Αγαπητοί αναγνώστες,
Καλημέρα σας, ευχές στους εορτάζοντες.
Οι ευλογημένες μέρες 19-26/6 που αναφερόμαστε σήμερα, 19/6 Κυριακή: Των Αγίων Πάντων, 20/6 Δευτέρα: Μεθοδίου Επισκόπου Πατέρων, Νικολάου Καβάσιλα και Καλλίστου Κων/πόλεως, μας οδηγούν στις 24/6 σήμερα Παρασκευή, τ’ Αϊ- Γιαννιού του Προδρόμου, μεγάλη γιορτή, πανηγύρια σε πολλά χωριά, γλέντια και τραπέζια, και βέβαια τα βράδια με τους Κληδόνους απόψε, ξεσηκώνουν σε διασκεδάσεις και κέφι, παραδοσιακά. Αλλά γι’ αυτά, πιο κάτω.
Για την ώρα, σειρά έχει το Ιστορικό Χρονικό των ημερών. Έτσι:
21/6/1913: Ύστερα από σκληρές και πολύνεκρες μάχες, ο ελληνικός Στρατός κυριεύει: Κιλκίς και Λαχανά. Αθάνατος ο ηρωισμός μας, τρομερά μεγάλες όμως οι απώλειες του Στρατού μας έφτασαν στις 10.000 οι νεκροί και τραυματίες μας με Διοικητές Συνταγμάτων, Ταγμάτων ανάμεσα τους.
22/6/1821: Με αυστηρότατες διαταγές προσέρχονται οι Αρχιερείς, Ηγούμενοι και Πρόκριτοι της Κύπρου στη Λευκωσία, όπου τους ανεγνώσθη το φιρμάνι του Σουλτάνου, για τη θανάτωσή των. Αποκεφαλίσθησαν άπαντες και απαγορεύτηκε η ταφή των. Τα μοναστήρια όλα και οι οικίες των ελεηλατήθηκαν φρικτά!
23/6/1913: Ο ελληνικός στρατός μας μετά από διήμερο αγώνα κυρίευσε τη Δοϊράνη. (Χρόνια: ελληνοβουλγαρικού πολέμου).
24/6/1821: Αποκεφαλίζονται μπροστά στην είσοδο της εκκλησίας του Αγίου Μηνά στο Ηράκλειο: ο Μητροπολίτης και πλήθος άλλων κληρικών και 800 κατοίκων της πόλης Χριστιανών.
25/6/1913: Ο ελληνικός στρατός μας μετά από σκληρούς αγώνες εκδιώκει τους Βούλγαρους από την οροσειρά του Μπέλες και κατέρχεται στη Στρωμνίτσα.
26/6/1913: Άγημα του ελληνικού στρατού καταλαμβάνει την Καβάλα. (Είμαστε στον ελληνοβουλγαρικό πόλεμο)
***
Μετά το Εορτολόγιο και τις Ιστορικές αναφορές γεγονότων της ίδιας περιόδου, θεωρούμε απαραίτητη τη στάση μας στα Λαογραφικά των ημερών, γιατί προσφέρουν στον λαϊκό μας πολιτισμό.
Έτσι:
Α. Στις 21/6/22, η βραδιά στην πόλη μας, τα Χανιά μας, καθώς και σε άλλα σημεία του νομού, όπως διαβάσαμε στην εφημερίδα που κρατάτε, της 21/6, σ. 32 είναι αφιερωμένη και σωστά οργανωμένη στην Παράδοση: Ριζίτικα τραγούδια, Κρητικοί χοροί, τα πάντα του λαϊκού μας πολιτισμού, στα σημεία του Ενετικού μας λιμανιού, Νεώριο Μόρο, Πλατεία Ι. Μητροπόλεως μας, (Εισόδια), από τους δραστήριους πολιτιστικούς μας Συλλόγους, κάθε Τρίτη βράδυ από τις 7.30 μ.μ., όλο το καλοκαίρι.
Για τους συλλόγους μας θα αφιερώσουμε μια επόμενη συνεργασία μας, τους αξίζει. Είναι η προσφορά τους πολύτιμη!
Β. Πάμε τώρα στο σήμερα, στις 24/6, στη γιορτή του Αϊ-Γιαννιού του Κλήδονα! Την εορταστική παράδοση, την εθιμολογία, την οργάνωση της όλης εκδήλωσης από την παραμονή. Εσπερινό τ’ Αϊ- Γιαννιού του Ριζικάρη, όπως τον λέει ο λαός μας, ως την επομένη 24/6, τα έχομε με κάθε λεπτομέρεια δημοσιεύσει στην εφημερίδα μας “Χανιώτικα νέα”, τα προηγούμενα χρόνια, όπου και σας παραπέμπομε, για να μην ξοδιάζουμε σελίδες. Έτσι, για την ώρα, θα σας χαρίσουμε τη θαυμάσια ρίμα: “Των Κληδόνων”, του αξέχαστου, χαρισματικού λαϊκού ποιητή και ριμαδόρου, του Κωστή Φραγκούλη, που στα πολύτιμα: “Δίφορά” του, τ’ Α΄, σ. 50, γράφει:
“ΤΩΝ ΚΛΗΔΟΝΩΝ”
«Τ’ αϊ-Γιαννιού του Κλήδονα, θ’ αφήσω το μετόχι,
το ποτιστήρι των οζώ και το παλιομιτάτο,
κι αποβραδίς θα κατεβώ ν’ αλλάξω στο χωργιό μου,
να κάψω τα σκαλώματα, του Μάη τα στεφάνια,
και να πηδήξω τσι φωτιές για το καλό του χρόνου,
να βάλω και στον κόρφο μου και στο προσκέφαλό μου,
δροσόμηλο, να ’νειρευτώ ποια κόρη μέλλεταί μου,
κοντά-κοντά να θέσωμε, να με σφιχταγκαλιάσει.
Κι’ αδέ ταϋτέρου στην αυλή στ’ αϊ-Γιαννιού τη χάρη
να βγάλωμε τον κλήδονα με λύρες και τραγούδια,
να δω κι εγώ τη μοίρα μου, είντα, κοντό, μου γράφει.
Να δω τσι νιες τσι ντροπαλές, τσι χαμηλοβλεπούσες
σα ροδαρές να κάθονται, σα νύφες στα πεζούλια.
Και σα γαμπρούς στα τσόχινα τα ντελικανιδάκια,
στραβά το μαυρομάντηλο, βασιλικό στ’ αυτί ντως,
και με τ’ ασημοκούμπουρα στη μέση περασμένα.
Κι απής νετάρει ο κλήδονας και βγει το ριζικό μας,
να πιούμε αμίλητο νερό και στο χορό να μπούμε».
“Τα Δίφορα, σ. 50” Κ. Φραγκούλης
***
Από τα βιβλία που βρίσκονται στο γραφείο μας για μελέτη και ίσως κάποια σύντομη παρουσίαση για τους αναγνώστες μας, παίρνομε σήμερα, το πανέμορφα τυπωμένα βιβλίο του ξεχωριστού φίλου μας από τα παλιά, καλλιτέχνη κύρους και ποιότητας: Νίκου Μπλαζάκη: “Υφαίνοντας παραμύθια στον αργαλειό του ΙΑΚ”, Έκδοση: Ιστορικού Αρχείου Κρήτης, Χανιά, 2021, σχ. 8ο, σ. 66, εικονογράφηση από τον ίδιο τον συγγραφέα, επιμέλεια και διορθώσεις από τον ακούραστο Κώστα Φουρναράκη και την κα Κάρμεν Βουρβαχάκη. Σταματούμε εξ αρχής στον Πίνακα περιεχομένων (σ. 4) και διαβάζομε:
Πρόλογος (σ. 5)
Εισαγωγή (σ. 9)
Το μαντήλι της νεράιδας (σ. 13)
Η υφάντρα και ο μαγεμένος αργαλειός (σ. 17)
Το τριαντάφυλλο και τα άνθη της θλίψης (σ. 21)
Το πεπρωμένο φυγείν αδύνατο (σ. 25)
Οι εφτά κοράκοι (σ. 31)
Η Τουρλίτα (σ. 37)
Ο Γιάννος και η Μάρω (σ. 45)
Ο βοσκός και το λυχνάρι (σ. 51)
Το ριζικό του καθενός (σ. 57)
Η τύχη του τεμπέλη (σ. 61)
Στον περιεκτικό του Πρόλογο (σ. 5-6) ο αγαπητός Κώστας Π. Φουρναράκης, η ψυχή του ΙΑΚ μας, γράφει για το έργο τα παρακάτω:
Πρόλογος
Ίσως κάποιοι αναρωτηθούν γιατί το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, που ασχολείται κυρίως με τη διαφύλαξη και μελέτη των πηγών, προβαίνει στη δημοσίευση αυτού του βιβλίου με λαϊκά παραμύθια. Όμως, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι αντικείμενο μελέτης της Ιστορίας δεν είναι μόνο τα πολεμικά, πολιτικά και οικονομικά γεγονότα, αλλά ευρύτερα όλες οι εκφάνσεις του ανθρώπινου πολιτισμού. Μια από τις εκφάνσεις του λαϊκού προφορικού πολιτισμού είναι και το παραμύθι.
Το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης έχει μια μακρά παράδοση στην καταγραφή και μελέτη της λαογραφίας. Τη δεκαετία του ’60 δημιουργήθηκε με υπόδειξη του καθηγητή Ν.Β. Τωμαδάκη λαογραφική συλλογή με αντικείμενα από τον υλικό βίο και τη λαϊκή δημιουργία των Κρητικών, η “Κρητική Γωνιά”, η οποία εγκαινιάστηκε στο πλαίσιο του Α’ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου.
Επιπλέον, στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης απόκειται το αρχείο του «πατέρα της κρητικής λαογραφίας», Παύλου Βλαστού. Μία συλλογή ενενήντα τεσσάρων τομών στους οποίους έχει αποθησαυριστεί ο πνευματικός βίος των Κρητικών. Μάλιστα, σε έναν από αυτούς ο Παύλος Βλαστός έχει καταγράψει τοπικά παραμύθια, τους «Μύθους των Κρητών».
Φέτος, στις αρχές του καλοκαιριού, πραγματοποιήθηκε στην αυλή του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης μια πολιτιστική βραδιά που περιλάμβανε αφήγηση παραμυθιών εμπνευσμένα από τις λαογραφικές συλλογές του Αρχείου μας. Μια ιδέα του φίλου καλλιτέχνη Νίκου Μπλαζάκη (καραγκιοζοπαίχτη, ζωγράφου, παραμυθά, εργοθεραπευτή, μελετητή του λαϊκού πολιτισμού).
Η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει τα δέκα παραμυθία που ακούστηκαν εκείνη τη βραδιά συνοδευόμενα από πρωτότυπες ζωγραφιές του πολυτάλαντου Νίκου Μπλαζάκη, με στόχο αφενός την καταγραφή τους και αφετέρου την ανάδειξη μίας από τις πολλές πλευρές και σημασίες της λειτουργίας του ΙΑΚ: τις άγνωστες στους περισσότερους λαογραφικές συλλογές του.
Η περίοδος που διανύουμε μας βρίσκει αντιμέτωπους με πολλαπλές δυσκολίες που δυσχεραίνουν τη λειτουργία μας. Ωστόσο, το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης συνεχίζει την προσπαθεια διαφύλαξης και ανάδειξης της ιστορίας και του πολιτισμού μας. Ευχαριστούμε τον αντιπεριφερειάρχη Χανίων κ. Νίκο Καλογερή και τον Σύλλογο των Φίλων του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης για τη στήριξή τους στο έργο της Υπηρεσίας μας. Ευχαριστίες επίσης στη συνάδελφο Κάρμεν Βουρβαχάκη για την εργασία της πάνω στο στήσιμο αυτού του βιβλίου.
Ενώ στη συνέχεια (σ. 9) ο συλλογέας του έργου «παραμυθάς και ονειροταξιδευτής» Νίκος Μπλαζάκης γράφει: Εισαγωγικά:
«Αν θες τα παιδιά σου να γίνουν έξυπνα διάβαζε τους παραμύθια. Αν θες να γίνουν εξυπνότερα διάβαζε τους περισσότερα παραμύθια».
Albert Einstein
Το λαϊκό παραμύθι όπως και το δημοτικό τραγούδι ζυμώνεται στο πέρασμα των χρόνων, δυναμώνει και αποδυναμώνεται, αποκτά λεκτικά στολίδια αλλά και ξεστολίζεται. Αποκτώντας έτσι τη λαϊκή σοφία και τον λιτό μεστό λόγο ώστε να ψυχαγωγεί και να παιδαγωγεί. Η προφορικότητα του από στόμα στ’ αυτί και απ’ το αυτί στο στόμα το ζωντανεύει, το κάνει ταξιδευτή, αποκτώντας παγκοσμιότητα και δύναμη. Την ίδια στιγμή που εμείς χαράζουμε σύνορα, υψώνουμε τείχη, τα παραμύθια έρχονται με φόρα και τα γκρεμίζουν. Και σαν βελονάκι στα επιδέξια χέρια χρυσοχέρας πλέκτρας τρυπώνουν στην ψυχή και στην καρδιά φέρνοντας μας πιο κοντά.
Ευχαριστώ πολύ τον Κωστή τον Φουρναράκη και το Ιστορικό Αρχείο για την αγάπη τους στον λαϊκό πολιτισμό μας, ώστε να μπορέσει να βγει αυτό το βιβλίο».
Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και αγαπητική λίαν, είναι και η συμμετοχή της γραφίδας του αδελφικού φίλου Βαγγέλη Κακατσάκη στον τόμο (σ. 7-8) για το έργο. Την έχετε μελετήσει και πέρυσι στην εκδήλωση και στα “Χανιώτικα νέα” της 15.6.21 στην πασίγνωστη στήλη του: “Μια στάση εδώ, μια στάση εκεί”, που σας παραπέμπω για να εξοικονομήσω χώρο για ένα “παραμύθι” που αρέσει πολύ:
Το μαντήλι της νεράιδας
Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας νέος, πάρα πολύ όμορφος και πρώτος στον χορό, πρώτος στο τραγούδι, πρώτος στσι δουλειές. Και όλες οι κοπελιές απ’ το χωριό τονέ λιμπίζονταν. Μα αυτός έλεγε: «Δε θέλω καμιά σας. Εγώ νεράιδα θα πάρω». Κι η μάνα του, του ’λεγε: «Αχ, μωρέ Γιάννο, έλα να στείλομε προξενητάδες σε όλα τα χωριά, να ψάξουνε να βρούνε την ωραιότερη, να σε παντρέψομε». «Εγώ, μάνα, νεράιδα θα πάρω», έλεγε. Και κάθε βράδυ που νύχτωνε, πήγαινε και ξάπλωνε στο αλώνι κα περίμενε να ‘ρθουνε οι ξωτικές. Και αυτές έρχονταν, κατεβαίνανε και τραγουδούσανε και χορεύανε μέχρι τα ξημερώματα κι έχανε τα λογικά του ο Γιάννος. Και πάντα έλεγε: «Εγώ νεράιδα θα πάρω».
Κάποτε έμαθε ότι μένει στην άκρη του χωριού μια γριά μάγισσα που ξέρει από ξόρκια και κίνησε να τη βρει. Δρόμο παίρνει, δρόμο αφήνει, πάει και βρίσκει τη γριά. Λέει τση λοιπόν: «Θέλω να μου πεις πώς μπορώ να παντρευτώ νεράιδα». Τότε λοιπόν του λέει η γριά το μυστικό. «Άκουσε να δεις. Θα πας στ’ αλώνι που πας κάθε βράδυ και θα κάνεις ότι κοιμάσαι, και μόλις έρθουν οι νεράιδες και χορέψουν και γλεντήσουν και ξημερωθούν, στο τρίτο λάλημα του κόκορα θα πεταχτείς, τσακ, και θα πάρεις το μαντήλι αυτηνής που σ’ αρέσει. Πρόσεξε όμως καημένε μου να το κρύψεις καλά».
Και να σου χάρες, να σου γέλια και να σου γλέντια οι νεράιδες.
«Κικιρίκουυυυυυυ», κάνει ο πετεινός και λέει η νεράιδα:
– Άντε, αδελφάδες μου, να φύγουμε, λάλησε ο πετεινός.
– Άντε μη φοβάσαι μα είναι ο άσπρος και έχουμε χρόνο.
Συνέχισαν λοιπόν οι νεράιδες τον χορό και το τραγούδι. Σε λίγη ώρα πάλι: «Κικιρίκουυυυ…».
– Άιντε, αδερφάδες, να φύγουμε, λάλησε κι ο άλλος πετεινός.
– Καθίστε μα έχομε χρόνο, ο κόκκινος πετεινός λάλησε.
Πέρασε κάμποση ώρα, με τα τραγούδια και τα γέλια και: «Κικιρίκουυυυ».
– Άντε, αδερφάδες μου, να φύγομε, γιατί λάλησε ο μαύρος πετεινός και σε λίγο ξημερώνει.
Και τότε παίζει ένα σάλτο ο Γιάννος, κι αρπάει της πιο μικρής νεράιδας το μαντήλι και το βάζει στον κόρφο του. Άρχισε η κακομοίρα και έκλαιγε και φώναζε.
-Δώσ’ μου, Γιάννο, το μαντήλι μου.
– Αμ δε στο δίνω. Θέλω να σε παντρευτώ, να σε κάμω γυναίκα μου.
– Δώσ’ μου, βρε Γιάννο, το μαντήλι μου να πάω στις αδερφάδες μου πίσω.
– Μωρ’, δε στο δίνω. Θέλω να σε πάρω γυναίκα μου.
Και έτσι κι έγινε. Παντρεύτηκε η νεράιδα τον Γιάννο. Και κάνανε και δυο παιδιά και περνούσανε ευτυχισμένοι. Όσο και να τον παρακαλούσε, όμως, ο Γιάννος δε τση ’δίνε το μαντήλι. Πέρασε ο καιρός και η νεράιδα μαράζωνε. Και μια μέρα του λέει:
-Αχ, μωρέ Γιάννο, γίνεται μεγάλο πανηγύρι στο χωριό και θα ‘θελα να πάω να χορέψω με τσ’ άλλες κοπελιές, μόνο δωσ’ μου το μαντήλι.
-Δε στο δίνω το μαντήλι σου, γιατί φοβάμαι μη σε χάσω.
-Τι φοβάσαι, βρε Γιάννο. Εδώ έχουμε παντρευτεί, έχουμε παιδιά κι εσύ φοβάσαι μη με χάσεις.
Και τον έπεισε τον Γιάννο. Και πάει αυτός στο τζάκι, παραμερίζει τις στάχτες και μέσα σε ένα καρύδι είχε κρύψει το μαντήλι της νεράιδας. Και της το δίνει και το βάζει και τότε έλαμψε όλη η κάμαρα. Κι αυτή ξανάγινε πάλι νια. Και παίρνει τα σοκάκια και πάει στο πανηγύρι. Και τραγούδησε. Τέτοιο τραγούδι, δεν έχετε ξανακούσει. Μπαίνει μπροστά και σέρνει τον χορό. Και όπως έσερνε τον χορό, βγάζει το μαντήλι και το στριφογυρίζει στον αέρα. Κι όπως εγύριζε και χόρευε βγάζει μια κραυγή: «Ιιιιιιιιιιι». Και τότε κατεβήκανε οι αδερφές της, οι νεράιδες, και την αρπάξανε και την πήρανε μαζί τους.
Τα ‘μαθε τα νέα ο Γιάννος κι εστεναχωρήθηκε πολύ που έχασε τη νεράιδα του. Και από τότε καθόταν στο παράθυρο και περίμενε να γυρίσει η νεράιδα του πίσω και έβλεπε τον αέρα να κουνάει τα κλαδιά των δέντρων και τα φύλλα κι ενόμιζε πως γυρνάει η νεράιδα του πίσω.
Λένε στο χωριό, πως η νεράιδα πήγαινε τα βράδια κι εσκέπαζε τα παιδιά της για να κοιμηθούνε. Κι έτσι ο Γιάννος δεν την ξανάδε πουθενά κι έμεινε με το παράπονο.
Το «Μαντήλι της νεράιδας» βασίζεται στην καταγραφή των λαϊκών παραδόσεων του Ν. Πολίτη. Πρόσθεσα μέσα δύο παραμυθικά στοιχεία – μοτίβα, όπως το καρύδι που κρύβει ο νιος το μαντήλι, κάτι που συναντάμε σ’ αρκετά παραμύθια, αλλά και της γριάς που με τη συμβολή και τη βοήθεια της παίρνει ο νιος το μαντήλι. Ν.Μ.
Καταφέραμε και φτάσαμε στο τέλος. Σας ευχαριστούμε που μας διαβάσατε.
Χρόνια πολλά, ευχάριστους Κλήδονες και προσοχή, πάλι στον απαίσιο… κορωνιό!
Γεια Σας!
