Με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου το 1940 όλα τα νεαρά μουλάρια της Ελλάδας επιτάχθηκαν και στάλθηκαν στο μέτωπο. Στα χιονισμένα βουνά της Αλβανίας διένυσαν μεγάλες αποστάσεις, πήραν μέρος σε μάχες και κουβάλησαν τρόφιμα, κανόνια και πολεμοφόδια.
Τα μουλάρια της Κρήτης έφυγαν κι αυτά με μεταγωγικά πλοία. Από λαογράφους της εποχής διαβάζουμε συγκινητικές περιγραφές ντόπιων που,με το φύλλο πορείας στο χέρι, αποχαιρετούσαν στο λιμάνι τα ζώα τους, γιατί γνώριζαν ότι δεν θα τα ξαναδούν ποτέ.Και η αλήθεια είναι ότι τα περισσότερα μουλάρια, όπως και τα άλογα που στάλθηκαν στον πόλεμο, πέθαναν από την εξάντληση και τους τραυματισμούς, είτε στη διάρκεια των μαχών είτε κατά τις μετακινήσεις τουςμέσα στα χιόνια σε δύσβατες περιοχές.
Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και το σχέδιο Μάρσαλ στην Ευρώπη, ανάμεσα στα αγαθά που θεωρήθηκε αναγκαίο να σταλούν στην Ελλάδα για την αποκατάσταση της παραγωγικής δραστηριότητας, ήταν και χιλιάδες μουλάρια. Υπολογίζεται ότι πάνω από 500.000 μουλάριαεισήχθησαν στην Ελλάδα ως και τις αρχές της δεκαετίας του ’50 από τη γειτονική Τουρκία, τη Δυτική Ευρώπη αλλά και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Σε σχετική αναφορά της Αγροτικής Τράπεζας διαβάζουμε: «οι παραληφθέντες ημίονοι εξετασθέντες υπό των αρμοδίων ειδικών του υπουργείου Γεωργίας της Αμερικανικής Αποστολής και της Αγροτικής Τραπέζης ευρέθησαν υγιείς και κατάλληλοι δια το ελληνικόν κλίμα».
Τα μουλάρια φορτώνονταν στα πλοία, διέσχιζαν θάλασσες και ωκεανούς και έφταναν στον Πειραιά, από όπου ξεκινούσε η διανομή τους στη ρημαγμένη χώρα. Σε κάθε σημείο της Ελλάδας τα μουλάρια συγκεντρώνονταν στην πλατεία του χωριού ή στο λιμάνι του νησιού και από ‘κει περνούσαν οι κάτοικοι και διάλεγαν το δικό τους ζώο.Σύμφωνα με πηγές της εποχής, τα περισσότερα από αυτά διατέθηκαν προς πώληση στην τιμή του 1 εκατομμυρίου (πληθωριστικών) δραχμών «δια των οποίων θα καλυφθούν τα έξοδα τροφής, προωθήσεως και σταυλισμού. Επίσης, απεφασίσθη όπως το ποσόν τούτο καταβληθή εις μακροχρονίους δόσεις, η καταβολή δε της πρώτης δόσεως πραγματοποιηθή μετά διετίαν.»
Για τους ταλαιπωρημένους αγρότες εκείνης της περιόδου ήταν ο μόνος τρόπος για να επιβιώσουν. Τα δικά τους ζώα είχαν χαθεί και η ύπαιθρος είχε ερημώσει. Τα μουλάρια του σχεδίου Μάρσαλ διέσχισαν την Ελλάδα, όργωσαν χωράφια της, μετέφεραν ανθρώπους και αγαθά. Βοήθησαν στο αλώνισμα, στον τρύγο, στο λιομάζωμα, στην υλοτομία. Αλλά και στο κουβάλημα και την καλλιέργεια και την άρδευση των χωραφιών.
Και τι δεν κουβάλησαν τα μουλάρια στις πλάτες τους εκείνα τα χρόνια, πέτρες, δεμάτια, ξύλα, κορμούς δέντρων. Όλη την Ελλάδα κουβάλησαν στην πλάτη τους τα μουλάρια και βοήθησαν τη χώρανα σταθεί ξανά στα πόδια της. Κι όμως, η προσφορά αυτών των ζώων, που εργάστηκαν σκληρά και πέθαναν κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες, δεν αναγνωρίστηκε ποτέ σε αυτό τον τόπο.
Σήμερα τα μουλάρια στην Ελλάδα μεταφέρουν υπέρβαρους τουρίστες κάτω από τον καυτό ήλιο του καλοκαιριού.Και το χειμώνα κουβαλούν τα βαριά οικοδομικά υλικά της νέας τουριστικής βιομηχανίας, παρόλο που η τεχνολογία θα μπορούσε να τα απαλλάξει από το άχθος. Ή παραμένουν δεμένα και παστουρωμένα στον ήλιο και τη βροχή χωρίς να μπορούν να κινηθούν.Πρόσφατα δημοσιεύθηκαν και φωτογραφίες με μουλάρια να περιφέρονται υποσιτισμένα, αναζητώντας τροφή ανάμεσα στα σκουπίδια. Κανένας νόμος δεν τα προστατεύει επαρκώς και οι αρχές ενεργούν μόνο όταν είναι πια αργά.
Όπως συνέβη και με τα υπόλοιπα ζώα που έζησαν και εργάστηκαν δίπλα στον άνθρωπο, έτσι και η συνεισφορά των μουλαριών σήμερα έχει ξεχαστεί. Στον ανθρωποκεντρικό μας κόσμο κυριαρχεί η αδιαφορία μας για τα ζώα και η απάθειά μας για τον πόνο τους.Όμως αυτά τα εμβληματικά ζώα κάποτε έχτισαν την Ελλάδα.
