Στη μνήμη Π. Παυλάκη
Το κείμενο αυτό είναι αφιερωμένο στη μνήμη ενός ευπατρίδη μηχανικού του Παύλου Παυλακη που αγάπησε τον τόπο του και άφησε ως παρακαταθήκη στους μελλοντικούς πολίτες έμπρακτη αφοσίωση στην υλοποίηση κοινωνικών έργων.
1ο ΧΡΗΣΙΚΤΗΣΙΑ
Η εχεφροσύνη η σιγουριά η εντιμότητα
το απόλυτο της αλήθειας
το αδιάρρηκτο της διαθήκης
του αναπόφευκτα ιστορικού
ήταν έννοιες που μας εμπνεύσανε.
Πιστέψαμε στον τόπο μας
οραματιστήκαμε συλλάβαμε γόνους
των δωρεών μας
βαφτίσαμε τα σχεδιάσματα
των ευεργετημένων
βρήκαμε τις διευθύνσεις τους
για να αναπαντήσουμε
στην ευγνωμοσύνη
που μεγαλόκαρδα θα επιτρέπαμε
– ήταν ακίνητο για μας η δυνατότητα
και την αφήσαμε στον καλύτερο.
Δεν ξέραμε πως οι κληρονομιές
είναι σαν απαράδεκτες επιστολές,
πως και τους ίδιους μας λένε
φαντάσματα στο ταχυδρομείο.
Aυτό το ποίημα «Χρησικτησία» του Αλέξιου Μάινα (1) το μετέφερα χωρίς περικοπές, αφού οι στίχοι του βαθύτατα στοχαστικοί και μεγαλόπνοοι λες και γράφτηκαν για το φλέγον κοινωνικό -και όχι μόνο πανεπιστημιακό- θέμα της χρησικτησίας των ιστορικών χώρων… δόθηκαν στο χώρο της 5ης Μεραρχίας-που αν και κεκτημένο των φοιτητικών αναγκών-παραχωρηθήκαν για ξενοδοχείο επειδή είμαι πολιτιστικό ον – πολίτης των Χανίων με ενισχυμένη μνήμη, ξέρω ότι ΤΩΡΑ «κατόπιν εορτής» το να πάρεις θέση για το αυτονόητο, δηλαδή γιατί όλα αυτά τα 10-12 χρόνια-τουλάχιστον δεν αξιοποιήθηκε από το Πολυτεχνείο, είναι άνευ ουσιαστικού περιεχομένου. Οι ευθύνες όλων των Πρυτανικών αρχών, σε άλλους περισσότερες και σε άλλους λιγότερες, αυτονόητες –το άλλοθι της Ρόζα Νέρα, βολεύει… Για το μεγαλύτερο πολιτισμικό σκάνδαλο του 2005-2009, δηλαδή του πως χάθηκε η Καλών Τεχνών στα Χανιά, θα αναφερθώ εμπεριστατωμένα άλλη φορά. Η μια συνιστώσα η άλλη του σκανδάλου του 2005 όταν έγινε η σχολή στη Φλώρινα ανάμεσα σε δυο στο βορρά στη Θεσσαλονίκη και τα Γιάννενα. Προς το παρόν θα αναφερθώ για μια υπέροχη έκθεση που τελειώνει στο ΚΑΜ από τους φοιτητές της αρχιτεκτονικής και την προσωπική δουλειά του επίκουρου καθηγητή , αρχιτέκτονα Ιάκωβου Α. Ρήγου. Η έκθεση με τις «ελαφρές κατασκευές» που λειτουργεί ως θετική αντιδιαστολή στις ανωτέρω διαπιστώσεις, και αποδεικνύει πως είναι, ότι σημαντικότερο, ως συστηματική άσκηση κατασκευαστικής δυνατότητας των φοιτητών από το 2004 και μετά. Και με δεδομένο ότι ποτέ δε διδάχτηκε στην Αρχιτεκτονική σχολή το μάθημα της πλαστικής μ υλικά σταθερότερα π.χ. γύψος, μπετόν, μέταλλα κλπ τα εγχειρήματα-βλέποντας και τα πολύ καλά αποτελέσματα-του Ι. Ρήγου να παρέχει δημιουργικά τεχνολογικά και καλλιτεχνικά εφόδια, φαντάζει μεγεθυμένο! Πρόσφατα στις 29/5 περνώντας απόγευμα την Τοσίτσα, πηγαίνοντας για το Αρχαιολογικό μουσείο που παρουσίαζε γλυπτική ο Κυριάκος Ρόκος (2) είδα ανοικτή την πόρτα του Μετσόβιου και μπήκα στα «γνώριμα λημέρια» της ΑΣΚΤ, λες και δεν άλλαξε τίποτα από τη δεκαετία του ΄70 που σπούδαζα. Πήγα δίπλα, η αρχιτεκτονική σχολή του Μετσόβιου ολοζώντανη, φοιτητές πηγαινοέρχονταν, μπήκα στα εργαστήρια πλαστικής, γεμάτα φοιτητικές εργασίες., έκανα σύγκριση γνωρίζοντας ότι εργάζονται ως καθηγητές 4 γλύπτες, μεταξύ τους κι ο Κρητικός σπουδαίος γλύπτης Γιώργος Γυπαράκης. Μελαγχόλησα για τις φοιτητικές ανισότητες (3). Η επίσκεψη μου την επόμενη μέρα στο καταπληκτικό νεόκτιστο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, με αποζημίωσε πολλαπλά. Στην κορυφή του κτηρίου της Λυρικής σε ένα ύψος περίπου 42 μέτρων στο «Φάρο» με απίστευτη θέαση του Φαληρικού κόλπου, εκτίθενται έργα, σχέδια, φωτογραφίες αλλά και μακέτες του περίφημου δημιουργού του έργου Ρέτζο Πιάνο, οι μακέτες θυμίζουν ουτοπικά κτήρια λόγο της ποιητικής τους αλλά αναφέρονται σε εκπληκτικά «οικολογικά» κτήρια σε όλο τον κόσμο. Η συγκίνηση μεγάλη (4) μερικές μέρες αργότερα, βιώνω τα άνισα ως προς την επαγγελματική πολυομαδα του Πιάνο άλλα ελπιδοφόρα αποτελέσματα της θητείας του Ρηγου στο Πολυτεχνείο, ένας δάσκαλος που πραγματικά τιμά τον τίτλο του καθηγητή. Επειδή θεώρησα ότι είναι καλύτερο να αφήσω τον ίδιο το δάσκαλο της αρχιτεκτονικής να μιλήσει του ζήτησα αντί για συνέντευξη, μια αυτοπαρουσίαση του διδακτικού μοντέλου που θα δημοσιεύσω σε δυο συνέχειες.
ΕΛΑΦΡΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ – Ιάκωβος Α. Ρήγος – επίκ. Καθηγητής 2004 – 2017 στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πολυτεχνείου Κρήτης
Πριν από σχεδόν δεκατέσσερα χρόνια ξεκίνησα να διδάσκω στη Σχολή, από την πρώτη ημέρα λειτουργίας της. Επί ένα μήνα έκανα μάθημα στο ΚΑΜ και στο ύπαιθρο, γιατί το αρχικό μας κτίριο – η πρώην Γαλλική Σχολή – ήταν γιαπί. Ήμασταν τότε έξι-επτά συνάδελφοι και εξήντα φοιτητές και φοιτήτριες όλοι κι’ όλοι. Είχα την τύχη και την ευθύνη, να διαμορφώσω εξ’ αρχής το μάθημά μου της Αρχιτεκτονικής Τεχνολογίας, με διαλέξεις, κείμενα, ασκήσεις. Μέσα από αυτό προσπάθησα να αφυπνίσω τη δημιουργικότητα των νέων ανθρώπων, να αναδείξω τον ολιστικό χαρακτήρα της Αρχιτεκτονικής, να επιμείνω στην τεράστια σημασία των συσχετισμών και να τους δώσω εκείνα τα εργαλεία που θα τους επέτρεπαν να επιλύουν «άγνωστο θέμα». Ονόμασα το νέο μάθημα «Ελαφρές Κατασκευές».
Φέτος θέλησα να οργανώσω μία έκθεση των φοιτητικών εργασιών του μαθήματος. Όλα τα χρόνια συγκέντρωνα τις καλύτερες μακέτες και εργασίες, από το πρώτο μέχρι το τελευταίο έτος. Πώς έγινε αυτό; Έπαιρνα στα χέρια μου όμορφες κατασκευές και τυπωμένες σελίδες εργασιών, όπου αποτυπώνονταν η αγάπη για αυτό που έκαναν τα παιδιά, η δημιουργικότητα, η αίσθηση της ποιότητας, , η ιδιαιτερότητα της προσωπικότητας . Tα φύλαγα όλα τα χρόνια, δεν μου έκανε καρδιά να τα διώξω, παρ’όλη την στενότητα του χώρου. Αισθανόμουν ότι αρκετά από αυτά άγγιζαν την τέχνη,. Φτιαγμένα με ευτελή υλικά, από χαρτόνι που διατίθεται δωρεάν στη Σχολή, οδοντογλυφίδες, ξυλάκια για σουβλάκι, λίγο balsa, κλαδιά και φύλλα από φυτά. Με τα χρόνια γέμισε το γραφείο μου και το εργαστήριο. Αποφάσισα να τα εκθέσω, να τα φέρω μέσα στην πόλη, στους κατοίκους και στους ξένους επισκέπτες των Χανίων και να δώσω στους φοιτητές εμπειρία, ηθική αμοιβή και κίνητρα για την μετέπειτα ζωή τους. Επίσης θέλησα να εκθέσω και δύο πραγματικές κατασκευές – σε κλίμακα ένα προς ένα, από αυτές που φτιάχνουμε με τους φοιτητές κάθε χρόνο στη Σχολή στο μάθημα επιλογής. Ο όγκος της εργασίας για ένα τέτοιο εγχείρημα ήταν τεράστιος, ο χρόνος των τεσσάρων μηνών ελάχιστος.
«τι είναι οι «Ελαφρές Κατασκευές;» ‘Eχουν ιστορία χιλιάδων ετών και ταυτόχρονα κυριαρχική παρουσία στην εποχή που ζούμε. Ξεκινούν από τις πλεχτές φυσικές ίνες, τα υφάσματα (κατά μία θεωρία η απαρχή της Αρχιτεκτονικής), τις εφήμερες καλύβες, τα μεταφερόμενα καταλύματα των νομαδικών φυλών, τα ξύλινα κτίρια. Σήμερα έχουμε εξελιγμένα μεταλλικά και ξύλινα κτίρια μικρής και μεγάλης κλίμακας, οχήματα σε στεριά θάλασσα και αέρα, κατασκευές μεγάλης κλίμακας και υψηλής κρισιμότητας, βιομηχανίες μαζικής παραγωγής προϊόντων εξοπλισμού παντός είδους – ο άνθρωπος προσπαθεί επί χιλιάδες χρόνια να μειώσει τα βάρη, να πετάξει στον αέρα. Οι Ελαφρές Κατασκευές λοιπόν εμπεριέχουν εκείνα τα υλικά και την τεχνολογία που επιτρέπουν τη μείωση του βάρους, την τυποποίηση, την βιομηχανική παραγωγή, την οικονομία στην μεταφορά, την ευκολία στη χρήση. Οι Ελαφρές Κατασκευές είναι ένας τομέας σύνθετος και δύσκολος, ανήκουν στο βιομηχανικό σχεδιασμό, αυτό που λέμε industrial design. Το μάθημα είναι εργαστηριακό και εφαρμόζει στην πράξη τη θεωρία της βιωματικής μάθησης. Οι σπουδαστές καλούνται να σχεδιάσουν συστήματα αποτελούμενα από εμφανή μέλη με εξειδικευμένη στατική και μηχανική λειτουργία και πολύ μικρό βαθμό ανοχής. Η κατανόησή τους, η απαιτούμενη πειθαρχία κατά τη διαδικασία του σχεδιασμού και η πολύτιμη εμπειρία της πειραματικής κατασκευής λειτουργούν ευεργετικά και για τον χειρισμό της – χαμηλότερου βαθμού κρισιμότητας – συμβατικής κατασκευής που αποτελεί και την συντριπτική πλειοψηφία των κτισμάτων που μας περιβάλλουν.
Συνεχίζεται…
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Αλέξιος Μάινας, με ελληνογερμανικη καταγωγή (Αθήνα 1976). Γράφει και μεταφράζει λογοτεχνία και στις δυο γλώσσες. Η Συλλογή «το περιεχόμενο του υπολοίπου» είναι το πρώτο βιβλίο ποίησης που εξέδωσε εκδ. Γαβριηλίδης.
(2) Ο Κυριάκος Ρόκος είναι ένας σπουδαίος γλύπτης ομότιμος καθηγητής γλυπτικής στα ΤΕΙ Αθήνας
(3) Θεωρείται η πλαστική μάθημα προέκταση της γλυπτικής παγκοσμίως, άλλωστε διάσημοι σημαντικοί αρχιτέκτονες που επέβαλαν κτήρια με γλυπτικές μορφές –ιδίως στο κέλυφος- όπως ο Γκέρυ και η αείμνηστη Χαντίτ το επιβεβαιώνουν
(4) Για την έκθεση του Πιάνο, θα επανέλθω.
