Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι POLYGALA amara (Πολύγαλα το πικρό). Ανήκει στην οικογένεια των Πολυγαλιδών. Φύεται σε Ευρώπη και δυτική Ασία. Το συναντούμε σε υγρά εδάφη και σε ελώδη λιβάδια, κατά προτίμηση σε αργιλώδη ή ασβεστώδη εδάφη. Το γένος αυτού του φυτού περιέχει περίπου 500 ποικιλίες, μονοετών και πολυετών φυτών, θάμνων ακόμα και δέντρων, διασκορπισμένα σ’ όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου, τα οποία περιέχουν περίπου τα ίδια δραστικά συστατικά.
Είναι πολυετής πόα μικρού ή μέσου μεγέθους. Το ύψος του κυμαίνεται από 10 έως 30 εκατοστά. Το φυτό έχει πυκνή βλάστηση. Μίσχοι γυμνοί με αραιές διακλαδώσεις. Κατώτερα φύλλα σφαιροειδή, ενώ τα άνω λογχοειδή, εναλλασσόμενα και λεία. Ανθη επιμήκη, κατά βότρυς. Τα άνθη είναι ερμαφρόδιτα (έχει τόσο αρσενικά όσο και θηλυκά όργανα) και γονιμοποιούνται από έντομα.
Ο χρωματισμός των ανθέων ποικίλλει από το ζωηρό κυανό μέχρι το ρόδινο ή το λευκό. Ρίζα μικρή που όταν κοπανιστεί αποδίδει αρωματική οσμή.
Ιστορικά στοιχεία
Βότανο γνωστό από την αρχαιότητα. Το όνομα Πολύγαλα δόθηκε στο φυτό αυτό, γιατί μερικά είδη του γένους έχουν την ιδιότητα να αυξάνουν την έκκριση γάλακτος των αγελάδων και των αιγών. Η ονομασία amara αναφέρεται στην πικρή γεύση του φυτού.
Διοσκουρίδης και Πλίνιος γνώριζαν το βότανο. Το Πολύγαλον του Διοσκουρίδη είναι το POLYGALA venulosa Sibth ενώ το Πολύγαλον Πλίνιου είναι το POLYGALON vulgaris και amara. Και οι δύο αναφέρουν ότι η χρήση του βοτάνου αυξάνει την παραγωγή γάλακτος.
Στον Μεσαίωνα δεν υπάρχουν πολλές αναφορές για το βότανο. Αυτές που υπάρχουν σημειώνουν τη δράση του βοτάνου στην παραγωγή του γάλακτος και την χρήση του σε όγκους και προβλήματα πυρετού.
Το πολύγαλα ήταν γνωστό φαρμακευτικό βότανο (Herba Polygalae amarae) το οποίο χρησιμοποιούσαν για την αντιμετώπιση πνευμονικών παθήσεων. Οι γυναίκες στα χωριά το χρησιμοποιούσαν, όταν θήλαζαν γιατί το θεωρούσαν γαλακτογόνο.
Στη λαϊκή ιατρική χρησιμοποιήθηκε ακόμα για την θεραπεία του καρκίνου του μαστού (Δανία), για την αντιμετώπιση του πόνου των οστών (Polygala amatella, Λιθουανία) και την εντερική καταρροή (P. Amarum, Πολωνία). Ακόμα χρησιμοποιήθηκε για προβλήματα φυματίωσης, χρόνιας βρογχίτιδας, με πυώδη πτύελα, αιμόπτυση, πνευμονικό εμφύσημα, πνευμονία, άσθμα, γλοιώδη διάρροια, γαστρίτιδα, εντερίτιδα και δυσπεψία.
Στη βόρειο Αμερική η φυλή των ινδιάνων Σενέκα χρησιμοποιούσαν το φυτό Polygala senega ενάντια στα δηλητηριώδη δαγκώματα του κροταλία. Στα 1735 ο γιατρός Τζον Τένετ, παρατήρησε ότι τα συμπτώματα από το δάγκωμα του κροταλία ήταν παρόμοια με αυτά της πλευρίτιδας και στα τελευταία στάδια της πνευμονίας. Τα πειράματα που ακολούθησαν για τη χρήση του φυτού σε ασθένειες του αναπνευστικού γρήγορα αποδείχτηκαν αποτελεσματικά.
Συστατικά – χαρακτήρας
Οι ρίζες περιέχουν δύο σαπωνίνες, την σενεγίνη και το πολυγαλικό οξύ, μία πικρή ουσία, ταννίνη, λεύκωμα, έλαιο, πολυγαλίνη και γκολθερίνη.
Ανθιση – Χρησιμοποιούμενα Μέρη – Συλλογή
Το φυτό ανθίζει Μάιο και Ιούνιο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιείται όλο το φυτό. Τα άνθη συλλέγονται από τον Μάιο μέχρι τον Ιούλιο. Οι ρίζες συλλέγονται το φθινόπωρο.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Το βότανο πικρό, θερμαντικό και δρα ως αποχρεμπτικό, διουρητικό, εφιδρωτικό, τονωτικό, χωνευτικό και γαλακταγωγό.
Συνίσταται για τον ξηρό βήχα, άσθμα, βρογχίτιδα. Ως διεγερτικό της χώνεψης και ως γαλακταγωγό. Τα ανθισμένο φυτό χρησιμοποιείται κατά του επίμονου βήχα, του κατάρρου των βρόγχων και του άσθματος. Ευνοεί την έκκριση του γαστρικού υγρού κατά τη διάρκεια του θηλασμού. Συνδυάζεται καλά με Γλυκόριζα για τον βήχα από υπερβολικό κάπνισμα.
Το έγχυμα του βοτάνου χρησιμοποιείται για τη θεραπεία διαταραχών στομάχου, ουροδόχου κύστης και νεφρών,
Η ρίζα χρησιμοποιείται ως αντίδοτο ενάντια στα δήγματα των φιδιών. Εχει διουρητικές ιδιότητες.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε σε μία κουταλιά της σούπας ξηρό βότανο ένα φλιτζάνι βραστό νερό και το αφήνουμε σκεπασμένο για 15 λεπτά. Σουρώνουμε και το πίνουμε νηστικοί ή μια ώρα πριν το φαγητό κρύο. Αν θέλουμε μπορούμε να το γλυκάνουμε με μέλι.
Παρασκευάζεται και ως αφέψημα. Δύο κουταλιές του βοτάνου τις βάζουμε σε ένα λίτρο νερό να μουσκέψουν και στη συνέχεια βράζουμε για 5 λεπτά. Απ’ αυτό ένα ποτήρι δύο φορές την ημέρα πρωί και μεσημέρι πριν το φαγητό.
Υπό μορφή βάμματος η δοσολογία είναι είκοσι σταγόνες δύο φορές την ημέρα.
Προφυλάξεις
Η χρήση της ρίζας σε μεγάλες δόσεις προκαλεί έμετο.
