Αγαπητοί αναγνώστες, καλημέρα σας!
Περάσαμε -συν Θεώ- και την τρίτη βδομάδα της Πεντηκοστής. Η βδομάδα αυτή, Δ’ Κυριακή (30/5) είναι αφιερωμένη στη Σαμαρείτιδα.
Αυτές τις μέρες (24-30/5), γιορτάσαμε την Τρίτη εύρεση της Τιμίας Κάρας Ιωάννου του Προδρόμου (25/5), της Μεσοπεντηκοστής (26/5), και φτάσαμε (29/5) στις γιορτές Θεοδοσίας και Υπομονής.
29 Μαΐου όμως, είμαστε στην ιερή μνήμη του Έθνους μας, στην Επέτειο της Άλωσης της Πόλης, στη συγκλονιστική 29η Μαΐου 1453.
Το πανελλήνιο τελεί κατά την επέτειο της τραγικής για τον Ελληνισμό 29ης Μαΐου 1453 μνημόσυνα και στέκεται με ευλάβεια στην ιερή μνήμη του Βυζαντίου. Χρέος, Καθήκον και Ευθύνη του! Kι εδώ στην Κρήτη μας, στο νοτιότερο τούτο κομμάτι της Πατρίδας μας, πάντα, οι Μητροπόλεις μας, Εκπ/κοί, κλ. φορείς, οργανώνουν ανάλογες εκδηλώσεις και ομιλίες. Και ο κόσμος -πάντα πολύς- προσέρχεται με δέος, παρακολουθεί με κατάνυξη κι αναθυμάται με πίκρα τις ιστορικές αυτές σελίδες.
Και η Εκκλησία μας, με τη συμπλήρωση μισής χιλιετίας (το 1953) από της Αλώσεως (1453) ψάλλει, για «το μαρτύριο και την αγιότητα του Κων/νου Παλαιολόγου και των συν Αυτώ Μαρτύρων της Βασιλίδος των Πόλεων», εξοδίους ύμνους που συνετέθησαν ορθά, κατά την ανάλογη ακολουθία «των εν Αμορίω Μαρτύρων».
Ας σιγοψιθυρίσουμε δύο τροπάρια της σχ. ακολουθίας σε ήχο πλάγιο του Α’:
«Δεύτε μαρτυρικήν αδελφοί, μετ’ εγκωμίων ανυμνήσωμεν φάλαγγα, γενναίως αγωνισθείσαν, κατά βαρβάρων πολλών, Κωνσταντίνου ταύτης προεξάρχοντος. Στρατόν γενναιότατον, ιερώτατον σύνταγμα, συνασπισμόν τε αρραγή και ανίκητον, τα της Πίστεως και του Γένους καυχήματα. Μάρτυρας της Αλώσεως, χορείαν την ένθεον, της Εκκλησίας τους πρέσβεις, τους δυνατώς ικετεύοντας. Χριστόν καταπέμψαι, τω Καώ Αυτού ειρήνην, και μέγα έλεος!»
Αλλ’ η Άλωση της Πόλης εθρηνήθηκεν όσο κανένα άλλο ατυχές μέγα γεγονός, εις την Ιστορίαν του Ελληνισμού.
Ύμνους και θρήνους για την Άλωση, συναντούμε από τον Πόντο ώς την Ήπειρο κι απ’ τη Μακεδονία και τη Θράκη ως την ακρότατη Νησιωτική Ελλάδα και το Μωριά. Και Κρήτη μας, που έδωσε και τους τελευταίους υπερασπιστές στη Βασιλεύουσα, τον πικρό Μάη του 1453, έδωσε και στο τραγούδι της, το δημοτικό, την πρέπουσα θέση στο θέμα. Το ριζίτικο τραγούδι της Δυτ. Κρήτης τονίζει με τα εντονότερα χρώματα το θέμα και τ’ ανεβάζει στα κράσπεδα της Αθανασίας.
Και είναι άξιο προσοχής και μελέτης το γεγονός, ότι: εδώ, στην απρόσιτη των Λευκών Ορέων ρίζα, συντέθηκεν πριν από πέντε σχεδόν αιώνες, τραγουδήθηκεν και τραγουδιέται ως τα σήμερα, ένα από τα τραγικότερα σε υπόθεση, και περιεχόμενο, και λυρικότερα σε ποιητικό λόγο, δημιουργήματα της λαϊκής μας μούσας, ριζίτικο, που λέει:
«Όντεν εδικονίζεντον ο Κωσταντής στα ξένα,
τσι ρούγες ρούγες πορπατεί και τα στενά διαβαίνει,
κι είχε τα ράσα κούντουρα κι εφάνου τ’ άρματά ντου,
κι εφάνη τ’ αλαφρό σπαθί με τ’ αργυρό θηκάρι.
Βασιλοπούλα το θωρεί από ψηλό πελάτι:
«Δεν είν’ ευτός καλόγερος μηδέ και διακονιάρης,
μόνο ‘ναι βασιλόπουλο, μεγάλης ρήγας γέννα».
(Σ.Α. Αποστολάκης: “Ριζίτικα”)
Το ριζίτικο αναφέρεται, ως είναι γνωστό, στον Κωνσταντίνο Δράγαζη Παλαιολόγο, τον τελευταίο μαρτυρικό αυτοκράτορα του Βυζαντίου.
Και είναι επίσης πασίγνωστο, ότι, ύστερ’ από τις ασφυκτικές κατακτήσεις των Τούρκων σε βάρος του Βυζαντινού Ελληνισμού, κινδύνευε και το τελευταίο προπύργιο μας, η Πόλη!
Μπροστά σ’ αυτόν τον κίνδυνο, οι αυτοκράτορες από τα χρόνια του Ιωάννη Ε’ Παλαιολόγου (1369 μ.Χ.) με ταξίδια τους στη χριστιανική Ευρώπη, ζητούσαν συνδρομή και ενίσχυση, για ν’ αντιμετωπιστεί ο επικείμενος εχθρός του Χριστιανικού και Ευρωπαϊκού Πολιτισμού.
Σε μία τέτοια άτυχη αποστολή, προφανώς του 1430 μ.Χ., αναφέρεται και το παραπάνω ριζίτικο.
Άτυχη, γιατί δεν βρήκε ανταπόκριση!… Κι ο Κωσταντής «περιερχόμενος αγνώριστος εις την ξένην, προς επαιτείαν, προφανώς, βοηθείας, ανεγνωρίσθη εκ των όπλων τα οποία έφερεν υπό τον μανδύαν του, ότι ήτον βασιλόπουλο…»
Ένα άλλο, επίσης συγκλονιστικό ιστορικό ριζίτικο τραγούδι, είναι το πασίγνωστο στις Ρίζες:
«Κάλεσμα κάνει ο Κωσταντής το γάμον του να κάμει
κι εννιά μέρες εζύμωνε κι άλλες εννιά εκάλιε,
στο ύστερον του κάλεσμα, τ’ απάντηξεν ο Χάρος:
Αγάλι, αγάλι, Κωσταντή και μη βαροξοδιάζεις,
γιατ’ έχομεν λογαριασμό».
(Σ.Α. Αποστολάκης: “Ριζίτικα”)
Αλήθεια! Πώς τεχνούργεψαν τέτοια διαμάντια οι αγράμματοι βοσκοί, ζευγάδες και ξωμάχοι προγονοί μας;
Ποίος των έδωσε τόση γνώση ιστορική και ποιος των στάλαξε μες στην καρδιά των, τόση πίκρα, τόσο βαρύ σύθρηνo και τόσον πόνο φαρμακερό;
Ασφαλώς ήταν το γεγονός που τους συγκλόνισεν κι η δεκτική καρδιά των, που έπλασεν τέτοια αριστουργήματα! Κι ήταν ακόμη, ο ερματισμός, ο ιστορικός οπλισμός, που στάλαζεν ο αγράμματος καλόγερος κι αναγνώστης, στα ξυπόλυτα καλογεροπαίδια του κρυφού σκολειού. Για τον Ελληνισμό «η 29η Μαΐου είναι το μεγάλο εθνικό γεγονός, γράφει ο Πέτρος Χάρης. Είναι -γράφει συνεχίζοντας- το γεγονός που συνοψίζει ό,τι μπορεί να ονειρευτεί, να αγαπήσει, να σκεφτεί και να κρατήσει σαν πολύτιμο τίτλο ευγενείας ένα Έθνος που πολλά επρόσφερε στον κόσμο και όμως πολύ εκακοτύχησε, πολύ επόνεσε και που ακριβά του στοιχίζει, σε κάθε δύσκολη ώρα των πολιτισμένων λαών, η περηφάνεια του, η αδάμαστη θέλησή του και η παντοτινή του νεότητα, η νεότητα των πεντακοσίων χρόνων ή των Είκοσι Πέντε αιώνων.
Και μόνο την απάντηση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου στον πορθητή Μωάμεθ, αν τονίζουμε και εξηγούμε στους μαθητές μας, θα τους ορθώνουμε τ’ αναστήματά τους, όταν τους καλέσει η Πατρίδα. Είπε ο Κωνσταντίνος, ακριβώς το αντίστοιχο του “Μολών Λαβέ”, την συνώνυμη δηλαδή της αυτοθυσίας απάντηση:
«…Το δε την πόλιν σοι δούναι ουκ εμόν έστιν, ούτ’ άλλου των κατοικούντων εν τούτη, κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αττοβανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών…».
*** *** ***
Και τώρα μια στάση σε βιβλία και συγγραφείς, που πρόσφατα διαβάσαμε.
Σειρά, για δυο λόγια της στήλης μας, έχει το έργο Κωνσταντίνου Π. Φουρναράκη: “Ιστορικό Αρχείο Κρήτης – Ένα πνευματικό Ίδρυμα – Εκατό χρόνια προσφοράς”.
Έκδοση Συλλόγου: “Φίλοι του ΙΑΚ”, Χανιά 2020, σχ. 8ο, σελ. 112, εικονογραφημένο.
Ένα έργο που έπρεπε να έχει συγγραφεί και εκδοθεί χρόνια, είναι το πολύτιμο βιβλίο: Κων/νου Π. Φουρναράκη, για το Ι.Α.Κ. Ο Δ/ρας Φιλολογίας συγγραφέας του έργου, αγαπητός φίλος και ξεχωριστός Επιστήμονας, ο Κώστας ο Φουρναράκης, μας έχει προσφέρει πλούσιο και πολύτιμο έργο από τη μονογραφία του για τον “Άι-Κυρ Ιωάννη τον Ξένο”, ως “την Αντωνούσα Καμπουροπούλα”, τους θησαυρούς “του Παύλου Βλαστού”, τον “Χ”Μιχ. Γιάνναρη” και τον Δ. Σολωμό· κι έχει μπροστά του έργο πλούσιο και πολύτιμο για να μας προσφέρει.
Το σημερινό του πόνημα για το Ι.Α.Κ., μας είναι πολύτιμο, και η απόφαση να εκδοθεί από τον Σύλλογο “Φίλοι του Ι.Α.Κ.”, ιδιαίτερα επαινεταία!
Στον “Πρόλογο” του έργου από το Διοικ. Συμβούλιο του Συλλόγου, μεταξύ των άλλων διαβάζομε και τα παρακάτω:
«Το 2020 συμπληρώνονται 100 χρόνια από την ίδρυση του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης (Ι.Α.Κ.), του θησαυροφυλακίου της τοπικής μας ιστορίας και παράδοσης. Εκείνη την εποχή, το 1920, κατά τη διάρκεια του Μικρασιατικού πολέμου και των εθνικών περιπετειών, ο πνευματικός κόσμος της Κρήτης, εν μέρει και ο πολιτικός, χαιρέτισε το γεγονός και στήριξε το επίτευγμα.
Παρόλα αυτά είναι αλήθεια ότι από την ίδρυσή του έως σήμερα έχει αντιμετωπίσει ποικίλες δυσχέρειες στη λειτουργία του, όπως σκιαγραφείται στο κείμενο του Κώστα Φουρναράκη, που ακολουθεί. Στην υπέρβαση των πρόσφατων δυσκολιών σημαντικό ρόλο έχει ο Σύλλογος «Φίλοι Ιστορικού Αρχείου Κρήτης», που ιδρύθηκε το 2014, τελεί υπό την αιγίδα των Γενικών Αρχείων του Κράτους (ΓΑΚ) – Ιστορικού Αρχείου Κρήτης και έχει έδρα τα Χανιά.
Βασικός σκοπός του Συλλόγου είναι η με κάθε τρόπο υποστήριξη του επιστημονικού και πολιτιστικού έργου του Ι.Α.Κ., η οικονομική ενίσχυσή του (για κάλυψη λειτουργικών αναγκών, για έκδοση βιβλίων, για αγορά αρχειακών ευρημάτων), η εξεύρεση χορηγιών και η προβολή του με διοργάνωση εκδηλώσεων, όπως εκείνη του 2019, που πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία ερευνητών από το ΓΑΚ – Ιστορικό Αρχείο – Μουσείο Ύδρας και το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Ήταν μια ιστορική για την πόλη μας εκδήλωση, που έδωσε την ευκαιρία όχι μόνο για την επισήμανση των προβλημάτων του Αρχείου, αλλά και για την εφικτή προοπτική μετασχηματισμού του σε ένα δυναμικό παράγοντα έρευνας, εκπαιδευτικών δράσεων και πολιτισμικής παραγωγής σε πανελλήνια κλίμακα.
Η συνεργασία ειδικά με το Αρχείο Ύδρας αποτελεί μία δικαίωση των σχεδιασμών και των οραμάτων του πρώτου διευθυντή του ΙΑΚ του Νικολάου Παπαδάκη, ο οποίος πολλές δεκαετίες πριν το θαύμαζε και το επικαλούνταν.
Στην επίτευξη αυτού του σκοπού εντάσσεται και η δωρεά από την Περιφέρεια Κρήτης του μηχανήματος ψηφιοποίησης, που κατέστησε δυνατή, με τις πρακτικές ασκήσεις φοιτητών συναφών σχολών ή εθελοντών αποφοίτων και μεταπτυχιακών σπουδαστών, την ολοκλήρωση της ψηφιοποίησης σπουδαίων και μοναδικών θησαυρών και σπάνιων αρχειακών συλλογών.
Πρόσφατα επίσης, με πρόταση και ενέργειες του Συλλόγου, πραγματοποιήθηκε έκδοση γραμματοσήμου, που απεικονίζει το σημερινό κτίριο του Ι.Α.Κ. Αυτή περιλήφθηκε στην Αναμνηστική Σειρά Γραμματοσήμων “Επέτειοι – Γεγονότα” των ΕΛΤΑ, με αφορμή τα 100 χρόνια από την ίδρυσή του. Το γραμματόσημο δημοσιεύθηκε και στην ετήσια επιστημονική έκδοση του Δήμου Χανίων, στο Εν Χανίοις, που φέτος εκδόθηκε με τη συνεργασία του Συλλόγου και φιλοξενεί πολυσέλιδο αφιέρωμα για τα 100 χρόνια από την ίδρυση του Ι.Α.Κ.
Με τέτοιου είδους δράσεις ο Σύλλογος επιθυμεί να συμβάλλει διαρκώς και σημαντικά στην απρόσκοπτη λειτουργία του Αρχείου…
…Με την ευκαιρία της εκατοστής επετείου από την ίδρυση του Ιστορικού Αρχείου της Κρήτης ο Σύλλογος θεώρησε σκόπιμο να καταγραφεί και να εκδοθεί η ιστορία του. Γι’ αυτό προχώρησε στην παρούσα έκδοση της εξαιρετικής εργασίας του διδάκτορα Κώστα Φουρναράκη, αρχειονόμου στο ΙΑΚ, με την πρόθεση να τιμήσει όσους εργάστηκαν για τη συγκρότηση και λειτουργία του αυτά τα 100 χρόνια και να αναδείξει τη θέση του στην ιστορική έρευνα και στην κρητολογική βιβλιογραφία…»
– Πρόλογος του Συλλόγου
«Φίλοι του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης» (σελ. 5).
– Η σημασία της ίδρυσης του Ι.Α.Κ. (σελ. 9).
– Η στέγαση του Ι.Α.Κ. στο Διοικητήριο Μέγαρο (σελ. 15).
– Η στέγαση του Ι.Α.Κ. στο Παλαιό Τελωνείο – Η εποχή του Ν.Β. Τωμαδάκη (σελ. 48).
– Η τρίτη περίοδος στο κτήριο της οδού Σφακιανάκη (σελ. 73).
– Γενικός Κανονισμός του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης (σελ. 97).
Μελετώ γραμμή – γραμμή το έργο, συγκλονίζουν τα όσα τράβηξε το υλικό του Ι.Α.Κ., στα χρόνια της γερμανικής Κατοχής. Οι σελ. 58 κ.ε. μ’ όσα συνέβησαν στον αείμνηστο Δάσκαλό μου Δ/ντή τότε (γερμ. Κατοχή), με υποχρεώνουν, αφού πρώτα ευχαριστήσω ολόθερμα τον συγγραφέα του έργου που τα διέσωσε, να μεταβώ στη συνέχεια, στην πλατεία της Μητρόπολής μας, εδώ στα Χανιά, και να πάω να σταθώ αμίλητος και προσευχόμενος, για λίγο, μπροστά στην προτομή του Μεγάλου Δασκάλου.
Οι σελ. 66 κ.ε., αναφέρονται σ’ όσα έζησεν το Ι.Α.Κ. μετά που έφυγαν οι Γερμανοί, ποια ήταν η προσφορά του Ν.Β.Τ. προς το Ι.Α.Κ., καθώς και η μετέπειτα πορεία του Ιδρύματος, μέχρι σήμερα.
Αξέχαστο σε μένα, το περιστατικό στο παλιό Τελωνείο (1946), το προσωπικό αυτό περιστατικό δημοσιεύτηκε στο “Εν Χανίοις”, 2020, στις πρώτες σελίδες του τόμου (σελ. 13-16).
Τα της Γ’ περιόδου, στην οδό Σφακιανάκη, δες στις σ. 73 κ.ε.
Χαιρόμαστε ένα έργο πολύτιμο, έναν θησαυρό υλικού, που πάντα συγκινεί, πάντα ενδιαφέρει.
Να γιατί, όσα συγχαρητήρια κι όσες ευχαριστίες κι αν εκφράσουμε είναι λίγες και για τον Συγγραφέα και για τον εκδότη Σύλλογο. Μπράβο σας!
Εδώ όμως τελεία και παύλα.
Τα ξαναλέμε -συν Θεώ- την άλλη βδομάδα· ως τότε γεια σας!
Καλό Σαββατοκύριακο!
