«…Θάλασσα μάνα αρμύρα μου εσύ γαλάζια μοίρα
για παραμάνα στον ώμο χρυσή τον ήλιο πήρα
θάλασσα μνήμη μαύρο μου ασήμι
πάρ’ την καρδιά μου και κάν’ την νησί
του ανέμου αγρίμι…» (1)
ΕΙΜΑΣΤΕ ζυμωμένοι με χώμα, φως και νερό: αλμυρό, γλυκό, στυφό, βλυχό, θαλασσινό, ποταμίσιο, λιμνίσιο, καθαρό, βρώμικο, βρόχινο, εμφιαλωμένο, αφαλατωμένο, διάφανο, σκοτεινό. Και ποιος δεν υμνεί το υγρό στοιχείο όταν το ’χει; Και ποιος δεν το αναζητά, δεν πολεμά γι’ αυτό, όταν του λείπει;
Η ΖΩΟΔΟΤΡΑ θάλασσα είναι η μήτρα των καιρών και των όντων. Και ποιος δεν την ευλογεί, όταν τον τρέφει; Και ποιος δεν την καταριέται, όταν τον καταπίνει; Όλα γεννιούνται μέσα της και όλα επιστρέφουν σ’ αυτήν. Πηγή πλούτου και μέσο επικοινωνίας και εμπορίου, σύμβολο των «ανοιχτών οριζόντων», της απόλυτης ελευθερίας αλλά και του τυχοδιωκτισμού, της ειρήνευσης του σώματος και της ψυχής, η θάλασσα ζει, έζησε και θα ζήσει και μετά από μας (2).
ΕΙΝΑΙ το πιο πολύμορφο, ευμετάβολο και ανυπόταχτο στοιχείο του πλανήτη. Ταραγμένη, σαν τη ζωή του ανθρώπου, πολυκύμαντη, σαν τις μεταβαλλόμενες αξίες και ιδεολογίες μας, η θάλασσα αποτελεί το μεγαλύτερο, πλουσιότερο και πιο επίφοβο κομμάτι του «οίκου» μας. Με τα όσα δε κρυφά και φανερά μας επιφυλάσσει, αναρωτιόμαστε αν έχει ηθική πάνω της! Ας πούμε, στον αιώνα μας η άλλοτε «θάλασσα των λαών», των θρησκειών και των πολιτισμών, η Μεσόγειος («η παρ’ ημίν -κατά Πλάτωνα- θάλασσα»), γίνεται κάθε μέρα ο υγρός τάφος όλο και περισσότερων μεταναστών: κατατρεγμένων, δηλαδή, ανθρώπων, που δεν ζητούν παρά ελάχιστη δικαιοσύνη στον κόσμο. Αποζητούν, όπως κάθε άλλο ον του Θεού, μακριά από τις ρημαγμένες πατρίδες τους, μια θέση στον ήλιο. Όμως, η θάλασσα έχει άλλη «άποψη»! Ίσως, πληγωμένη από την ανθρώπινη καθημερινή επέμβαση στο σώμα της, τη ρύπανση, αλλά και τον ανηλεή θανατηφόρο «πόλεμο» εναντίον των εμβίων όντων της (3) με την υπεραλίευση, ξεσπά σαν άγριο θηρίο επί δικαίους και αδίκους. Η δική της «δικαιοσύνη» είναι «θεϊκή»: δεν εξαιρεί κανένα!
ΧΙΛΙΟΤΡΑΓΟΥΔΙΣΜΕΝΗ από λαμπρούς ποιητές και πεζογράφους (4) κυριαρχεί αδάμαστη στη γη, ατίθαση, ακαταμάχητη: λες ένα θεριό που δεν ανέχεται ζυγό, ούτε και αναβάτη. Έτσι, αμφίθυμη στις διαθέσεις της στέλνει τα κύματά της (ρουφήχτρες, καταβόθρες και «τσουνάμια») να καταπιούν τον κόσμο που θα βρεθεί μπροστά της. Κι όταν γλυκαίνει και μερώνει, τότε γίνεται «ανθρωπινότερη».
ΜΕ τη θάλασσα πλαταίνουν οι οπτικοί και πνευματικοί ορίζοντες. Ταξιδεύοντας μαζί της, σαν άλλοι Οδυσσείς, τί δεν ανακαλύπτουμε; Γνώση, εμπειρία, καλωσύνη, κακία, τρόμο, ανεκτικότητα, δικαιοσύνη, αδικία, έρωτα, πάθη, μοναξιά, επικοινωνία, ποίηση, ρεαλισμό; Είναι το στοιχείο που ξαφνιάζει σε κάθε επαφή μαζί του παίζοντας χίλια παιχνίδια με τη μοίρα μας.
ΑΝ παρ’ ελπίδα μάς ξεγελάσει παρασέρνοντάς μας, με Νηρηίδες και Γοργόνες, βαθιά στους κόλπους και τα βάθη της, αλίμονό μας! Σαγηνεύει με μαγικούς αισθησιακούς ήχους, με εικόνες και ψευδαισθήσεις υπαρκτών και ανύπαρκτων κόσμων. Μας κάνει κτήμα της δίχως να το αντιληφθούμε. Η θάλασσα, όσο «ρεαλισμό» κι αν κρύβει στην επιφάνειά της, άλλο τόσο είναι ερωτική και ξελογιάστρα στους βυθούς της.
ΕΙΝΑΙ το στοιχείο της φύσης που συγκεντρώνει τα πιο πολλά τραγούδια, ποιήματα και πεζά. Εικονοποιείται ως πανέμορφη θεά: άλλοτε συγκατανευτική, και άλλοτε θυμωμένη. Οι λογοτέχνες τη «ντύνουν» με απίθανα επίθετα. Σταχυολογούμε -ένα από κάθε γράμμα- για τον πλούτο τους:
αδιάλλαχτη, βαθύκολπος, γαληνεύουσα, δαιμονισμένη, ερωτική, ζωοδότρα, ήπια, θηριοτρόφος, ιριδίζουσα, κυανόπεπλος, λεβεντοπνίχτρα, μυρωμένη, νήνεμη, ξορκισμένη, οργισμένη, πολύφλοισβος, ρυτιδιασμένη, σαγηνευτική, ταραγμένη, υποταχτική, φουρτουνιασμένη, χρυσογάλανη. Και φυσικά ωραία!
ΟΤΑΝ βρεθείς στην αγκαλιά της και απομακρυνθείς λιγάκι από ακτές κι ανθρώπους, αρχίζει η ονειροφαντασία. Η καλοκαιρινή φεγγαρόλουστη θάλασσα γίνεται σχεδία/ταξιδεύτρα του νου. Μετουσιώνεται σ’ αυτό το σκούρο μπλε σώμα με το οποίο συνευρισκόμαστε και που δεν έχει τέλος, ούτε αρχή. Είναι αυτό το υγρό αεικίνητο ον που εκμαιεύει πλήθος αντιδράσεων από την καρδιά και την ψυχή μας… Να, όπως, το κειμενάκι του αγαπητού Θανάση Δεικτάκη που σε καρκαβίτσειο ύφος εκθειάζει, ανάμεσα σε πολλά άλλα θαυμαστά της φύσης στις «Οικολογίες» του, τη θάλασσα: την κισαμίτικη που υπεραγαπά. Ζωντανεύει και «ιστορεί» με λέξεις την αέναη παρουσία της, τους κρυμμένους καημούς της, την δυσπρόσιτη γοητεία της, τον απόηχο των κυμάτων στα παράλια του Μύρτιλου Κόλπου. Μύριες οι αποχρώσεις της και κάθε εποχή διαφορετικές:
«…Θαρρώ πως και τις τριακόσιες εξήντα πέντε μέρες του χρόνου αλλάζει χρώματα κι αρώματα. Όλες οι αποχρώσεις του γαλάζιου, του μπλε, του γκρίζου, του μολυβί περνούν από την υγρή όψη της. Κύματα μεγάλα το χειμώνα καλπάζουν ακάθεκτα άλογα με μεγάλες χαίτες που θέλουν να αφανίσουν τη στεριά. Την άνοιξη γεμίζουν λαμπεράδα οι αλυκιές του. Το καλοκαίρι ταράζεται από τα μελτέμια. Το φθινόπωρο καθρεπτίζει τ’ ακρωτήριά του. Άλλη μορφή κι απόχρωση έχει κάθε ώρα. Άλλοτε μουντή, άλλοτε λαμπερή. Άλλοτε σκοτεινή, άλλοτε φωτεινή…» (5)
ΠΟΙΚΙΛΟΜΟΡΦΗ, ασταθής στα χρώματα και τη διάθεσή της, η θάλασσα. Μα σταθερή κι αμείλικτη στη δικαιοσύνη της. «Μεγάλος Κριτής» αυτή, διαφεντεύει γεγονότα, μετακινήσεις πληθυσμών, ναυάγια, γεωπολιτικές αλλαγές. Επιβραβεύει δε με πλούτο και γνώση όσους την τιμούν, ή τιμωρεί κάθε ανθρώπινη αποκοτιά, μωρία κι έπαρση.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Στίχοι: Λίνα Νικολακοπούλου, Μουσική: Θ. Μικρούτσικος, Εκτελεστές: 1. Μίλβα, 2. Φ. Πλιάτσικας
-(2) «Δεν είμαστε ιδιοκτήτες αλλά περαστικοί ένοικοι στον πλανήτη μας και, συνακόλουθα, πρόσκαιροι -και γι’ αυτό αναλόγως υπόλογοι- διαχειριστές των συνθηκών διαβίωσης μέσα στα, πολλαπλώς πεπερασμένα, όριά του» (Προκόπης Παυλόπουλος, ΠτΔ, στο μήνυμά του με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος (4-6-15)
-(3) «Το 15% περίπου των πτηνών στην Ε.Ε. και το 7,5% των θαλασσίων ειδών ψαριών που διαβιούν σε ευρωπαϊκά ύδατα, απειλούνται με εξαφάνιση» (ΑΠΕ-ΜΠΕ, Χ.Ν., 4-6-15)
-(4) Όμηρος (Οδύσσεια), Σολωμός, Κάλβος, Βαλαωρίτης, Παλαμάς, Σικελιανός, Πορφύρας, Καρκαβίτσας («Λόγια της Πλώρης»), Γ. Μαρκοράς, Φώτης Κόντογλου («Έλληνες θαλασσινοί στις θάλασσες της Νοτιάς»), Γιάννης Μαγκλής («Κοντραμπατζήδες του Αιγαίου»), Κ. Ουράνης, Αρ. Προβελέγγιος, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Νίκος Καζαντζάκης, Σεφέρης, Ελύτης, Ρίτσος, Βάρναλης, Ν. Καββαδίας, Σκαρίμπας, Ι.Δ. Αντωνίου, Χ. Μέλβιλ, Τζ. Κόνραντ, Τζ. Λόντον, Β. Ουγκό, Ε. Χεμινγουέι, Π. Βαλερύ κ.ά.
-(5) «Η θάλασσα του Μύρτιλου», από το βιβλίο του Θανάση Π. Δεικτάκη, «Οικολογίες», Καστέλλι Κισάμου, 2015, σελ. 50-51
