Παρασκευή, 31 Ιανουαρίου, 2025

Πνευματικά και καλλιτεχνικά γεγονότα του τόπου μας

Αγαπητοί αναγνώστες,
Καλημέρα Σας και Καλές Απόκριες!
Στης προηγούμενης βδομάδας τη συνεργασία μας, αναφερθήκαμε και στα λαογραφικά των ημερών (Τσικνοπέμπτη κ.λπ.).
Σήμερα, συνεχίζομε με τα παραδομένα για την Τυρινή Κυριακή και την Καθαρή Δευτέρα, ύστερα και από απαίτηση πολλών αναγνωστών μας, τους οποίους και από τη θέση αυτή ευχαριστούμε!
Πριν όμως απ’ αυτά τα λαογραφικά, “μνείαν ποιούμεθα της χθεσινής (23/2) εορτής του Αγίου Πολυκάρπου, Επισκόπου Σμύρνης του θαυματουργού”, και προστάτη, από αιώνων πολλών, της συνοικίας μας, στο γενέθλιο χωριό μας: Καμπανός – Σελίνου, όπου η παμπάλαια εκκλησία Του! Και μια σημείωση: Ολα τα σπίτια της συνοικίας έχουν Πολύκαρπο ή Πολυκαρπία, Καρπία!
Ευχές, στους φέροντες το αγιο όνομά Του!
***
– Και τώρα στα Λαογραφικά της Τυρινής της Καθαρής Δευτέρας. Οργανωμένο γλέντι, σ’ όλα τα σπίτια των χωριών μας! Και τ’ αστεία και τα πειράγματα, μια κι η μέρα το καλεί, δεν έχουν τελειωμό! Ε! πως να το κάμουμε απόκριες είναι κι η “Παγώνα” του Κουμιώτη, κι ο “Φαμέγιος” του Μουντάκη, “το πιπέρι”, κι “ο γέρος με τη γρά του”, από τους κεφάτους μας οργανοπαίκτες, δίνουν και παίρνουν, κι οι χοροί καλά κρατούν!
Κάποια στιγμή όμως, τα τραγούδια κι οι χοροί, τ’ αστεία και τα πειράγματα, πάνε να σταματήσουν. Ε! ξημερώνει πια. Οι παρακάτω μαντινάδες, λειτουργούν σαν πρόλογος της συνέχειας. Λένε:
«Φεύγει και πα η Αποκρά, πάνε και τα ποτήρια,
και μπαίνει η Σαρακοστή, μ’ ελιές και με κρομμύδια!».
«Φεύγουνε και οι γι’ Αποκρές, πάνε και οι Τυρινάδες
και μπαίνει η Σαρακοστή με τσι εφτά βδομάδες».
Ομως τούτη η συντροφιά, αυτό τ’ ανθρώπινο δυναμικό, το χαιρόμαστε, γιατί ξέρει να διασκεδάσει, να χαρεί, να κάνει κέφι, χωρίς καθόλου να ξεφεύγει από το μέτρο και “το πρεπό”, ορισμός και κανόνας πατροπαράδοτος, από την “αθρωπιά” τση Κρήτης!
ΚΑΘΑΡΗ ΔΕΥΤΕΡΑ: Καθαρή Δευτέρα, λέμε κι εμείς εδώ στην Κρήτη, την επόμενη μέρα της Κυριακής της Τυροφάγου, γιατί πρωί – πρωί καθαρίζονται τα πιάτα, τα μαγειρικά σκεύη και λοιπά κουζινικά, με βραστό νερό και πολύ σαπούνι, για να φύγει κάθε απομεινάρι φαγητού, που “λερώνει”, είναι δηλ. πασχαλινό!
Κι ακόμη, “γιατί ο Χριστιανός καθαρίζει κι από πλευράς διατροφής, γιατί σταματά κάθε κρεάτινο φαγητό κι αρχίζει τα νηστίσιμα. Βγαίνει στο ύπαιθρο, ακριβώς για να τονίσει την έννοια του καθαρμού και της αλλαγής. Ως και το ψωμί της μέρας, ζυμώνεται νηστίσιμο, σαν τ’ άζυμα της Παλ. Διαθήκης, η λαγάνα”.
Τα περισσεύματα των φαγητών της χθεσινής μέρας στο Κατσιδόνι της Σητείας, τα θάβανε και τα κλαίγανε… με μοιρολόγια, όπως:
«Ο Κρέως εξεψύχησε, κι ο Τύρος αποθαίνει,
και ο καημένος ο Κουκάς, εις το τραπέζι μπαίνει!».
«Ο Λαζανάς ψυχομαχεί, κι ο Μακαρούνης κλαίει,
κι ο Κρόμμυδας σεισοραδεί, απάνω στο τραπέζι!».
Εθιμο που συνεχίζουν και σήμερα!
Στα χωριά Σκορδύλλω και Παλαίκαστρο, της ίδιας επαρχίας, όλα τα φαγητά, που μείνανε από το αποκριάτικο τραπέζι, τα δίνουν “στσ’ όρθες των, για να κλωσίσουν!”…
Ο ήλιος, ωστόσο, έχει ψηλώσει ως δυο μπόγια, κι η ώρα να δούμε πού θ’ ανοίξουμε τη Σαρακοστή φτάνει, καθώς φτάνουν και τα συγγενικά και φιλικά πρόσωπα, για να πάμε σ’ εξοχικό κοντινό μέρος, παραθαλάσσιο ή βουνίσιο, ν’ ανοίξουμε τη Σαρακοστή!
Το κέφι θαρρείς κι από χτές βράδυ συνεχίζει αμείωτο και σ’ όλην τη διαδρομή, ώσπου να φτάσουμε, εδώ που συμφωνήσαμε!
Ενα μεγάλο υφαντό “πεσκήρι”, απλώνεται κάτω, στην πρασινισμένη ήδη γης, κι απάνω του στρώνουνται, πλούσια “τα ελέη του Θεού!”.
Λιμπίνοι γλυκαμένοι (τα “λουμπούνια” της Ανατολ. Κρήτης), παστολιές και ταραμάς, χαλβάς και παξιμάδι, ψαρές (στην ανατολική Κρήτη, θα τις ακούσουμε: “παπούλες”) και μαρούλια, φρέσκα κρεμμύδια και σκόρδα, ραπάνια και καλαμάρια, λαγάνα, κρασί και πορτοκάλια πολλά, συμπληρώνουν το εξοχικό… νηστίσιμο τραπέζι μας!
Αρχίζουμε από φλούδα πορτοκαλιού, για να πάρουμε, λέει, το ρόδινο χρώμα του.
Κι ύστερα, ορεκτικά και κρασί… Τούτο το τραπέζι, θαρρείς κι αποζητά το πιοτό συνέχεια, για να… ποτίζει, ό,τι τρώμε, στο στομάχι μας, γιατί πίνουμε, ξαναπίνουμε, κι ευχολογούμε:
«- Καλή δύναμη, εμείς οι γερόντοι, να βγάλουμε τη Σαρακοστή!»
«- Καλή Σαρακοστή, να περάσουμε!»
«- Και στην Αγία Ανάσταση, ν’ αξιωθούμε!»
«- Ο Θεός να συχωρέσει των αποθαμένων μας!»
Κι ενώ τρώμε και πίνουμε συνέχεια, δε…. χορταίνουμε!
Το πιοτό όμως κι η εξοχή, φέρνουν κέφι κι αστεία, που ένα – ένα, κάνουν την εμφάνισή τους!
Το πιο συνηθισμένο απ’ όλα; το βάψιμο της Καθαρής Δευτέρας. Χώρος διάδοσής του: Ολο το νησί!
Η παρέα δεν μπορεί να συγκρατηθεί απ’ τις αστείες γκριμάτσες των “αμουζουδομένων”, των βαμμένων, κι όλοι μουτζουρώνουν όλους. Αλλος χρησιμοποιεί βερνίκι υποδημάτων, άλλος λουλάκι… Η… εγχώρια όμως βαφική ύλη είναι ανεξίτηλη και κάνει θαύματα. Ας την γνωρίσουν όσοι την… αγνοούν, μπορεί να τους χρειαστεί φέτος!
«- Εμείς, παιδί μου, μας διηγείται η γερόντισσα της παρέας, στα μικράτα μας, τέθοια μέρα, αμουζουδόνουμάστονε με την αμουζουδιά του τσικαλιού, γή του τηγανιού μας.
Τα πήλινα τσικάλια μας, επιάνανε, γύρου – γύρου, απ’ όξω “αμουζουδιά” πολλή.
Το ίδιο και τα τηγάνια μας. Κι απού το λάδι που τριπηδούσε όντεν ετηγανίζαμε τσι πατάτες, έπινε κι η γι’ αμουζουδιά, κι εγίνουντονε σαν την καλύτερη λαδομπογιά!
Το πρωί της Καθαρής Δευτέρας, κατά το έθιμο, ήθελε ν’ αλοίψουμε τσι παλάμες μας με λάδι και τσι περάσουμε μια δυο φορές χαϊδευτικά γύρω γύρω απού το τσικάλι γή το τηγάνι μας. Κι ύστερα, τα χέρια μας σφιχτή γροθιά, δεν επροδούδανε το μυστικό τους, ώστε ν’ απαντήξουμε… τον τυχερό.
“- Καλώς το και καλώς μου το, πώς το παχύνανε τα φαητά των Αποκράδω!
– Εφούσκωσες μάγουλα, εκατέβασες προγουλάκια, εγυάλισε το κούτελό σου! Χαρώ σε δα… και του Χρόνου!”.
…Είχαμε κάμει τη δουλειά μας. Μα κι εμείς, δεν εγλυτώσαμε απού κάποιον άλλον. Κι ετσά λογιώς, εβάφουνταν τότε σας ο κόσμος!”.
(Πληροφ.: Αναστασία χα Α. Αποστολάκη, Καμπανός – Χανίων, 1983, ετών 76).
***
Το πέταγμα του χαρταετού, είναι πολύ νεώτερης ηλικίας έθιμο, στην Κρήτη μας.
Απασχόληση των μικρών, μα παίρνει κι αρκετό χρόνο των μεγάλων. Απλώθηκε στη σημερινή του έκταση στον τόπο μας, τα τελευταία πιο πολύ χρόνια, κι εδημιούργησε λαογραφικό υλικό για μια ολάκερη μελέτη. (Από τα ζύγια ως το κεφάλι του, κι απ’ το στεφάνι ως τον σπάγγο. Από το γράμμα και το τηλεγράφημα που ανεβάζει, ως τις χαρές και τους συμβολισμούς του…). Μας κάνει πάντως και ξεχνιούμαστε ώρες, στο ν’ ατενίζουμε τον γαλανό ουρανό και τον φωτεινό ήλιο της Πατρίδας μας! «Να θωρούμε δηλ. ψηλά και να ξεχνούμε προσώρας… τα εγκόσμια», όπως τόσο εύστοχα τονίζει ο Δημ. Λουκάτος, στο έργο του: “Πασχαλινά και της Ανοιξης”.
– Στην Κρύα Βρύση του Ρεθέμνου (στη μελέτη “Εθιμα και Συμβολισμοί της Καθαροδευτέρας”, του Γ.Ν. Αικατερινίδη, και στις σ. 54-56), εκλέγουν το πρωί της Καθαροδευτέρας έναν χωριανόν τους για “γκαντή”. Τον ντύνουν κατάλληλα και τον γυρίζουν πάνω σ’ ένα γάιδαρο σ’ όλο το χωριό, με λύρα, πειράγματα, αστεϊσμούς και τραγουδώντας:
“-Επέρασε η γι’ Αποκριά, με λύρες, με παιχνίδια,
και μπήκε η Σαρακοστή, μ’ ελιές και με κρομμύδια”.
Από καιρό σε καιρό, φέρνουν και κάποιο που κατηγορείται ότι προσπάθησε να εγκαταλείψει την εύθυμη παρέα του, ή ότι διέπραξε κάποια άλλη αξιόποινη πράξη.
Ο γκαντής (=καδής, δικαστής) του επιβάλλει μιαν αστεία τιμωρία, που σκορπά γέλιο και κέφι σ’ όλους, π.χ. τον καταδικάζει να μιμηθεί τη φωνή γαϊδάρου, πετεινού κ.λπ…”.
– Και τώρα σημαίνει ο πρώτος Εσπερινός της Σαρακοστής.
– Ετσι κύλησε κι έφυγε και τούτη η χρονιάρα μέρα! Μαζί της πήρε μιαν περίοδο φαγοποτιού, σπατάλης, διασκέδασης και ευθυμίας. Μιάν περίοδο που μας χάρισε πλουσιοπάροχα ευχάριστες ώρες ξενοιασιάς και κεφιού. Τις είχαμε, τότε, ανάγκη, γι’ αυτό τις ζήσαμε και τις χαρήκαμε!
Ομως τούτη την ώρα του δειλινού τα σήμαντρα, στις εκκλησιές σημαίνουν. Και σημαίνουν Εσπερινό. Ενα καινούργιο στάδιο αρχίζει απόψε. Το στάδιο των αρετών!
– “Πάμε στο πρώτο Ντυνάμεω” λένε οι χωριανοί, και ξεκινούν για το “Κύριε των δυνάμεων”, που ψάλλεται πρώτη φορά πάλι φέτος, σε τούτον τον όμορφο τόπο!
Η πασίχαρη κι οργιαστική Καθαρή Δευτέρα παραχώρησε ήδη τη θέση της στην “Κερά Σαρακοστή”. Κι εκείνη με τη σειρά της θα μας φέρει στο ειρηνικό, λαμπροφόρο κι ελπιδοφόρο Πάσχα, που φέτος (2017), είναι στις 16 τ’ Απρίλη!
– Αγαπητοί αναγνώστες, ευχές για Υγεία, Καλή Σαρακοστή και με καλό το ελπιδοφόρο Πάσχα!


Ακολουθήστε τα Χανιώτικα Νέα στο Google News στο Facebook και στο Twitter.

Δημοφιλή άρθρα

Αφήστε ένα σχόλιο

Please enter your comment!
Please enter your name here

Μικρές αγγελίες

aggelies

Βήμα στον αναγνώστη

Στείλτε μας φωτό και video ή κάντε μία καταγγελία

Συμπληρώστε τη φόρμα

Ειδήσεις

Χρήσιμα