Πνευματικά και καλλιτεχνικά γεγονότα του τόπου μας

1 από 3

Αγαπητοί αναγνώστες σας,
Καλημέρα σας και καλό μήνα! Σήμερα -συν Θεώ- έχομε Πρωτομηνιά, πρώτη του Μάρτη, λοιπόν, του τρίτου μήνα του χρόνου, και οι ευχές μας προς όλους σας: – Καλό μήνα με υγεία! Μεθαύριο (3/3) Κυριακή, είμαστε στην προτελευταία Κυριακή του Τριωδίου, και οι προετοιμασίες για τις Απόκριες, είναι στ’ αποκορύφωμά τους!
– Στην Κρήτη, όπως και σ’ όλη την Ελλάδα, οι Απόκριες είναι περίοδος ευθυμίας και διασκέδασης.
Κι αυτό, γιατί από μεθαύριο αρχίζουν νηστείες, προσευχές κι αγρύπνιες, εφτά βδομάδων, για να φτάσουμε στο Πάσχα!
– Είναι επομένως, ψυχική ανάγκη, πριν από τούτο το βαρύ “στάδιον των αρετών”, να το ρίξουμε για λίγο έξω, και ν’ αφήσουμε τον εαυτό μας να ζήσει ευχάριστες ώρες και κάποτε τρελλές και πολυποίκιλες διασκεδάσεις.
– Πλούσιο φαγοπότι, κέφι στ’ αποκορύφωμά του, ευθυμία στο έπαρκο και άλλα “προσόμοια”, είναι έργα και ημέρες των ανθρώπων, τούτων των ημερών!
– Μα, ας πιάσουμε για λίγο το Τριώδι.
– Με τις Κυριακές του Τελώνη και Φαρισαίου και του Ασώτου, ακούσαμε την προφωνή των Αποκράδω. Το όνομα έμεινε από τα Βυζαντινά χρόνια, που κάποιος προφωνούσε, διαλαλούσε δηλαδή, πως αρχίζουν οι Απόκριες!
Με την μεθαυριανή Κυριακή, είμαστε κιόλας στην Κρέτινη, τη βδομάδα που δεν νηστεύεται το κρέας ούτε τα Τετραδοπάρασκα. Μόλις όμως σβήσει η Κυριακή αργά, οι Χριστιανοί τ’ αποκριγιώνουνε, δηλ. παύουν να τρώνε κρέας, ως το Πάσχα.
Την Πέμπτη της Κρέτινης βδομάδας τη λέμε Τσουκνοπέφτη, γιατί σε κάθε σπίτι απόψε, το ψητό μυρωδάτο κρέας “ξετσουκνίζει” σαν ψήνεται οφτό στα κάρβουνα και μοσχοβολάει ο τόπος. Ευκαιρία -απόψε- για βεγγέρα κι αποσπερίδα σε συγγενικά ή φιλικά σπίτια. Το κρασί κι ο μεζές υπάρχει, δόξα σοι ο Θεός, σε κάθε νοικοκυριό. Η καμινάδα καίει και ζεσταίνει για τα γεραθειά, γιατί τα νιάτα έχουν ξεσύρει πάρα έξω τα “κουτσουράκια” τους (=τα καθίσματα) και “τα σκαμνιά” τους, κι απ’ ώρας συναγωνίζονται στα καθαρογλωσσίδια, στα λογοπαίγνια, στις αστείες κι “αρσίζικες” μαντινάδες, τις λίγο άσεμνες κι ελευθερόστομες, που επιτρέπουνται μόνο για τούτες τις μέρες.
– Στα χαρούμενα ψυχαγωγικά νυχτέρια και στις κεφάτες αποσπερίδες των Απόκρεων, παίζονται και παιχνίδια σαν την κολοκυθιά, την μπερλίνα, το μπουκάλι κ.ά.
Οι ευχές μας, σ’ όλους τους αναγνώστες μας, για υγεία και με καλή διάθεση, τις αποκριάτικες, “μετρημένες” διασκεδάσεις μας!
Είμαστε λοιπόν, από σήμερα στον τρίτο μήνα του χρόνου: τον Μάρτιο!
Πρώτη μας, παραδοσιακή κίνηση: Με μια διπλοστριμένη κλωστή, κόκκινη, λευκή, να δέσουμε στο χέρι του παιδιού μας, τον “Μάρτη”. Αποδιώχνει, λένε οι γιαγιάδες της Κρήτης, το κάψιμο από τον… ήλιο. Μας θυμίζουν μάλιστα και τη λαϊκή παραγγελία: «Απού ‘χει κόρην ακριβή, του Μάρτη ήλιος, μην την δει!».
Αυτά με τον Μάρτη, τον γδάρτη, “τον κακό παλουκοκάφτη”.
Έχουμε όμως περιθώριο, και σε επόμενη συνεργασία μας, να συμπληρώσουμε και τα του Μάρτη, και τα υπόλοιπα “των Αποκράδων”.
***
Από τα πολύτιμα όντως, συγγράματα προλάβαμε τελευταία και μελετήσαμε προσεκτικά, δύο ξεχωρίζουν. Το ένα είναι: Νίκου Χριστινίδη: “Ψηφίδες Αρχανιώτικης Ιστορίας” (Αρχάνες, 2018, σχ. 8ο, σ. 212 + εικονογράφηση), και το δεύτερο: Ζαχαρία Δ. Καλοχριστιανάκη – Ειρήνης Ταχατάκη: “Ο Καπετάν Ιωάννης Αϊνικολιώτης” (Ηράκλειο, 2018, σχ. 8ο, σ. 214, εικονογράφηση).
Έχομε λοιπόν μπροστά μας, δύο πολύτιμα έργα, αναφερόμενα στην τοπική πλουσιότατη ιστορία των Αρχανών Ηρακλείου. Και τα δύο έργα, καρπός μόχθου και έρευνας, τριών εκλεκτών συναδέλφων διδ/λων, για τους οποίους καμαρώνω που έχω την τύχη να γνωρίζω από χρόνια, και να τους τιμώ!
Ο αγαπητός Νίκος Χριστινίδης, στο έργο του:
“Ψηφίδες Αρχανιώτικης Ιστορίας” ευθύς από τον πρόλογό του, εξομολογείται ως πού έφτασε ερευνώντας, μελετώντας και καταγράφοντας, αυτός ο ακαταπόνητος: “Αρχανολόγος”. Μας λέει:
«…μια ολόκληρη ζωή συγκέντρωνα υλικό από ζωντανές προφορικές πηγές, τη ζώσα παράδοση του τόπου μου, από επίσημα έγγραφα και χειρόγραφα κατάστιχα και από την έντυπη βιβλιογραφία, τη διαθέσιμη σ’ έναν αποκλειστικά ελληνόγλωσσο βιβλιοφάγο. Παράλληλα και στο μέτρο των δυνατοτήτων μου, επεξεργάστηκα και απέδωσα στο μη επιστημονικό κοινό ιστοριοδιφικά κείμενα που έτυχαν καλής υποδοχής, δανειζόμενος τα φώτα και τις γραφές των ειδικότερων για πρώιμες ιστορικές περιόδους, στις οποίες δεν είχα τα μεθοδολογικά εφόδια να εντρυφήσω. Οι Αρχάνες εξάλλου έχουν το χρονολογικό βάθος από την Προϊστορία έως σήμερα να θρέψουν και να γιγαντώσουν την επιστημονική περιέργεια του φιλίστορα. Σταχυολογώντας συστηματικά τα κείμενα αρχαιολόγων για τα προχριστιανικά χρόνια, ιστορικών της τέχνης για τους βυζαντινούς και βενετοκρητικούς ναούς της κωμόπολης, βενετολόγων και τουρκολόγων παλαιογράφων και μελετητών, που ξεκλειδώνουν τα απροσπέλαστα για μένα κείμενα των αλλόγλωσσων χειρογράφων, αποταμίευα επί χρόνια πληροφορίες για τις Αρχάνες και την ευρύτερη περιοχή τους.
Στα ελληνόγλωσσα όμως αρχεία της όψιμης Τουρκοκρατίας και εντεύθεν, ασκήθηκα με υπομονή στην πρωτογενή έρευνα σε διάφορα πνευματικά ιδρύματα στο έδαφος της Κρήτης, όπου φυλάσσονταν σχετικό και προσπελάσιμο υλικό. Δεν ξεχνώ βέβαια, κανέναν από όσους εκεί με φιλοξένησαν και με βοήθησαν, εμένα έναν ερασιτέχνη ερευνητή, φανατικό “αρχανολόγο”. Τους ανθρώπους της Βικελαίας Βιβλιοθήκης, του Ιστορικού Μουσείου, της Βιβλιοθήκης Ρεθύμνου, των Κλειστών Συλλογών του Πανεπιστημίου Κρήτης, του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης στα Χανιά κ.α. Αλλά ξεχωριστή μνεία δικαιούνται οι άνθρωποι του δήμου μας για την ευχέρεια πρόσβασης στις τοπικές αρχειακές πηγές και ο δρ Μανόλης Δρακάκης, επί χρόνια διευθυντής των ΓΑΚ Νομού Ηρακλείου, για την ενθάρρυνση και την ποικιλότροπη βοήθεια…» (σ. 7)
Και συνεχίζει με πολλές ακόμη ευχαριστίες, για βοήθειες που χρειάστηκε, ώσπου να περαιωθεί το έργο του, «όσο του ήταν μπορετό, μακριά από την οικεία του διδασκαλική έδρα, σ’ ένα ακόμη μάθημα Πατριδογνωσίας, στις αγαπημένες του Αρχάνες, στην εκπ/ση των παιδιών τους, που τόσον πολύτιμο έργο προσέφερε μια ζωή!
Αγαπητέ μας κ. Χριστινίδη, από τα Χανιά, σας σφίγγουμε το χέρι με πολλή αγάπη και θαυμασμό για το υποδειγματικής γραφής έργο σας, διότι:
– Δεν αφήσατε καμιά περίοδο ανεξερεύνητη, δεν παραλείψατε χρονολογίες και γεγονότα που σημάδεψαν την παρουσία των Αρχανών διαχρονικά, και χαρίσατε σε κάθε φιλίστορα, σε κάθε Αρχανιώτη, ένα όντως πολύτιμο έργο. Πολύχρονος και υγιής, συνεχίσετε…
***
Το συλλογικό έργο: “Ο Καπετάν Ιωάννης Αϊνικολιώτης” των ιδιαίτερα αγαπητών συναδέλφων: Ζαχαρία Δ. Καλοχριστιανάκη και Ειρήνης Ταχατάκη”, μια πολύτιμη συμβολή στην νεότερη ιστορία της Κρήτης, έχει επιπλέον και ένα ιδιαίτερα σημαντικό ξεχωριστό ενδιαφέρον και για μας τους Χανιώτες, αλλά και για όλους τους Ελληνες, γιατί διαφωίζει άπλετα το περιστατικό που κόβει την αναπνοή μας, του παρά δευτερόλεπτα φόνου, του εθνάρχη Ελευθερίου Κ. Βενιζέλου, κατά την συζήτηση στις Αρχάνες των μελών της Επαναστατικής Συνέλευσης των Κρητών, κατά την 10ην Αυγ. 1897, οπότε η ατμόσφαιρα είχεν επικίνδυνα οξυνθεί εναντίον του Βενιζέλου, και κάποιος πληρεξούσιος με μαχαίρι στο χέρι όρμησε προς την έδρα απ’ όπου αγόρευε ο Βενιζέλος, να τον φονεύσει και ο γενναίος καπετάνιος Καπετάν Γιάννης Αϊνικολιώτης με την χοντρή ράβδο του και το γιγάντιο σώμα του, εξουδετέρωσε τον… φονιά!
Από τότε που έλαβα το συγκλονιστικό αυτό βιβλίο, διαβάζω και ξαναδιαβάζω τις σ. 154 κ.ε. και η συγκίνηση μου δεν έχει δύναμη να σταματήσει. Αν μάλιστα το επιτρέψει ο χώρος, ένα μικρό απόσπασμα θα παραθέσουμε, ώσπου να εξασφαλίσετε το πολύτιμο αυτό βιβλίο – ντοκουμέντο, και βέβαια μια θαυμάσια βιοεργογραφία ενός Κρητικού και Ελληνα ενδόξου, του Καπετάνιου Ιωάννη Αϊνικολιώτη, μιας από τις ηρωικότερες μορφές της Νεότερης Κρητικής Ιστορίας. Πρωτοπαλίκαρο του Μιχ. Κόρακα, αρχηγός Μονοφατσίου, σημαντική συμβολή στις Επαναστάσεις από το 1866 ως και το 1897, στη Βουλή της Κρητικής Πολιτείας βουλευτής, ως και στον Γαλλογερμανικό πόλεμο του 1870 – 71, συμμετείχε με 100 συντρόφους του Κρητικούς, “σαν ευχαριστώ” όπως έλεγε, «για τους Γάλλους φιλέλληνες στο 1821». Το πολύτιμο αυτό έργο των: Ζ. Καλοχριστιανάκη – Ειρ. Ταχατάκη, για τον Καπετάν Ιωάννη Αϊνικολιώτη”, είναι ανεκτίμητο, γιατί ο θρυλικός αυτός ήρωας και πολέμαρχος, δεν ήταν τόσον γνωστός, όσον του οφείλαμε! Η μονογραφία των χαρισματικών συναδέλφων (του Ζαχαρία και της Ειρήνης) θα τον καταστήσει πλεόν πασίγνωστο, και η προσφορά τους, ιδιαίτερα για τους συναδέλφους, αλλά και για κάθε Κρητικό και Φιλίστορα, είναι ανεκτίμητη! Τα θερμότατα συγχαρητήρια μας για το έργο Σας, είναι φτωχά. Κάθε έπαινος και βράβευσή Σας, είναι λίγα Θα προβληματιστούν άραγε, οι αρμόδιοι; Ιδωμεν! Και θα κλείσουμε, με το παράθεμα που σας υποσχεθήκαμε πιο πάνω, με το σημείο της εγκληματικής ενέργειας:
«…Με όλη την τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία που μεταχειρίστηκε ο μεγάλος πολιτικός ρήτορας, δεν κατάφερε να πείσει το ηλεκτρισμένο πλήθος, που η διαμαρτυρία του γέμιζε το χώρο με απειλές, ακόμη και με ύβρεις, για να μη δοθεί αναβολή στο πολιτικό αυτό θέμα. Οι φωνές όλο και πλήθαιναν όταν γέμισε τον αέρα η τρομερή συνθηματική ιαχή: “θάνατος, θάνατος στο Βενιζέλο…”. Οι πληρεξούσιοι της ομάδας του Βενιζέλου ένοπλοι τον προστάτευσαν. Το εξοργισμένο πλήθος ήθελε να μπει στην κατάμεστη αίθουσα της Συνέλευσης κι ένα χέρι οπλισμένο με ένα μαχαίρι τρομερό – κάποιου πληρεξούσιου από την Πεδιάδα μας πληροφορεί στο βιβλίο της η Ελένη Δουνδουλάκη, όρμησε στην προεδρική έδρα που αγόρευσε ο Μεγάλος άντρας προσπαθώντας να πείσει το ακροατήριο ποιο ήταν το συμφέρον της Κρήτης. Νεκρική σιγή απλώθηκε γύρω, όπως περιγράφει ο ιστορικός. Το μαχαίρι απείχε μόνο λίγα εκατοστά από το στήθος του Βενιζέλου που στεκόταν ατάραχος κι επιβλητικός στη θέση του σαν Ολύμπιος θεός. Την κρίσιμη αυτή τελευταία στιγμή, κάποιος σήκωσε τη μαγκούρα του και χτύπησε δυνατά το φονικό χέρι. Το αφόπλισε και το μαχαίρι έπεσε κάτω. Σ’ εκείνη τη δύσκολη στιγμή επενέβη ο Καπετάν Ιωάννης Αϊνικολιώτης με πληροφορίες που μας έδωσε η δημοσιευμένη από τον ιστορικό Ιωάννη Μουρέλλο επιστολή του Κ. Φούμη αυτόπτη μάρτυρα στη Συνέλευση. Επαναλαμβάνομε κι εδώ σύντομα το περιστατικό (επιστολή Φούμη, 1930): “…Αυτοστιγμεί βλέπω το πελώριο σώμα του Καπετάν Γιάννη Αϊνικολιώτη υψωμένο πάνω σ’ ένα σχολικό θρανίο (βεβαιωμένη απόδειξη ότι η Συνέλευση γινόταν στο παλιό σχολείο, ειδεμή που θα βρισκόταν το σχολικό θρανίο;). Στη δεξιά του χέρα κρατούσε ορθωμένη χοντρή ράβδο. Το γιγάντιο σώμα του ήταν ευθυτενές το πρόσωπό του καταπόρφυρο, βλοσυροί οι οφθαλμοί του. Ηταν ο από μηχανής θεός. Ευνόητο είναι ότι αν εύρισκε ο θάνατος έναν από τους αντιφρονούντες, αυτό θα ήταν το σύνθημα της σφαγής των υπολοίπων:
“Κάτω τα χέρια, κραυγάζει ο Αϊνικολιώτης, με τη βροντώδη φωνή του. Κανείς να μην του ‘γγίξει. Τρίχα τση κεφαλής του να μην πέσει. Είναι ντροπή μας να τα βάλουμε με ένα άνθρωπο. Καθένας είναι ελεύθερος να ‘χει τη γνώμη ντου…”
Είχε λίγο πριν προηγηθεί η ψύχραιμη αντιμετώπιση της κατάστασης με το εξαγριωμένο πλήθος από τον Ελ. Βενιζέλο που κρατώντας το προεδρικό κουδούνι, με ψύχραιμη και σοβαρή φωνή είπε: “Λύεται η συνεδρίαση επ’ αόριστον”. Κατέβηκε αμέσως από την έδρα και ακολουθούμενος από τους δικούς του ανθρώπους όλοι με τα όπλα στο χέρι, κατευθύνθηκε προς την έξοδο. Πήγαν στο σπίτι που τους φιλοξενούσαν. Η ψυχραιμία του Βεννιζέλου από τη μία και η επέμβαση του Αϊνικολιώτη από την άλη είχαν συμβάλει στο να σταματήσουν οι ξέφρενες και γεμάτες οργή εκδηλώσεις του πλήθους. Ετσι η ομάδα του Βενιζέλου αποχώρησε με σχετική ησυχία…» (σ. 155-156).
Εδώ όμως, σας αφήνουμε για σήμερα, με τις ευχές μας για τις αποκριάτικες μέρες, παρ’ όλο που θα ‘ναι αρκετά δύσκολες λόγω και των καιρικών συνθηκών· προ πάντων όμως, των άνευ προηγουμένου καταστροφών που πάθαμε…
Ο Θεός να βάλει το χέρι Του!