Κύριε διευθυντά,
η Γραμπούσα είχε ιδιαίτερη σημασία για τους απελευθερωτικούς αγώνες των Κρητών και επιχειρήσανε το 1823 να την καταλάβουνε, μα είχε τραγική αποτυχία διότι εσκοτωθήκανε 83 επαναστάτες και ο αρχηγός τους ο 500αρχος, ο ηρωικός Μπουζομάρκος. Όμως το 1825, οι Κρητικοί από το Ναύπλιο κάνανε σχέδιο για την κατάληψη της Γραμπούσας και παράλληλα κάνανε σχέδια για την κατάληψη της Γραμπούσας και οι Σφακιανοί που ήσανε στα Αντικύθηρα, άσχετα η μια με την άλλη περίπτωση.
Στις 22 Ιουλίου 1825 εξεκινήσανε 13 καράβια από το Ναύπλιο για τη Γραμπούσα με 700 άνδρες. Επεράσανε και από την Μονεμβασιά και πήρανε 150 άνδρες και μετά περάσανε και από τα Αντικύθηρα για να πάρουνε και τους Σφακιανούς. Μα αυτό έκανε χαλάστρα στα σχέδια που κάνανε οι Σφακιανοί για να την πάρουνε αυτοί την Γραμπούσα και (κακώς πολύ κακώς) δεν πήγανε με τους άλλους οι Σφακιανοί, μα μόλις φύγανε αυτοί, εμπήκανε στη βάρκα του Βρατσόλη οι: Αναγνώστης Παναγιωτάκης αρχηγός, Μανώλης Βρατσόλης, Ανδρέας Παχυνάκης, Π. Κριαράς, Ι. Ρούκουνας, Νικ. Βερυκάκης, Ι. Κριαράς, Μ. Κουλέτης, Α. Ψαρουδάκης, Ι. Τσιλιμπινάκης, Μαν. και Ανδρ. Φουντουλάκηδες, Γιώργης Τούμπας, Ι. Σεϊμένης και Γ. Περουλινάκης και πριν ξημερώσει εβγήκανε στο Τηγάνι απέναντι στην Γραμπούσα. Εκεί βρήκανε τον Πετρή που τον είχε ο μπέης για να προστατεύει το χαρέμι του.
Του είπανε πως είναι Τούρκοι και ήρθανε για να αντικαταστήσουνε την φρουρά και αυτός τους είπε ότι του είχαν πει να ρίξει δύο πιστολιές για να έλθει η βάρκα να τους πάρει. Και έριξε τις πιστολιές και ήρθε η βάρκα με τον μπέη και 3 στρατιώτες μα τους ζητήσανε να “σαλαβαντίσουνε” για να βεβαιωθούνε πως δεν είναι “Ρωμιάκια”.
Εσαλαβαντίσανε, εμπήκανε στη βάρκα μα κάποιος τους μίλησε ελληνικά όπου ένας Τούρκος σηκώθηκε για να αντιδράσει μα ο Ρούκουνας τον έσφαξε και τους άλλους τους αφοπλίσανε.
Στη Γραμπούσα είχανε κατέβει και οι άλλοι οι 6 Τούρκοι όπου τους αφοπλίσανε και τους αιχμαλωτίσανε. Ο Βρατσόλης επήγε με τη βάρκα και ενημέρωσε τους άλλους Έλληνες και ήρθανε όλοι, μα ήρθανε εχθρικά γιατί δεν τους εξηγήσανε καλά στα Κύθηρα. Επολιορκήσανε οι 900 υπό τον Καλλέργη τους 23 Σφακιανούς σε ένα σπίτι και όταν ο Βερυκάκης εστάθηκε στην πόρτα για εξηγήσεις τον σκοτώσανε και σκοτώσανε ακόμα και μια γυναίκα.
Οι 22 Σφακιανοί που βρεθήκανε πολιορκημένοι από 900 άνδρες, παραδοθήκανε τους αφοπλίσανε και μπήκανε στα πλοία τους και φύγανε αποφασισμένοι να εκδικηθούνε, μα οι ωραίοι άνθρωποι Νεόφυτος Οικονόμου και Γεώργιος Τσουδερός, πήρανε τα όπλα των Σφακιανών και τους τα πήγανε στα Σφακιά όπου μείνανε και κάποιες ημέρες αγωνιζόμενοι για να πείσουνε τους Σφακιανούς ότι για το καλό του αγώνα πρέπει να κάνουνε τη θυσία να ξεχάσουνε ό,τι έγινε και να συνεχίσουνε όπως πάντα να συμπολεμούνε όλοι μαζί. Τελικά πήρανε μόνο την υπόσχεση ότι δεν θα προβούνε σε εκδίκηση, ενώ το είχανε στο πρόγραμμα.
Οι Σφακιανοί πήρανε τη Γραμπούσα από τους Τούρκους, μα αυτοί που την πήρανε από τους Σφακιανούς την εξουσιάζανε, μα για να εξομαλύνουνε τη κατάσταση και προσπαθώντας να πλησιαστούνε με τους Σφακιανούς, επροτείνανε του Ανδρέα Κριαρά να τον βάλουνε στο διοικητικό συμβούλιο τους μα πήρανε την απάντηση ότι δεν θέλει να συνεργάζεται με κακούργους. Επροτείνανε μετά του Νεόφυτου Οικονόμου μα και αυτός δεν δέχτηκε σε μια αηδιαστική κατάσταση να συνεργαστεί. Έβαλε μετά στο Δ.Σ. τον Κριτοβουλίδη που σαν ιστορικός έγραψε άλλα αντ’ άλλων για τη Γραμπούσα. Για εκπορθητές γράφει εντελώς ξένα και άσχετα ονόματα. Μα οι αξιόπιστοι ιστορικοί (που δεν είχανε λόγους να μεροληπτούνε, όπως είχε ο Κριτοβουλίδης) γράφουνε. Ι. Μουρέλος στην Ιστορία της Κρήτης τ. Ε. 639 γράφει: «…Έτσι η τιμή της κατάληψης της Γραμπούσας, αναντίρρητα ανήκει στους δεκαπέντε πράγματι ηρωικούς περιφρονητές του θανάτου και δεν είναι μήτε δίκαιο, μήτε ηθικό να τους αφαιρέσει κανένας, πολύ περισσότερο ένας ιστορικός σαν τον Κριτοβουλίδη που με τα απομνημονεύματα του φιλοδοξεί τον σεβασμό των ιστορικών που θα τον ακολουθήσουν».
Μα αποδεικνύεται ότι ο Κριτοβουλίδης γράφει εντελώς μεροληπτικά και άλλα αντ’ άλλων.
1) Στα γενικά Αρχεία του Κράτους (Ακαδημία Αθηνών, Φάκελος εκτελεστικού φ. 109 9-11-8-1825) φυλάσσεται η πρώτη αναφορά που στείλανε οι εκπορθητές της Γραμπούσας με χρονολογία 2-08-1825 και την υπογράφουν άλλα ονόματα και όχι αυτά που αναφέρει ο Κριτοβουλίδης (πλαστογραφία).
2) Στα πρακτικά της συνάθροισης στο Νίππος Αποκορώνου στις 30-10-1828, όταν αναφέρονται στην κατάληψη της Γραμπούσας ο Αναγνώστης Παναγιωτάκης (αρχηγός των εκπορθητών αποκαλείται “πρωταθλητής”).
3) Ο Κριτοβουλίδης είναι φανερό, πως απέφυγε να γράψει το επεισόδιο που όταν οι 900 άνδρες υπό τον Δ. Καλλέργη και Αντωνιάδη, πολιορκήσανε τους 23 Σφακιανούς και τους αφοπλίσανε, και ότι σκοτώσανε τον Βερυκάκη, όταν στάθηκε στη πόρτα για εξηγήσεις και σκοτώσανε ακόμα και γυναίκα και διώξανε τους Σφακιανούς και μείνανε αυτοί “Γραμπουσιανοί”, όχι με νόμιμο τρόπο.
Δεν πρέπει να υπάρχουνε τέτοια γκρίζα σημεία στην ιστορία μας. Επιτακτικά επιβάλλεται σε ένα Κρητολογικό Συνέδριο να γίνει η κάθαρση της ιστορίας.
Δεν τιμά τους εκ Σφακίων καθηγητές πανεπιστημίων, δικηγόρους και πνευματικούς ανθρώπους να είμαι εγώ η γλώσσα της επαρχίας που τελείωσα τις “σπουδές” μου στο δημοτικό του Βουβά, και αυτοί των ανωτάτων σχολών να είναι ανύπαρκτοι.
Μα έχουνε ηθική υποχρέωση να ενδιαφέρονται, κάπου – κάπου να θυμούνται ότι και η δόξα είναι ιδιοκτησία και έχουνε την υποχρέωση οι κληρονόμοι να την προστατεύουνε.
Κανάκης Ι. Γερωνυμάκης
