Οι σέχτες που υποχρεώνουν τα μέλη τους να υπακούουν τυφλά στον αρχηγό – γκουρού μετασχηματίζονται συχνά σε βίαιες και εγκληματικές οργανώσεις και καταρρέουν επειδή αυτός ακριβώς ο μετασχηματισμός προκαλεί την αμφισβήτηση.
Ο κόσμος μας είναι πολύπλοκος. Καθώς μεγαλώνουμε, προσπαθούμε να τον καταλάβουμε και να απαντήσουμε στα μεγάλα και τα αιώνια «γιατί». Οι γονείς μας, οι δάσκαλοι, τα βιβλία που διαβάζουμε και οι ταινίες που βλέπουμε μας βοηθούν να εξηγήσουμε τις σχέσεις, τις αιτίες και τα ενδεχόμενα αποτελέσματα των πράξεών μας, αλλά και των εξελίξεων που σημειώνονται γύρω μας. Όμως, δεν καταβάλουμε όλοι την ίδια προσπάθεια να διαμορφώσουμε την ατομική μας βιοθεωρία. Οι περισσότεροι διαλέγουμε τον εύκολο δρόμο κι ακολουθούμε τα χνάρια κάποιου άλλου. Ένας κήρυκας, ένας ιερέας, ένας πολιτικός, ένας τηλεοπτικός αστέρας μας συνεπαίρνει με την προσωπικότητά του και τη συχνά απλοϊκή εξήγηση του κόσμου που μας σερβίρει. Κι εμείς, αντί να χαράξουμε τον δικό μας δρόμο ακολουθούμε τις θεωρίες του «ποιμένα» μας χωρίς να αναλύσουμε τα πράγματα περισσότερο, αφού έτσι βρίσκουμε μια πρόσκαιρη ψυχική ηρεμία.
Όμως ο κόσμος μας δεν μπορεί να εξηγηθεί πάντα με βάση μία μόνο θεωρία. Οι προσωπικές εμπειρίες του καθενός δεν μπαίνουν πάντα στα πλαίσια μιας θρησκείας, μιας πολιτικής ή κοινωνικοοικονομικής θεωρίας, ενός κόκκινου, μαύρου ή ακόμη και πράσινου –ισμού. Και το κυριότερο πολύ λίγοι «ποιμένες» μπορούν να μας βοηθήσουν να συγκεράσουμε τις εσωτερικές συγκρούσεις που πηγάζουν από τον μεγαλύτερο φόβο που αντιμετωπίζει ο έμφρων άνθρωπος (homo sapiens), δηλαδή τον φόβο του θανάτου. Τότε, μερικοί τολμηροί αποφασίζουν να ακολουθήσουν κάποιον που παρουσιάζει κάποια καινοφανή, «αιρετική» θεωρία. Στην πραγματικότητα, όλες οι μεγάλες θρησκείες, αλλά και οι πολιτικές και κοινωνικοοικονομικές θεωρίες ξεκίνησαν ως αιρέσεις, ως σέχτες στο πλαίσιο κάποιων «επίσημων» καθιερωμένων συστημάτων. Και μάλιστα διώχθηκαν γι’ αυτό μέχρι που να επικρατήσουν και να καθιερωθούν ως «επίσημες» για να αμφισβητηθούν στη συνέχεια από κάποιες άλλες…
Οι περισσότεροι «ποιμένες» για να συσπειρώσουν τον κόσμο που τους ακολουθεί, δημιουργούν έναν «εχθρό» εναντίον του οποίου θα πρέπει να αγωνιστούν οι πιστοί, οι ακόλουθοι, οι οπαδοί. Κανείς δεν έχει αντίρρηση σε αυτόν τον «ιερό πόλεμο» αν αυτός στρέφεται εναντίον ενός αιώνιου κακού πνεύματος ή του ίδιου του εαυτού μας με στόχο τη βελτίωση της ανθρώπινης φύσης μας και τον πνευματικό μας εμπλουτισμό. Όταν όμως ο εχθρός προσδιορίζεται με κριτήρια φυλετικά, ιδεολογικά, θρησκευτικά, ακόμη και γλωσσικά, τότε η σέχτα έχει μπει σε
ένα μονοπάτι που δεν θα αργήσει να τη φέρει και στο στάδιο της βίας.
Μερικές «αιρέσεις» περνούν στο στάδιο της βίας εναντίον των ίδιων των μελών τους. Βιασμοί ακόμη και ανήλικων καθώς και γενικότερα φαινόμενα βίας έχουν καταγγελθεί κατ’ επανάληψη σε πολλές σέχτες, όπου οι «αρχηγοί» απαιτούν τυφλή υπακοή από τα μέλη τα οποία πρέπει να ικανοποιούν όλες τις επιθυμίες τους. Σε άλλες, σπάνιες σχετικά περιπτώσεις, οι οπαδοί οδηγούνται σε ομαδικές αυτοκτονίες. Όπως εκείνη της αίρεσης «Ναός του Λαού» το 1978 στην Τζονστάουν στη ζούγκλα της Γουιάνα (Νότια Αμερική) που κόστισε τη ζωή σε πάνω από 900 άτομα, ανάμεσά τους και 300 παιδιά. Ή εκείνη της ομαδικής αυτοκτονίας 39 οπαδών της αίρεσης «Ουράνια Πύλη» το 1997 στο Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνιας που πίστευαν ότι θα μεταφέρονταν στην ουράνια κοινότητα η οποία βρισκόταν δήθεν πίσω από τον κομήτη Hale-Bopp, ο οποίος περνούσε τότε κοντά στη Γη.
Άλλες σέχτες στρέφονται εναντίον εξωτερικών εχθρών που ορίζονται όπως είπαμε με διάφορα κριτήρια – φυλετικά, ιδεολογικά, θρησκευτικά. Οι Ασασίνοι, δολοφονούσαν κυρίως σουνίτες θρησκευτικούς και πολιτικούς ηγέτες και έδρασαν στη Μέση Ανατολή παράλληλα σχεδόν με τις Σταυροφορίες. Η τρομοκρατική οργάνωση Αλ Κάιντα θεωρείται από πολλούς στον μουσουλμανικό κόσμο ως σέχτα που αντιμάχεται τις πιο φιλελεύθερες εκφάνσεις του Ισλάμ εναντίον των οποίων έχει οργανώσει και θανατηφόρες επιθέσεις. Τέλος, μερικοί ερευνητές θεωρούν πως και ο σκληρός πυρήνας των ναζί ανήκε σε κάποια παγανιστική απόκρυφη σέχτα από την οποία προέκυψαν οι θεωρίες περί Αρίας φυλής που οδήγησαν στην εξόντωση εκατομμυρίων αθώων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Πολλοί οπαδοί όταν η σέχτα φτάσει στο στάδιο της βίας, αρχίζουν να αμφισβητούν τις αγαθές προθέσεις του «ποιμένα» και καταλαβαίνουν, συχνά υποσυνείδητα, πως δεν κινδυνεύει μόνο η βάση της κοσμοθεωρίας τους αλλά ίσως και η ίδια τους η ζωή. Η επιστροφή στην κανονική κοινωνία δεν είναι πάντα εύκολη και συχνά απαιτεί εξειδικευμένη ψυχολογική υποστήριξη προκειμένου το θύμα της σέχτας και του «ποιμένα» να αρχίσει να σκέφτεται ξανά σαν φυσιολογικός άνθρωπος με στόχο να συγκροτήσει την δική του βιοθεωρία με βάση τις εμπειρίες της ζωής. Κάτι το οποίο δεν είναι πάντα εύκολο ιδίως αν ο χαρακτήρας του θύματος είναι επιρρεπής στην εξάρτηση με αποτέλεσμα η δογματική εξάρτηση από τον «ποιμένα» να μετατρέπεται συχνά σε εξάρτηση από ψυχότροπες ουσίες ή και από οινοπνευματώδη ποτά. Η αντιμετώπιση των δυσκολιών και της πολυπλοκότητας της ζωής απαιτεί θάρρος και δύναμη, που εν τέλει ο καθένας καλείται να αντλήσει από τον ίδιο του τον εαυτό.
Προσοχή λοιπόν «στους λύκους που έρχονται με ένδυμα προβάτου», με πατριωτικές ιαχές ή με θεωρίες που υπόσχονται να λύσουν κάθε πρόβλημα σε ατομικό ή και συλλογικό επίπεδο, που προσδιορίζουν ως εχθρό τον ξένο, τον αλλόθρησκο, τον διαφορετικό. Δυστυχώς, η κρίση ευνοεί τέτοια φαινόμενα αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι πολίτες θα πρέπει να πάψουν να σκέπτονται κριτικά υποκύπτοντας σε κάθε είδους επικίνδυνους «ποιμένες».
*O Παναγιώτης Αλεβαντής είναι φυσικός, υπάλληλος
της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com
