκράδω!
– Εφούσκωσες μάγουλα, εκατέβασες προγουλάκια, εγυάλισε το κούτελό σου! Χαρώ σε δα… και του Χρόνου!”.
…Είχαμε κάμει τη δουλειά μας. Μα κι εμείς, δεν εγλυτώσαμε απού κάποιον άλλον. Κι ετσά λογιώς, εβάφουνταν τότε σας ο κόσμος!”.
(Πληροφ.: Αναστασία χα Α. Αποστολάκη, Καμπανός – Χανίων, 1983, ετών 76).
***
Το πέταγμα του χαρταετού, είναι πολύ νεότερης ηλικίας έθιμο, στην Κρήτη μας.
Απασχόληση των μικρών, μα παίρνει κι αρκετό χρόνο των μεγάλων. Απλώθηκε στη σημερινή του έκταση στον τόπο μας, τα τελευταία πιο πολύ χρόνια, κι εδημιούργησε λαογραφικό υλικό για μια ολάκερη μελέτη. (Από τα ζύγια ως το κεφάλι του, κι απ’ το στεφάνι ως τον σπάγγο. Από το γράμμα και το τηλεγράφημα που ανεβάζει, ως τις χαρές και τους συμβολισμούς του…). Μας κάνει πάντως και ξεχνιούμαστε ώρες, στο ν’ ατενίζουμε τον γαλανό ουρανό και τον φωτεινό ήλιο της Πατρίδας μας! «Να θωρούμε δηλ. ψηλά και να ξεχνούμε προσώρας… τα εγκόσμια», όπως τόσο εύστοχα τονίζει ο Δημ. Λουκάτος, στο έργο του: “Πασχαλινά και της Ανοιξης”…
***
– Ετσι κύλησε κι έφυγε και τούτη η χρονιάρα μέρα! Μαζί της πήρε μιαν περίοδο φαγοποτιού, σπατάλης, διασκέδασης και ευθυμίας. Μιάν περίοδο που μας χάρισε πλουσιοπάροχα ευχάριστες ώρες ξενοιασιάς και κεφιού. Τις είχαμε, τότε, ανάγκη, γι’ αυτό τις ζήσαμε και τις χαρήκαμε!
Ομως τούτη την ώρα του δειλινού τα σήμαντρα, στις εκκλησιές σημαίνουν. Και σημαίνουν Εσπερινό. Ενα καινούργιο στάδιο αρχίζει απόψε. Το στάδιο των αρετών!
– “Πάμε στο πρώτο Ντυνάμεω” λένε οι χωριανοί, και ξεκινούν για το “Κύριε των δυνάμεων”, που ψάλλεται πρώτη φορά πάλι φέτος, σε τούτον τον όμορφο τόπο!
Η πασίχαρη κι οργιαστική Καθαρή Δευτέρα παραχώρησε ήδη τη θέση της στην “Κερά Σαρακοστή”. Κι εκείνη με τη σειρά της θα μας φέρει στο ειρηνικό, λαμπροφόρο κι ελπιδοφόρο Πάσχα, που φέτος (2018), είναι από τα πιο πρώιμα του 21ου αιώνα!
***
Κλείνοντας: Ο πιο σωστός και ταιριαστός επίλογος στη σημερινή συνεργασία μας είναι νομίζομε η θερμή, θερμότατη ευχή μας “Να διέλθωμε τις εορταστικές αυτές ημέρες, με γνήσιο Κρητικό ήθος, και οι αποκριάτικες πράξεις και ενέργειές μας να μην κάνουν τη μούρη μας να ντρέπεται” κατά τη λαϊκή ρήση, η δε πατροπαράδοτη παραγγελιά των γονιών μας ορίζει πως “Το πολύ περίσσιο, το χαλά το ίσιο”, να’ ναι πάντα στη σκέψη μας!
Αγαπητοί μου αναγνώστες καλές απόκριες και καλή Καθαρή Δευτέρα, με υγεία. Πολύχρονοι!
