Αγαπητοί αναγνώστες,
Καλημέρα σας και καλό μήνα!
Η βδομάδα που διερχόμαστε (28/3 Κυριακή-3/4 ), συν Θεώ, είναι κι αυτή, όπως κι όλες, βαρύτιμα φορτωμένα. Βέβαια, η προηγούμενη, είχε τη δόξα και την ευλογία της Χάρης του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου (25/3) και μαζί την ημέρα της Εθνικής μας επετείου, της 25ης Μαρτίου 1821. Φέτος μάλιστα γιορτάζουμε τη διακοσιοστή επέτειο (1821-2021), της θρυλικής μας αυτής Επανάστασης του ’21, εορτές δηλαδή και επετείους, για τις οποίες, οι όπου γης Έλληνες, εορτάζουν και δοξολογούν, το μέγιστο τούτο γεγονός, κατά τον αρμόζοντα τρόπο.
Να ευχηθούμε, από τα βάθη της ψυχής μας, και με τις θερμότερες ευχές μας, να μας αξιώνει ο Θεός, σαν Έθνος, και στα 500 χρόνια, και επέκεινα στους αιώνες, για τέτοιους εορτασμούς!
Οι πρόγονοί μας, πολύ θα χάρηκαν για τα τελεσθέντα, και πολύ θα ενθουσιάστηκαν και για τα παγκοσμίως γενόμενα· αναγνώριση, επιτέλους, της προσφοράς της Πατρίδας μας, στα της πορείας του Κόσμου!
Σ’ όλους όσους συνετέλεσαν, σ’ όσα θαυμάσια, εορταστικά, έλαβαν χώρα πανελληνίως και παγκοσμίως, τα θερμότερα συγχαρητήρια μας, και τις από καρδιάς ευχαριστίες μας! Σας είμαστε υπόχρεοι και ευγνώμονες, πάντα!
*****
Και τώρα, μια ματιά, στο Εορτολόγιο των ημερών:
Η λήγουσα βδομάδα λοιπόν, από την Κυριακή 28/3, μέχρι και αύριο 3/4, έχει στη διάρκειά της, την αλλαξομηνιά, από χθες 1/4, με τη γιορτή Μαρίας της Αιγυπτίας. Σήμερα, 2/4 έχουμε τη Γ΄ στάση των Χαιρετισμών της Θεοτόκου και μαζί Τίτου του Οσίου και θαυματουργού. Τέλος, αύριο Σάββατο 3/4, γιορτάζεται Νικήτας ο Ομολογητής, και μαζί: Ιωσήφ ο Υμνογράφος.
Να θυμίσουμε, επίσης, στους αναγνώστες μας, ότι η Κυριακή, μεθαύριο, 4/4, είναι η τρίτη των Νηστειών, δηλαδή της Σταυροπροσκυνήσεως των εικόνων. Απαιτείται προετοιμασία μας, και κατά την απόλυση, το κλαδί βασιλικού, που θα μας προσφερθεί, είναι ευλογία στο σπίτι μας, και φυλάγεται στα Εικονίσματα του σπιτιού μας.
*****
Μια ματιά τώρα και στα λαογραφικά των ημερών:
στεκόμαστε, στο πρώτο απ’ όλα, στην Πρωταπριλιά και στα ψέματα της. Έθιμο ξενόφερτο, μάλλον γαλλικό, χρονολογούμενο από τον 16ο αιώνα.
Εμείς, οι Πανελλήνιες, έχομε και γιορτάζομε πάνδημα, μέσα στον Απρίλη: Τη μεγάλη Λαμπρή, Πάσχα, κι ας είναι φέτος, αν και σπάνια, στις 2 του Μάη, και τον Άϊ- Γιώργη τον Τροπαιοφόρο, 23 τ’ Απρίλη, αμετάθετα.
*****
– Καιρός, νομίζομε, ν’ αλλάξουμε θέμα: Να μιλήσουμε για κανένα βιβλίο. Κι είναι τόσα πολλά, τα ληφθέντα τον τελευταίο καιρό, κι όλα ενδιαφέροντα και συναρπαστικά.
Ξεκινούμε λοιπόν, κατά τη σειρά λήψης με το έργο:
– Ιωάννη Ευάγγ. Σταμέλου: “Ν. Λασιθίου: Ανακρίνοντας παλιούς Χάρτες”.
Αγ. Νικόλαος, 2020, σχ. 26×21, σκληρόδετο, σ.90, πλούσια Εικονογράφηση.
Ασυνήθιστου περιεχομένου βιβλίο, μελετούμε τον τελευταίο καιρό. Αναφερόμαστε, στου εκλεκτού φίλου, Γιάννη Ευ. Σταμέλου το νέο, εικοστό δεύτερο, παρακαλώ, βιβλίο του, και δεν λέμε για την ώρα, τίποτε, για τα βάσανα του, με την “Αμάλθεια”, την επιστημονική περιοδική έκδοση του νομού του, της οποίας, από πολλών χρόνων, είναι Διευθυντής Σύνταξης της.
Οι σπουδές του, τα ενδιαφέροντά του και το πάθος του για προσφορά στα Γράμματά μας, του δημιουργούν αυτά τα έργα. Εμείς, απλά, καμαρώνουμε, συγχαίρουμε και μελετούμε, με ενδιαφέρον, τον πνευματικό του μόχθο. Και είναι, το παρόν σύγγραμμα του, πρωτότυπο και ενδιαφέρον.
Σε μαγνητίζουν οι χάρτες, που μας παραθέτει στο έργο του, «που δεν είναι μόνο πολύτιμοι- όπως κι ο ίδιος μας εξηγεί- για να εντοπίζουμε»:
τύπους στην επιφάνεια της Γης ή για να παίρνουμε αποφάσεις που σχετίζονται με τον χώρο. Δευτερογενώς, αποτελούν πηγή ιστορικών και άλλων πολιτιστικών στοιχείων τόσο για την εποχή τους, την τέχνη και τη χαρτογραφία, όσο και για τα στοιχεία που αναφέρονται σε αυτούς.
Οι χάρτες, κατά συνέπεια, αποτελούν σπουδαία ιστορικά τεκμήρια, γιατί πέρα από τις γεωγραφικές πληροφορίες, περιέχουν τεχνικά, εικαστικά και σημειολογικά στοιχεία από τα οποία μπορούν να αντληθούν πληροφορίες όχι μόνο για την τεχνογνωσία, την πολιτική, την τέχνη, και την κοινωνική ζωή της εποχής όπου δημιουργήθηκαν, αλλά και για την ιστορική ακρίβεια των περιεχομένων που προβάλλουν.
Οι χάρτες, ακόμα, μπορούν να έχουν μια αυτόνομη αισθητική αξία. Να αποτελούν δηλαδή έργα τέχνης.
Στο βιβλίο “ανακρίνονται” επιλεγμένοι χάρτες από τον Νομό Λασιθίου της χρονικής περιόδου που εκτείνεται από τον 15ο έως και τον 19ο αιώνα.
Στεκόμαστε με θαυμασμό, μπρος στους χάρτες, που μελετούσε, ο ακαταπόνητος φίλος Σταμέλος, ώσπου να καταλήξει στο συμπέρασμα του, που διαβάζουμε στις σ. 83-84, όπου γράφει:
«Είναι γνωστό το αξίωμα που θέλει άρρηκτα συνδεδεμένη την ιστορία ενός τόπου με τη θέση του στον χάρτη. Η Κρήτη το επιβεβαιώνει με τον καλύτερο τρόπο. Όμηρος της θέσης της, αποτέλεσε πόλο έλξης των εκάστοτε Μεγάλων Δυνάμεων που επιδίωκαν να ελέγξουν την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και τους δρόμους του διεθνούς εμπορίου της Ευρώπης με την Ασία και την Αίγυπτο.
Η πληθώρα των χαρτών που εκδόθηκαν μέχρι τον 20ο αιώνα, στους οποίους απεικονίζεται η Κρήτη “χαρτογραφικό φαινόμενο” χαρακτηρίζεται από τους μελετητές, μαρτυρά και το έντονο ενδιαφέρον που είχε αυτή, επιβεβαιώνοντας και τις προηγούμενες απόψεις. Η πολιτική και στρατιωτική σημασία, και λιγότερο η οικονομική, επέβαλαν την καλύτερη δυνατή γνώση των γεωργικών χαρακτηριστικών της.
Λογής λογής περιηγητές, λόγιοι, ερευνητές, μηχανικοί του στρατού, αλλά και πράκτορες επιχείρησαν να αποτυπώσουν τις πληροφορίες που συγκέντρωναν σε κάποιον χάρτη. Άλλοι απ’ αυτούς δημοσιεύονταν και άλλοι αποτελούσαν στρατιωτικά απόρρητα. Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι υπάρχουν χιλιάδες, κυριολεκτικά, χάρτες που την απεικόνισαν μέχρι σήμερα.
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο ερευνητής των ενετικών χαρτών της Κρήτης είναι κυρίως ανάγνωσης, ερμηνείας και χρονολόγησης. Στους γενικούς χάρτες, στους οποίους τα έργα είναι χρονολογημένα, το πρόβλημα εξειδικεύεται στον προσδιορισμό του ποιος αντέγραψε ποιον. Οι έρευνες, κατά τον Αρακαδάκη (2013), βασίζονται αφενός στη μελέτη της εξέλιξης του περιγράμματος της Κρήτης, αφετέρου στη συγκριτική διερεύνηση των αναγραφόμενων τοπωνυμίων. Όμως η αναγραφή των τοπωνυμίων συχνά είναι επιλεκτική, ενώ γίνονται λάθη κατά τη διαδικασία της αντιγραφής είτε στη θέση των τόπων είτε στις εκφορές των ονομασιών- προβλήματα που διαπιστώσαμε και στη δική μας έρευνα.
Από την ανασκόπηση των χαρτών της Κρήτης πριν από τον 20ο αιώνα, προέκυψαν τριών κατηγοριών χάρτες: οι πορτολανικοί, οι οποίοι είναι χάρτες λεπτομερέστατοι στα παραλιακά μέτωπα, στις νησίδες και στις γύρω βραχονησίδες, και με λιγότερο -ή και καθόλου- πληροφορίες για το εσωτερικό της, οι ιστορικοί, όπως ο χάρτης του Ρήγα, και οι στρατιωτικών αναγκών χάρτες, όπως του Basilicata.
Τον χάρτη του Ρήγα, παρά τις όποιες ανακρίβειες, χρησιμοποιήσαμε για ιστορικούς λόγους και κυρίως ως αφορμή για να πραγματοποιήσουμε σύντομες ιστορικές αναδρομές. Γι’ αυτό και η αλφαβητική σειρά των ονομάτων.
Τον χάρτη του Coronelli χρησιμοποιήσαμε για την πληθώρα των τοπωνυμιών στο εσωτερικό κυρίως της μεγαλονήσου, καθώς και για την αναφορά στην “Εκατόμπολι” του Ομήρου.
Εκτός από τις άλλες πληροφορίες που αντλεί κανείς απ’ όλους αυτούς τους χάρτες, μπορεί ακόμα να μάθει πολλά πράγματα για την ιστορική διαδρομή της μεγαλονήσου. Πληροφορίες επιστημονικές, γνωστικές αλλά και υποδείγματα αισθητικής αντίληψης για την εποχή και την τεχνοτροπία της κατασκευής χαρτών. Μπορεί ακόμα να μάθει και την πολιτική και τις απόψεις των κατά καιρούς κατακτητών της.
Σε όλους αυτούς τους χάρτες τους οποίους μελετήσαμε, προέκυψε η ιστορική συνέχεια των ονομάτων των πόλεων και των τοποθεσιών για τον Νομό Λασιθίου (στη ρίζα των ονομάτων τουλάχιστον και παρά τις συχνές παραφθορές), εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, επιβεβαιώνοντας και όσους -από άλλες πηγές- κατέληξαν στο ίδιο συμπέρασμα». (σ. 83-84)
Γιάννη αγαπητέ και ακριβέ μας φίλε, σ’ ευχαριστούμε ολόψυχα, και γι’ αυτήν σου την προσφορά, κι ευχόμαστε και οι αρμόδιοι για τέτοια θέματα, από τους άλλους μας νομούς, να μας ετοιμάσουν εν καιρώ, αντίστοιχα έργα. Έχουν τώρα υπόδειγμα!
Από τη δυτική άκρη της Κρήτης μας, αυτού στην ανατολική, που μένεις και δημιουργείς, αγαπητέ μας Γιάννη, θερμότατα συγχαρητήρια και ευχές, για υγεία και καλή συνέχεια!
*****
Κι εδώ, συν Θεώ, φτάσαμε και σήμερα στο τέλος.
Σας ευχαριστούμε που μας διαβάσατε, και σας ευχόμαστε, απόψε στους Χαιρετισμούς, αν γίνεται, να μη λείψουμε και την Κυριακή, μεθαύριο (4/4), της Σταυροπροσκυνήσεως, το κλαδάκι του βασιλικού, που θα μας προσφερθεί, είναι ευλογία στο σπίτι μας. Χρόνια Πολλά!
