Αγαπητοί αναγνώστες,
Καλημέρα σας και καλές διακοπές!
Βρισκόμαστε στα μέσα του Ιούνη που τα σχολεία μας κλείνουν. Βρεθήκαμε μάλιστα, χθες αργά, καλεσμένοι στο 3ο Δημ. Σχολείο της πόλης μας, όπου 8.30 – 10 μ.μ. το βράδυ έκαναν τη σχολική γιορτή τους, με τη λήξη των μαθημάτων, κι εμείς έχομε εκεί εγγονό της ΣΤ΄ τάξης, που παίρνει απολυτήριο. Το όλο πρόγραμμα της γιορτής μας ενθουσίασε, σε σημείο συγκίνησης. Ήταν και η συγκυρία, ο τελειόφοιτος εγγονός μας, να ’χει δάσκαλό του, μαθητή μου!
Οι ευχαριστίες μας για τη θαυμάσια γιορτή τους, το έργο της Διεύθυνσης και των Συναδέλφων όλων, είναι από καρδιάς ολόψυχες!
Καλές διακοπές, θερμές ευχαριστίες!
***
Και μια ματιά τώρα σ’ όσες περιοδικές εκδόσεις προλάβουμε με ποικίλο ή τοπικό περιεχόμενο, όχι πάντως επιστημονικό αυτή τη φορά. Να μας λοιπόν μπρος στο ωραίο τεύχος:
“Του Ψηλορείτη οι στράτες”
Πρόκειται για τριμηνιαία περιοδική έκδοση της Αδελφότητας Κρητών Ρόδου: “Ο Ψηλορείτης”, αρ. τεύχους 126, Μαΐου – Ιουλίου 2022. Μια πρώτη ματιά στα περιεχόμενα του τεύχους:
– Από τεύχος… σε τεύχος
– Τότε που οι γιαγιάδες μας έλεγαν “Χριστός Ανέστη” στα δέντρα!
– Πρόγραμμα εκδηλώσεων
– Επέτειος της Μάχης της Κρήτης
– Κυριάκος Σταυριανουδάκης, Νίκος Σπανουδάκης
– Μικρασίας Νόστος
– Τιμήθηκε η μνήμη του Ελ. Βενιζέλου
– Του Ψηλορείτη Αθιβολές από την τηλεόραση Θάρρι
– Εντυπωσίασε η Αδελφότητα Κρητών στις παρελάσεις του Μάρτη
– Ραγισμένες Καμπάνες, ένα αφιέρωμα στην κρητική Μεγαλοβδομάδα
– Η θεατρική ομάδα της Αδελφότητας στην Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου
– Πρωτομαγιάτικο ξημέρωμα
– Κρητική μαντινάδα
– Βιβλία που πήραμε
– Με βάρσαμο κι αρισμαρή
– Αθιβολές
– Αθιβολές – Νάκλια
Ξεφυλλίζοντας το πλούσιο και περιεκτικό αυτό τεύχος, στεκόμαστε στις δύο προτελευταίες σελίδες του τεύχους, για να χαρούμε:
Με βάρσαμο κι αρισμαρή – μαντιναδολόγοι
Έχεις μεγάλη ευθύνη
Σκέψου δεντρό να καίγουνται οι δροσεροί ντου κλώνοι
και να το σβήσει, άθρωπος κοντά να μη σιμώνει…
Να ‘χει τ’ αηδόνι τη φωλιά απάνω ντου χτισμένη
και τη φωθιά έρμος βοριάς δριμύς να τη συμπαίνει…
Και να το καίει σύριζα ίσαμε το κορφάλι
κι ένα βαρύ αναστεναγμό να μη μπορεί να βγάλει….
Περάτης να μην κάτσει μπλιο κάτω στον ασκιανό ντου
να μη μπορεί να δηγηθεί αθρώπου τον καημό ντου…
Και τον κορμό ντου να θωρεί μες στση φωθιάς το στόμα
ν’ αναστενάζει μετ’ αυτό κάτω τση γης το χώμα…
Να μη μπορεί ν’ αντισταθεί μούδε και να φωνάξει
μούδε το δάκρυ ντου καυτό χάμαι στη γης να στάξει…
Σκέψου ΕΣΥ να ‘σ’ αφορμή να στερηθεί τη ζήση
και να γενεί αποκάουδο που μόρφιζε τη φύση…
Χαριστή Κουκουμπεδάκη
Και μαζί το ανέκδοτο:
Αθιβολές
Ο υποψήφιος παπάς
Την εποχή που ζούσε ακόμη ο παπα – Τζιρίτης (παπά – Ευάρεστος Ταμιωλάκης από τους Κασάνους Ηρακλείου) και οι ιστορίες και τα κατορθώματά του στο τρέξιμο κυκλοφορούσαν σ’ ολόκληρη την Κρήτη, ένας βοσκός από τα Λιβάδια Μυλοποτάμου επήρε μιαν ημέρα το γιο του και τόνε πήγε στου Δεσπότη στο Ρέθεμνο.
– Το γιο μου σου ‘φερα, Άγιε Δέσποτα, να τόνε κάμεις παπά.
– Γράμματα ξέρει; Του λέει ο Επίσκοπος.
– Δεν ξέρω, Άγιε Δέσποτα, ανεν ξέρει γράμματα, αλλά αν είναι για τ’ αγλάκι, τρέχει σαν το δαίμονα.
Αριστοφάνη Χουρδάκη, “Εύθυμες Κρητικές ιστορίες και ανέκδοτα” Βιβλίο Δεύτερο.
Και να χαρούμε την επόμενη σελίδα
Νάκλια
Την άλλη στραθειά
Στα βορνά μετόχια του Μεραμπέλου επήε μιαν ημέρα ο αγροτικός γιατρός, ήπαιρνε την πίεση τω γερόντω, ήγραφε τα χάπια ντως στο βιβλιάριο και τέλος – τέλος, ήρθε η σειρά μιας ενενηντάρας γρας.
– Άχι παιδί μου είντα να σου λέω. Πονούνε οι κουτάλες μου, τα ντικλίνια μου κόβουνται όντε προπατώ πολληώρα, ούτε και το γάιδαρο μπορώ ‘δα μπλιο να καβαλικέψω, μα κι ούτε ν’ ανεσύρω μιαν ασκοντάβλα νερό από τη στέρνα να ποτίσω τα ζούμπερα.
– Όλα αυτά γιαγιά είναι φυσιολογικά στην ηλικία σου, κάνει τζη ο γιατρός.
– Άχι παιδί μου και να τόνε να μου δώσεις πράμα χάπι να το πιω να ποθάνω, γιατί ‘γγαρεύω άδικα μπλιο τον τόπο.
Δίνει τζη ο γιατρός μιαν ασπιρίνη και τση λέει:
– Έλα γιαγιά. Ξάπλωσε εδώ, πιες το χάπι κι εγώ θα φωνάξω τον παπά να σε ξωδιάσει.
– Λέω μπρε παιδί μου να τ’ αφήσομε για την άλλη στραθειά, απηλοήθηκε η γρα.
Μιχάλης Χουρδάκης – Νίσπιτας “Καλαντάρι 2022”
***
Κι από: «Του Ψηλορείτη τσι στράτες», καιρός να επιστρέψουμε στην Κρήτη μας. Το περιοδικό “ΥΠΕΡ-Χ” είναι μπροστά μας. Το τεύχος του, αρ. 101/ Άνοιξη 2022, σε σχήμα 4ο, έγχρωμο, σ. 80, είναι, όπως πάντα, φροντισμένο από τη σύμβουλο έκδοσης του, κα Έφη Ψιλάκη, μ’ ένα επιτελείο εκδοτικής φροντίδας άριστο.
Στο τεύχος 101/2022 που έχομε μπροστά μας, φιλοξενούνται ιδιαίτερα φροντισμένα τα παρακάτω περιεχόμενα:
6. Αλληλεγγύη
10. Φωτογραφήματα του Νίκου Ψιλάκη
20. Σύγχρονες προκλήσεις – καινοτόμες λύσεις
22. Το σήμαντρο του Νώε
28. «Εταξιδεύαμε μαζί στο πλοίον…»
32. Οι επτά… πεθαμένες καλόγριες και η Κυρά μας, η Σαρακοστή!
34. Πάσχα, το ελληνικόν του Γιάννη Χαραλαμπίδη
36. Πράσινες επενδύσεις και κοινωνικά οφέλη
40. Δύο συνεντεύξεις που μας συγκίνησαν…
48. Το ριζάρι, τα υφαντά της Κρήτης και τα κόκκινα αυγά της Λαμπρής
58. GENERATION NEXT η γέφυρα των SM Χαλκιαδάκης με το μέλλον!
60. Γίναμε εθελοντές αιμοδότες!
62. Γυναίκα, Θεά, Μεγάλη Μητέρα! του Νίκου Ψιλάκη
66. Χαλκιαδάκης, ποιότητα ζωής
68. Τετράδια με μορφές ηρώων, επαναστατών και λογίων, του Νίκου Ψιλάκη
74. Ο Πασάς που ήθελε τους Σφακιανούς να κατάγονται… από το Σφαξ της Τύνιδας
Δημοσιεύομε, στη συνέχεια: “Το σήμαντρο του Νώε και τα σημαντήρια της Κρήτης”, του Νίκου Ψιλάκη, διακεκριμένου λογοτέχνη και πνευματικού ανθρώπου.
Το σήμαντρο του Νώε και τα σημαντήρια της Κρήτης
ΚΕΙΜΕΝΟ – ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ
Είναι ν’ αναρωτιέσαι πόση ιστορία κουβαλά τούτο το απλό, ταπεινό στενόμακρο ξύλο! Άγνωστο πότε και ποιος το επινόησε, άγνωστο και το ποιος έδωσε τη μορφή και το σχήμα, ποιος το φόρτισε με τόσα συμβολικά συμφραζόμενα. Τους μακρινούς προγόνους του δεν τους γνωρίσαμε. Οργανική ύλη είναι το ξύλο και υπόκειται στον αδυσώπητο νόμο της φθοράς. Κανείς δεν μπορεί όμως να αμφισβητήσει τη χρήση παρομοίων αντικείμενων, ή και σκέτων κομματιών ξερού ξύλου, για την παραγωγή ήχου. Παράδειγμα, τα κρόταλα των αρχαίων Ελλήνων, τα μουσικά όργανα που κρατούσαν τον ρυθμό στις μεγάλες γιορτές, ιδιαίτερα στη λατρεία της Κυβέλης και του Διονύσου.
Λέγεται ότι τα πρώτα χριστιανικά σήμαντρα ακούστηκαν στα χρόνια των διωγμών. Ήταν ένας μυστικός κώδικας επικοινωνίας, γνωστός μονάχα σε όσους είχαν ασπαστεί την καινούργια θρησκεία.
Λέγεται, ακόμη, ότι ήταν γνωστά στις πρωτοχριστιανικές μοναστικές κοινότητες, και πιο πολύ στους ασκητές και στους ερημίτες. Ο ήχος του σήμαντρου έφτανε πολύ μακριά, στις σπηλιές, στις σκήτες, στις καλύβες και στις «οπές της γης». Τον άκουγαν οι αρχαίοι αναχωρητές και συνάζονταν στους ιερούς χώρους.
Το κάλεσμα των ασκητών
ΑΚΟΥΩ ΤΟΝ ΗΧΟ ΤΟΥ ΣΗΜΑΝΤΡΟΥ και η φαντασία μου ταξιδεύει. Κανένα στοιχείο δεν μαρτυρεί τη χρήση του στα παλαιότερα ασκηταριά της Κρήτης, μόνο κάποιες παλιές παραδόσεις μιλούσαν για αυτοσχέδια τάλαντα φτιαγμένα με ξύλα χιλιόχρονων δέντρων.
Τα είχαν στα μικρομονάστηρα και στα ερημοκλήσια κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Κι όταν κάποτε ρώτησα έναν από τους τελευταίους αναχωρητές (μόναζε στα Αστερούσια από τα μέσα της δεκαετίας του 1920 μέχρι το 1980 περίπου) γιατί χτυπούσε το πρόχειρο “τάλαντον” (άλλη ονομασία του σήμαντρου), αφού έμενε μόνος του σ’ εκείνη την ερημιά και κανένας άλλος εκτός από εκείνον δεν θα το άκουγε, απάντησε με τούτα τα λόγια: «Ο ήχος του μου κρατούσε συντροφιά. Αλλά εγώ ήμουν σίγουρος ότι και κάποιος άλλος θα το άκουγε, κάποιος που τα δικά μου ανθρώπινα μάτια δεν θα μπορούσαν να δουν».
ΑΚΟΥΩ ΤΟΝ ΗΧΟ ΤΟΥ ΣΗΜΑΝΤΡΟΥ και ταξιδεύω στον σεπτό τόπο του Νότου, εκεί όπου παραμένουν άσβεστα τα ίχνη της ανθρώπινης παρουσίας, σε σπηλιές και φαράγγια. Το Αγιοφάραγγο σκέφτομαι πρώτα και φαντάζομαι τον ήχο κάποιου αυτοσχέδιου σημαντηριού να αντηχεί στο τοπίο της μνήμης, να ακούγεται από τις κοντινές κορφές, να μπαίνει στις βραχοσκεπές, να φτάνει στη θάλασσα, ν’ ανυψώνεται στους αιθέρες. Δεν ξέρω αν υπήρχαν από την εποχή των διωγμών αναχωρητές στα νότια παράλια της Κρήτης, υπήρχαν όμως αργότερα, όταν η παπική Εκκλησία δυνάστευε τους ορθοδόξους, την εποχή της Βενετιάς. Τότε ήκμασε ο αναχωρητισμός στην Ερμούπολη της νότιας Κρήτης.
Και συνεχίζομε:
– Ε, λοιπόν ναι, θα ήθελα κάποτε να ακούσω τον αντίλαλο του σήμαντρου σ’ εκείνο το φαράγγι και να επαναλάβω τα λόγια που δίνανε κάποτε ρυθμό στους Κρητικούς σημαντηράδες:
Τον Α-δά-μ, τον Α-δά-μ, τον Α-δά-μ, τον Α-δά-μ
(Τον Αδάμ, τον Αδάμ, τον Αδάμ, Αδάμ, Αδάμ)
Όποιος τα ήξερε τούτα τα λόγια με τη σειρά τους δεν έχανε ποτέ τον ρυθμό!
Φράγκο λελέγκο…
Στα χρόνια των Οθωμανών, ο ήχος του σήμαντρου έγινε ακόμη πιο γλυκύς. Θύμιζε παλαιότερες εποχές. Οι καινούργιοι κατακτητές απαγόρευαν τις καμπάνες. Σε πολλές περιοχές απαγόρευαν και τα σήμαντρα, ιδιαίτερα τα μεταλλικά, τα λεγόμενα αγιοσίδερα. Για 190 χρόνια περίπου ήχος καμπάνας δεν ακούστηκε στο νησί εκτός από κάποιες ελάχιστες εξαιρέσεις, όταν κάποιοι προύχοντες μπορούσαν να δωροδοκήσουν τις τοπικές οθωμανικές εξουσίες. Και αρκεί να θυμηθεί κανείς το απλοϊκό νανούρισμα που τραγουδούσαν οι μανάδες στα παιδιά τους για να καταλάβει πόσο ακριβά είχε κοστίσει στους απλούς ανθρώπους η στέρηση της φωνής της καμπάνας:
Φράγκο λελέγκο
παίξε την καμπάνα
να κατεβούν οι Φράγκοι
να φάνε μακαρούνια
με τα χρυσά κουτάλια
με τα χρυσά πιρούνια…
Νανούρισμα, παιδικό τραγουδάκι, αλλά και κέντρισμα μνήμης. Δεν επιζητούσαν την επάνοδο των Φράγκων· τα όσα θύμιζε, τα όσα εξέφραζε και τα όσα συμβόλιζε η φωνή της καμπάνας επιζητούσαν. Στη συνείδησή τους ο μεταλλικός ήχος των εκκλησιαστικών κωδώνων ηχούσε σαν άγγελμα ελευθερίας και λύτρωση!
Και μάλλον είχαν δίκιο. Καμπάνες ήχησαν πάλι μετά την υπογραφή του χάτι χουμαγιούν, του σουλτανικού μεταρρυθμιστικού διατάγματος, το 1858, που έδινε κάποιες θρησκευτικές ελευθερίες στα μιλλέτια Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ο σημαντηράς του Μεγάλου Σαββάτου
Από τα χρόνια της σκλαβιάς έμεινε η συνήθεια ν’ ακούγεται κάθε χρόνο, τη νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου, το σήμαντρο στα χωριά μας. Κάποιος επίτροπος της τοπικής ενορίας το φορτωνόταν και έπαιρνε τους δρόμους. Ήταν ο προάγγελος της Ανάστασης. Από τα παιδικά μου χρόνια θυμάμαι την ωραία διήγηση των παλαιότερων:
Μέχρι το 1930 ζούσε στο χωριό ένας μικροκαμωμένος άνθρωπος με βράκες που του φτάνανε μέχρι τους αστραγάλους. Ήταν ο σημαντηράς μας, έκανε και τον επίτροπο της εκκλησίας κι άναφτε τα καντήλια. Καλογεράκι τον λέγαμε, αλλά δεν ξέρω γιατί. Μια ώρα πριν τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου άρχιζε να χτυπά το σημαντήρι μ’ έναν ξύλινο κόπανο. Σταματούσε σε όλες τις πόρτες και φώναζε «Σηκωθείτε, νοικοκυροί, ν’ αναστήσομε τον Χριστό». Δεν σταματούσε αν δεν ξυπνούσε και τον τελευταίο.
Στα μοναστήρια της Ορθοδοξίας το σήμαντρο συνεχίζει να γράφει ιστορία και να ζωντανεύει αρχαίους ήχους και αρχαία συνθήματα. Τέτοιες μέρες, Μεγάλη Σαρακοστή και Μεγαλοβδόμαδο, η μουσική του γίνεται νοσταλγική, καθώς συνάδει με το συναίσθημα. Όπως εδώ, στο μοναστήρι της Χρυσοπηγής. Απόγευμα, ο ήλιος γερτός, μια νεραντζιά έχει αρχίσει ν’ ανθίζει, μοσχοβολιές από λουλούδια και βότανα διαπερνούν τις αισθήσεις και φτάνουν στης ψυχής το μεδούλι.
Μετρώ τα χτυπήματα, κρατώ τον ρυθμό…
Τον – Α-δά-μ, τον – Α-δά-μ…
Το σημαντήρι του Νώε
Λέγανε οι παλιοί καλόγεροι ότι το σήμαντρο είναι δώρο ζωής. Το είχε προσφέρει ο Θεός στον Νώε: Πλησίαζαν οι μέρες του μεγάλου κατακλυσμού και ο Νώε είχε ετοιμάσει την κιβωτό. Είχε γεμίσει τ’ αμπάρια με παξιμάδι, σπόρους, άχερα και ό,τι άλλο μπορούσε, ζώα όμως δεν είχε καταφέρει να μαζέψει εκτός από δυο γαϊδουράκια, δυο αγελάδες και δυο αρνιά. Πήγε τότε απελπισμένος ο Νώε και βρήκε τον Θεό.
– Ήμαρτον, Θεέ μου, του είπε, καλό και άγιο το θέλημά σου, αλλά εγώ δεν μπορώ να το κάμω. Αδύναμος είμαι, Κύριε, μικρός, και ο κόσμος που έπλασες μεγάλος. Δούλεψα σκληρά, πελέκησα τα πιο γερά ξύλα κι έφτιαξα την κιβωτό, όπως ακριβώς μου παράγγειλες. Και τώρα είναι όλα έτοιμα, μόνο τα ζώα λείπουν. Πες μου, Κύριε, εσύ που τα πάντα κινείς και τα πάντα εξουσιάζεις, πώς να μαζέψω τις τίγρεις και τα λιοντάρια, τις οχιές, τους σκόρπιους, τους ελέφαντες; Ακόμη και τ’ αγριοκάτσικα δυσκολεύομαι. Τρέχω να τα πιάσω, αλλά εκείνα τρέχουν πιο γρήγορα από μένα και φεύγουν. Απάλλαξέ με, Κύριε, από τούτο το βάρος. Βρες έναν άλλον, πιο δίκαιο, να μιλά στα θηρία κι εκείνα να υπακούνε. Ή κάποιον πιο δυνατό, που να μπορεί να τα κουμαντάρει.
Χαμογέλασε τότες ο Θεός, έπιασε ένα κομμάτι ξύλο κι έκαμε το πρώτο σημαντήρι του κόσμου. Το έδωσε στον Νώε και είπε:
– Αυτό θα σε βοηθήσει.
Του έδωσε κι ένα ξύλινο σφυρί.
Δεν κατάλαβε ο Νώε. Νόμιζε πως ήταν ραβδί και μ’ αυτό θα ξελαλούσε τα ζώα. Ο Θεός όμως δεν τον άφησε αβοήθητο. Χτύπησε πρώτος το σήμαντρο και τότε φάνηκε στην άκρα του δρόμου ένα μεγάλο λιοντάρι ήρεμο σαν αρνάκι. Χτύπησε κι ο Νώε το σήμαντρο. Με το πρώτο του χτύπημα βγήκε ένας όφις μεγάλος από τη φωλιά του, με το δεύτερο πέταξε ένας αετός κι ήρθε δίπλα του. Όσο χτυπούσε το σήμαντρο ξετρύπωναν από τις φωλιές τους τ’ αγρίμια και πήγαιναν το ένα πίσω από το άλλο. Τότε μπήκε ο Νώε μπροστά, άνοιξε την πόρτα της κιβωτού κι όλα τα έχνη του κόσμου κλουθούσαν…
Να γιατί παίζουν οι καλογέροι τα σήμαντρα. Ο ήχος τους μερώνει τις ψυχές κι όσοι τα ακούνε πηγαίνουν στην άλλη κιβωτό, τη μεγάλη, την εκκλησία.
Ένας παλιός ασκητής μου διηγήθηκε κάποτε την ωραία παράδοση. Έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε, δεκαετίες ολόκληρες, αλλά κάθε που ακούω σήμαντρο τη θυμάμαι. Κι είναι τόσο ζωντανή η θύμησή της που θαρρώ πως την ακούω για πρώτη φορά… (σ.22-26)
Κι εδώ, συν Θεώ, φτάσαμε και σήμερα, στο τέλος, με τη σημείωση ότι: οι φιλοξενούμενες εργασίες στο παραπάνω τεύχος, είναι όλες τους: ενδιαφέρουσες και πρωτότυπες, ώστε: όποια κι αν παραθέταμε θα μας συνέπαιρνε!
Ευχαριστούμε λοιπόν που μας διαβάσατε και σας ευχόμαστε Καλό Σαββατοκύριακο, με Υγεία, θάλασσα και καλή διάθεση!
