Αγαπητοί αναγνώστες,
Καλημέρα Σας – Καλό μήνα με Υγεία!
Αρχή βδομάδας, μπήκε ο φετινός Δεκέμβρης στη ζωή μας. Προεόρτια, μάλιστα, μας ταρακούνησε, με το σεισμό του, 6,2 Ρίχτερ. Στη γείτονα Αλβανία οι καταστροφές που προξένησε, είναι μεγάλες. Οι ευλογίες των Αγίων της βδομάδας Ναούμ του Προφήτη (1/12), Μερόπης της Μάρτυρος (2/12) και Πορφυρίου του Οσίου, Βαρβάρας της Μεγαλoμάρτυρος (4/12), Σάββα του Ηγιασμένου (χθες 5/12) και του σήμερα εορτάζοντος Αγίου Νικολάου, Μύρων της Λυκίας, του θαυματουργού και η ανθρώπινη ευαισθησία μας, ευχόμεθα να βοηθήσουν στις δύσκολες αυτές καταστάσεις των βόρεια συνανθρώπων μας. Η δυσκολία των, είναι μεγάλη… Δεκέμβρης λοιπόν, από την αρχή της βδομάδας, μήνας Χριστουγεννιάτικος, με τα χιόνια και τα κρύατά του, και με τις μεγάλες του γιορτές, από τα Νικολοβάρβαρα ως τα Χριστούγεννά του. Κι όσο για τις μικρές του μέρες, σοφά λέει ο λαός μας πως: «Του Δικεμπριού η μέρα: Καλημέρα, Καλησπέρα!» τόσο μικρής διάρκειας είναι. Έχει όμως πλούσιο εορτολόγιο, μεγάλων και μικρότερων γιορτών, όλων σημαντικών για την εθιμική μας ζωή. Ιδιαίτερα, μάλιστα η Κρήτη μας γιορτάζει πρωτομηνιάτικα την Eνωσή της με τη Μητέρα Ελλάδα (1-12-1913). Φέτος μάλιστα ήταν ιδιαίτερα τιμητικά και συγκινητικά. Γράφηκαν πολλά, τα ζήσαμε όλοι μας, έτσι δεν επανερχόμεθα. Δυστυχώς όμως αυτές τις μέρες, η Κρήτη μας δοκιμάστηκε το βράδυ της 9-12-1966 με το συγκλονιστικό και θανατηφόρο ναυάγιο του F/B “Ηράκλειον” στη Φαλκονέρα και στη συνέχεια, στις 8-12-1969, με το πολύνεκρο επίσης αεροπορικό δυστύχημα στην Κερατέα. Θα μεταβούμε, ασφαλώς, στο μνημόσυνο στον Φιρκά, θα προσευχηθούμε για την ανάπαυση της ψυχής των πνιγμένων αδελφών μας, αλλά φέτος δεν θα γράψουμε τα σχετικά τους, παραπέμποντας στα φύλλα των προηγούμενων ετών των “Χανιώτικων νεών” και των “Σελιν. νέων”. Ο πόνος δεν ξεχνιέται…
*** Έτσι συνεχίζουμε και τελειώνουμε (γιατί από τα επόμενα έχομε: Ημερολόγια, Χριστουγεννιάτικες εκδόσεις ποιότητας κ.λπ.), με το θέμα που αρχίσαμε, στις 8-11-19, για τα λιομαζώματα που είναι η εποχή τους και βέβαια για την έκθλιψη του ελαιοκάρπου. Θέμα που μας το ζήτησαν πολλοί αναγνώστες και σχολεία. Η έκθλιψη του ελαιοκάρπου, στο σύγχρονο ελαιουργείο: Το ελαιουργείο σήμερα: Σ’ όσα σχετικά, με την παραδοσιακή έκθλιψη του ελαιοκάρπου, γράψαμε στο προηγούμενο, μπορούμε να συνεχίσουμε και να συμπληρώσουμε τώρα, για το νέο ελαιουργείο στον τόπο μας, με τα όσα καινούργια γλωσσολαογραφικά στοιχεία έχουν προστεθεί ή διαφέρουν. Ετσι π.χ. στο σύγχρονο ελαιουργείο, πριν οι ελιές περάσουν στο μύλο, ρίχονται στο αποφυλλωτήριο, που το λένε στο χωριό χαβούζα, γιατί είναι πραγματικά χωνευτό στο δάπεδο. Ενας ισχυρός ανεμιστήριας απομακρύνει τα φύλλα και τα πετάει με σωλήνα χοντρό, έξω στην αυλή. Κι οι ελιές τώρα προχωρούν στο πλυντήριο όπου αφαιρούνται τα χώματα κι άλλα ξένα σώματα. Λάμπουν τώρα οι ελιές από καθαριότητα. Και έτσι ανεβαίνουν μ’ ένα κοχλιωτό μηχανισμό, χοχλιό τον είπαν στα χωριά μας, για τον σπαστήρα ή τον μηχανοκίνητο μύλο, ή σε συνδυασμό και των δύο, όπου με το ανάλογο ζεστό νερό (όταν είναι παγωνιές), αλέθονται τέλεια οι ελιές! Και το ντρομπάδιασμα, που είχαμε γνωρίσει, εδώ διαφέρει πολύ. Δεν έχει καμιά σχέση, μπορούμε να ειπούμε, με τους παραδοσιακούς ντρομπάδες. Σύγχρονα εργαλεία και συστήματα, μελετημένα και με τεράστια απόδοση, μεταφέρουν, ύστερ’ από τον μαλαχτήρα, τη ζύμη στα πιεστήρια. Εδώ, με χαμηλή αρχικά και υψηλή αργότερα, πίεση, τρέχει το λάδι στη λίμπα. (Ελαιουργείο Καμπανού, 1982). Το παραλαβαίνει, τώρα, ο διαχωριστήρας, άλλο σύγχρονο μηχάνημα, όπου διαχωρίζεται το λάδι από τα απονέρια και γεμίζονται βαρέλια ή δοχεία αμέσως με καθαρό ελαιόλαδο. Εδώ μπορούμε να σημειώσουμε την εξέλιξη του διαχωριστήρα τη θαυμαστή. Στις αρχές “σκότωνε το λάδι”, όπως παρατηρήσανε έξυπνα οι χωρικοί μας, μέσα στις άπειρες στροφές και τα πολύλογα “πιάτα” του. Σήμερα κυκλοφορούν διαχωριστήρες, που δεν δημιουργούν γαλάκτωμα και το λάδι έρχεται καθαρό. Κι είναι ένας τομέας, που συνέχεια βελτιώνεται, ανανεώνεται! Η ελαιοπυρήνα, εξ’ άλλου, που προέρχεται από σύγχρονα ελαιουργεία, περιέχει μικρή, μηδαμινή, μπορούμε να πούμε, ποσότητα λαδιού μπροστά στην αντίστοιχη ποσότητα ελαιοπυρήνας λιοτριβιού (φάμπρικας)… Η κίνηση στα σύγχρονα ελαιουργεία, γίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα κι έτσι το ελαιουργείο δεν είναι πια το ξυπνητήρι των χωριών, όπως συνέβαινε με τις φάμπρικες ή τα πετρελαιοκίνητα, μέχρι χθες, ελαιουργεία μας. Ο λαός μας στην αρχή, στάθηκε “φοβισμένος” και ξένος, απέναντι σ’ αυτά “τα δαιμονικά σύνεργα”, που “δηλητηριάζουν το λαδάκι μας”, αλλά σιγά και δειλά είδε τη διαφορά, έκαμε τις συγκρίσεις του και αποδέχτηκε τον δρόμο για το σύγχρονο ελαιουργείο. Βοήθησε σε τούτο αρκετά, η ιδέα να γίνει συνεταιρικό και τέτοιο καθώς έγινε, με τη βοήθεια της Τράπεζας της Αγροτικής, θεωρήθηκε και είναι, κομμάτι τής περιουσίας του, το φροντίζει και βλέπουμε πως το συμπληρώνει ή το ανακαινίζει ευχαρίστως, με ό,τι νέο αλλά δοκιμασμένο κυκλοφορήσει. Φανερό πως, ο τόπος μας δεν υστερεί σ’ εξυπνάδα και ανανέωση. Πάντοτε η σπιρτάδα του πνεύματος του λαού μας ήταν και είναι γνωστή και ξακουστή! Δεν θα μπορούσε λοιπόν, να ‘μενε ξένος της προόδου, στο όνομα της παλιάς, της γραφικής έστως φάμπρικας, του αλιτριβιδιού του, όπως δεν έρχεται στα Χανιά με το μουλάρι του κι ας σκεπάζεται το σαμάρι μ’ ομορφοξομπλιασμένο συτζαντέ (=υφαντό ωραιόπλουμο κάλυμμα του σαμαριού του υποζυγίου), αλλά παίρνει το αυτοκίνητο ή όποιο άλλο σύγχρονο μέσο συγκοινωνίας τον ευκολύνει, κι έρχεται. Συντήρηση και αποθήκευση του λαδιού Για τη συντήρηση και την αποθήκευση του λαδιού, λίγα λόγια: Εφεραν, είπαμε πιο πάνω, το λάδι στο σπίτι μας. Εμείς έχουμε ως τόσο καθαρίσει τα πιθάρια μας με μπούρμπουλο και βρασμένα νερά πολλά, αφού πιο πριν τα αδειάσαμε από κατσίγαρους και κατακάθια. Βάλαμε το λάδι μέσα. Ενα-ένα πιθάρι που γεμίζει στο μαγατζέ μας, κλείνεται απ’ επάνω με το πιθαρόπουμα (=το πώμα του στομίου του πιθαριού), σφραγίζεται και το παρακολουθούμε κάπου κάπου, μήπως αρχίσει, αν είναι νέο το πιθάρι, “να το ‘δρώνει”, δηλ. να βγαίνει απ’ έξω από το “γαστρί του” το λάδι. Αυτά τα πιθάρια, τα σφραγισμένα, δεν τ’ ανοίγαμε, παρά μόνο για αγορά περιουσίας, ή για ξεπρούκι. Σ’ άλλο πιθαράκι, μολυβωτό κουρούπι ή κορωνιό και στον χώρο της κουζίνας, τοποθετούμε το “λαδοκούρουπο”, όπου δηλ. σ’ ένα από τα παραπάνω είδω πίθων, βάζουμε το λάδι της καθημερινής μας χρείας! Εξω, κάπου στο φουρνόσπιτο ή αλλού και τα τηγανόλαδα, κατσιγαρόλαδα και τα όμοια, που όταν γίνουν ποσότητα, τα χρησιμοποιούμε στην οικιακή σαπωνοποιΐα. Αρκετά μεγάλες ποσότητες όταν είναι το λάδι μας, το μεταφέρναμε πιο παλιά στα Χανιά σε ιδιωτικές λαδαποθήκες, τους πασίγνωστους “λαδομαγατζέδες”, ή τελευταία στις ελαιοδεξαμενές, που έχουν γίνει στις περισσότερες ελαιοπαραγωγικές κοινότητες. Υπάρχουν πάντως, και σήμερα λαδομαγατζέδες!
*** Ο Σελινιώτης μετρά και λογαριάζει το λάδι του, σε πιθάρια, χωρητικότητας διακοσίων οκάδων, συνήθως. Και τον ακούμε να λέει: «Έουμε μια δεκαρέ πιθάρια λίρα λάδι στο μαγατζέ μας, μα το φυλάμε, ανέ θέλει ο Θεός, για την προύκα τση Μαρίας μας». Ή τονίζει στα παιδιά του, πως: «Δεν κόβουμε (=δεν πωλούμε, δεν εκποιούμε) το λάδι μας, μουδ’ οφέτος, γιατί θα τσαχτίσουμε (=θα πλειοδοτήσουμε) κι εμείς στην περιουσία των Μπολεριανώ, που θα τη δώσουνε, λέει, το Δεκαπενταύγουστο και θέλουνε άμπα (=τοις μετρητοίς) τον παράν τζη!». Κι αυτά, γιατί το λάδι είναι βασικό μέσο συναλλαγής, στο Σέλινο, αλλά και σ’ άλλες επαρχίες. – Λάδι, θα δώσουμε στους “καλαντιστάδες”, Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά και Φώτων. Το λένε τα κάλαντά μας: “Αψε βαγίτσα το κερί και πιάσε το δεφτέρι, και κάτσε και λογάριασε, ίντα θα μας εφέρεις. Φέρε καρύδια, κάστανα, καρύδια, μοσχοκάρυα, και φέρε και γλυκό κρασί, να πιοΥν τα παλληκάρια. Κι απού το λαδοπίθαρο καμιά σταλιά λαδάκι, κι αν είν’ και περισσότερο, βαστούμ’ εμείς τ’ ασκάκι». – Λάδι, για τα καντήλια του μοναστηριού! – Λάδι, στον έρανο, για το χτίσιμο τσ’ εκκλησιάς! – Λάδι, στους διακονιάρηδες (ζητιάνους), όταν χτυπούν την πόρτα μας! – Λάδι, στο σακουλιέρη του παπά, παραμονή των Φώτων, στα παλιότερα χρόνια! – Λάδι, για τσ’ αγορές περιουσίας, στα χωριά μας! – Λάδι, για ξεπρούκι τση θυγατέρας μας! – Λάδι, στον πλανόδιο “έμπορα”, για να ψουνίσουμε κάτι τις, από τις όμορφες πραμμάτειες του, τις πλάνες! Και πάντα στα καφενεία μας, θ’ ακούσεις διαλόγους σαν αυτούς: «Το λάδι σου, σύντεκνε Μανόλη, ακόμη τό ‘χεις στο λαδομαγατζέ, στη Χώρα;». «Εκειά το ’χω, σύντεκνέ μου, άκοπο, γιατί ‘ναι τζούζικο (=φτηνό), μα που θα πάει, θα ν’ ακριβήνει θέλει κιόλας!». Κι αν περάσει έμπορος, που όμως δεν τ’ αρέσει το δείγμα του λαδιού μας, η συζήτηση φουντώνει: «Κουμπάρο, εμάς το λάδι μας είναι λαπάντες και κιανέναν δεν παρακαλεί!». Κι εκείνος, που πραγματικά το βλέπει λαπάντες (=καθαρό), αλλά όχι φετινής σοδιάς, του λέει αποφθεγματικά: «Το κρασί να ‘ναι παλιό, μα το λάδι φετινό!». Βέβαια, στη συναλλαγή των, λένε οι χωρικοί μας πολλά συμβουλευτικά, όπως και το παραπάνω, που γνωρίζουν καλά τη σημασία του, καθώς γνωρίζουν και τις πετυχημένες προμήθειες των, αν αγοράζουν: – Λάδι, κορφής, – Κρασί μέσης, – Μέλι, πάτου (δηλ. πυθμένα του δοχείου) γιατί η πείρα των δίδαξε τι να κάνουν και τι ν’ αποφεύγουν! Κι εδώ, τελειώνουμε για σήμερα! Καλοξόδευτη η σοδειά σας, και του Χρόνου.
