Etienne Balibar
Καθηγητής Φιλοσοφίας
Εκδόσεις ΝΗΣΟΣ (σειρά Πολιτείες)
Μετάφραση:
Μιχάλης Μπαρτσίδης,
Τάσος Μπάτζελος
Επιμέλεια:
Νίκος Μουτζούρογλου,
Άρης Στυλιανού
Ενα σπουδαίο βιβλίο σύγχρονης πολιτικής φιλοσοφίας από ένα διάσημο γάλλο στοχαστή. Ένα βιβλίο τόσο επίκαιρο για τα κρίσιμες πολιτικές καταστάσεις που παράγει η πολιτική μηχανή σε ένα ωκεανό ψεύδους, αποπροσανατολισμού των πολιτών οι οποίοι θα μπορούσαν να γίνουν οι «παιδαγωγοί» του παραστρατημένου σύγχρονου κράτους, αντί να είναι οι δούλοι του, χωρίς πολιτική ΦΡΟΝΗΣΗ. Το βιβλίο του Μπαλιμπάρ δύσκολο για παραιτημένους πολίτες και επικίνδυνο για εξουσιαστικές πολιτικές, αποτελεί μια μεγάλη πηγή φιλοσοφικής σύγχρονης σκέψης.
Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ
Στη σειρά «ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ», αρ. 9 των εκδόσεων «ΝΗΣΟΣ» κυκλοφόρησε το 2005 το πολύ αναφερόμενο βιβλίο «ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ» του Γάλλου Φιλοσόφου Ετιέν Μπολιμπάρ, που είναι ένας από τους πιο γνωστούς φιλοσόφους των καιρών μας και το έχει μεταφραστεί ο Μιχάλης Μπαρτσίδης και Τάσος Μπάτζελος
Ομ. καθηγητής του Πανεπιστημίου PARIS-X Nanterre και καθηγητής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια (Ιρβαιν).
ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΣΗΜΕΡΑ
Ο Μπαλιμπάρ πέρα από τις προηγούμενες πολιτικές εμβαθύνσεις του για την πολιτική Αλήθεια, αντιμετώπισε εκ νέου το πρόβλημα αυτής της πολιτικής Αλήθειας γα τη σύγχρονη εποχή.
Από τις μελέτες σύγχρονης, μεταμαρξιστικής εμβάθυνσης περιλαμβάνονται (σύμφωνα με τα περιεχόμενα ) οι τέσσερις μελέτες του βιβλίου «Πολιτική και Αλήθεια», που είναι οι εξής:
«Τρεις έννοιες της πολιτικής: χειραφέτηση, μετασχηματισμός, πολιτοφροσύνη.
Όπως αναφέρεται στην εισαγωγή, το δοκίμιο ατό παίζει καταστατικό ρόλο στο σύνολο των αναλύσεων του Μπαλιμπάρ.
Σ’αυτό αναλύει με σαφήνεια τις φιλοσοφικές προϋποθέσεις της πολιτικής του σκέψης.
Εξετάζει τρεις έννοιες που είναι θεμελιώδεις για την πολιτική του χθες, του σήμερα και, κυρίως, του αύριο.
Η έννοια τη χειραφέτησης παραπέμπει στην αυτονομία της πολιτικής.
Δηλαδή, στην αυτοκυβέρνηση της συλλογικότητας (του δήμου, του λαού, των πολιτών).
Σ’ αυτό το κείμενο παρουσιάζονται οι ποικίλες δυσκολίες που προκύπτουν από το γεγονός ότι, ιστορικά, πάντοτε κάποιοι αποκλείονται από τη συλλογικότητα, Με την έννοια του μετασχηματισμού να δηλώνει την ετερωνυμία της πολιτικής.
Η ΠΟΛΙΤΟΦΡΟΣΥΝΗ
Δηλαδή, τη δοκιμασία και τη σύγκρουση της αυτονομίας με τις υλικές συνθήκες (οικονομία) προς την κατεύθυνση της αλλαγής του κόσμου και των υποκειμένων της πολιτικής.
Η τρίτη έννοια είναι η πιο ενδιαφέρουσα αλλά και η πιο προβληματική. Είναι η δυσμετάφραστη ΠΟΛΙΤΟΦΡΟΣΥΝΗ (Civitite), αυτή εκφράζει την «ετερωνυμία της ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ».
Όπου, στο σημείο αυτό η πολιτική προσκρούει στη βία και μάλιστα στην ακραία μορφή της βαναυσότητας ή της ωμότητας, λόγω της σύζευξης της βίας με τις ταυτότητες. Οπότε, η πολιτική της πολιτοφροσύνης υιοθετείται στον βαθμό που η πολιτική τείνει να διευθετεί τις συγκρούσεις που προκύπτουν ανάμεσα στις πολλαπλές ταυτότητες και ταυτίσεις.
ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ: Η ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ
Ο Balibar γράφει γι’ αυτό το τόσο μεγάλο θέμα και τα εξής: «Η αυτονομία της πολιτικής δεν είναι η αυτονομία των πολιτικών, ούτε της πολιτικής απομόνωσης. Το ζητούμενο είναι να κατανοηθεί με ποιόν τρόπο ορίζεται η πολιτική όταν αναφέρεται καθολικότητα, την οποία μπορούμε να αποκαλέσουμε εντατική.
Αυτή εκφράζει την διακηρυγμένη ή μη ΑΡΧΗ ότι η συλλογικότητα, ο «λαός», το «Έθνος» η «Κοινωνία», το κράτος – αλλά και η «Διεθνής Συλλογικότητα», αλλά η «ανθρωπότητα» δεν μπορεί να υπάρξει, ούτε να αυτοκυβερνηθεί, όταν θεμελιώνεται στην καθυπάταξη των μελών της».
ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΤΑΚΤΗΘΟΥΝ
Ισότητα χωρίς ελευθερία, ούτε ελευθερία χωρίς ισότητα.
Η πρόταση για ίση ελευθερία, στην επαναστατική της έκφραση, έχει μια λογική μορφή που από την ελληνική αρχαιότητα νοείται ως ΕΛΕΓΧΟΣ.
Όμως κανένας και μία δεν μπορεί να προαχθεί στην ισότητα, ας πούμε να χειραφετηθεί μέσω μιας εξωτερικής μονομερούς απόφασης ή δια της θείας χάριτος, αλλά μόνο με αμφίπλευρο τρόπο αμοιβαίας αναγνώρισης.
Τα δικαιώματα που σχηματίζουν το περιεχόμενο της ίσης ελευθερίας και της αποδίδουν, υλική υπόσταση, είναι εξ ορισμού, τα ατομικά δικαιώματα προσώπων, τα οποία όμως, εφ’ όσον δεν απονέμονται πρέπει να κατακτηθούν και κατακτώνται μόνο συλλογικά. Όταν, με την αυτονομία του λαού φτάνουμε στην αυτονομία της ίδιας της πολιτικής, η οποία δεν νοείται χωρίς την αυτονομία του πολίτη τότε όλη ιστορία της χειραφέτησης αποτελεί πραγματική πάλη για την απολαβή, ήδη, διακηρυγμένων δικαιωμάτων.
ΕΤΕΡΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ, ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ
Η δεύτερη μελέτη, «ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ» δανείζει τον τίτλο της σε όλο το βιβλίο. Σ’ αυτήν εξετάζονται κριτικά οι αναλύσεις του κλασικού Μαρξισμού, σχετικά με τις έννοιες του κόμματος της εργατικής τάξης, της ταξικής ταυτότητας, της ιστορίας και της ιστορικότητας, της κρατικής εξουσίας, της ιδεολογίας και της αλήθειας.
Βασικά (αναλύοντας συμπερασματικά τον μετασχηματισμό, έστω ως ετερονομία της πολιτικής, ο Μπαλιμπάρ τονίζει:
«Δεν θα ήταν σωστό να συμπεράνουμε από τα προηγούμενα ότι η ιδέα μιας πολιτικής με όρους μετασχηματισμού απορρέει αυτομάτως. Γεγονός είναι προβλήματα που σχετίζονται με την χειραφέτηση και θέτουν εκ νέου το ζήτημα και την απάντηση για χειραφέτηση. Με την έννοια ότι μια φιλική διατύπωση της ιδέας του μετασχηματισμού σκοντάφτει είτε στην απορία, του «μετασχηματισμού» του κόσμου, είτε στην απορία της παραγωγής του εαυτού, που οριοθετούν από κοινού το πεδίο των «προβλημάτων» που θέτει (και επιβάλλει στην πολιτική) ο μετασχηματισμός που δεν ακυρώνει την προοπτική των μετασχηματισμών.
ΑΛΛΑ, ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΠΟΛΙΤΟΦΡΟΣΥΝΗ;
Είναι η τρίτη μελέτη του Μπαλιμπάρ με τίτλο: ΒΙΑ: Ιδεατότητα και ωμότητα. Δηλαδή μια συνολική μελέτη του συνόλου των ιδεών, των ιδεωδών και των ιδανικών. Όπου, αν η πολιτική δεν μπορεί να αποφύγει το πρόβλημα της βίας, το οποίο συναρτάται ευθέως με την ισχύ και των εξ οικία, το πράγμα δυσκολεύει πολύ περισσότερο μόλις τεθεί το ζήτημα της ωμότητας. Μας βίας τυφλής, βάρβαρης, οριακά πολιτικής. Με την ωμότητα να πρέπει να αντιμετωπιστεί οπωσδήποτε.
Επειδή είναι εξαιρετικά επίκαιρο. Όπου, μέσω της έλλειψης εκατομμυρίων ανθρώπων και της χρήσης αυτών, είναι επακριβώς εγγεγραμμένη στους σχεδιασμούς της κοσμο-οικονομίας. Διαβήκαμε το όριο της δομικής βίας και περάσαμε στην καθημερινότητα μιας αντικειμενικής ωμότητας που υπερβαίνει κάθε δομική αναπαραγωγή.
Σε τέτοιες περιπτώσεις δεν έχουμε πλέον να κάνουμε με τις συνήθεις μορφές φασισμού αλλά με τον πιθανό σε κάθε τόπο και «πολιτισμό» πολλαπλασιασμό της εξιδανίκευσης του μίσους.
ΚΙ ΟΜΩΣ ΦΤΑΣΑΜΕ ΣΕ ΝΕΟ-ΦΑΣΙΣΤΙΚΗ-ΦΡΙΚΗ
Βιαστήκαμε κάπως, μετά το ναζισμό, να θεωρήσουμε ως μεμονωμένο γεγονός το Φασισμό-Ναζισμό που δεν θα μπορούσαν να επαληθευθούν.
Για την αντιμετώπιση αυτής της νέας καθολικής φρίκης, ο Μπαλιμπάρ προτείνει ως ξόρκι ή ως φάρμακο την «ΠΟΛΙΤΟΦΡΟΣΥΝΗ», για την οποία το κράτος δεν ενδιαφέρεται, αντίθετα την καταπολεμά. Γιατί, αυτή μπορεί (κατά τον Μάρξ, αλλά και κατά σύγχρονους πολιτικό-κοινωνικούς στοχαστές) σε «ΑΜΕΙΛΙΚΤΟ» δημοκρατικό παιδαγωγό το κράτος. Αλλά, πρέπει να διερωτηθούμε ποιοι είναι «οι από κάτω» με βάση την προοπτική της πολιτοφροσύνης;
Ο ΥΠΕΡ-ΕΞΟΥΣΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΔΕΡΦΟΥ
Δύσκολα πράγματα, από τη στιγμή κατά την οποία η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ έγινε ο κύριος τομέας παρέμβασης του κράτους στην κοινωνική πρακτική μέσα στην οποία είναι υποταγμένη όλες-όλοι οι πολίτες της ατολμίας και της πολιτικής ανευθυνότητας.
Ναι, οι πολίτες που αφήνονται στην «παιδαγωγία» των μεγάλων αδελφών και όλης της εξοντωτικής μηχανής που έχει δημιουργήσει για τον υπερ-εξουσιασμό του, σε συνδυασμό με τους αμέτρητους μηχανισμούς εκμετάλλευσης και εξόντωσης σε ολόκληρο το σύγχρονο κόσμο που επιβάλλουν στο σύγχρονο κόσμο.
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΚΑΙ ΥΠΟΤΑΓΗ
Τέλος, η τέταρτη μελέτη του Μπαλιμπάρ στο βιβλίο του «ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ» έχει τον τίτλο: «ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ».
Είναι το πιο άμεσα φιλοσοφικό και το πιο δύσκολο από τα 4 δοκίμια. Σ’ αυτό, η πραγματικότητα του ΚΑΘΟΛΙΚΟΥ μεταφράζεται ΠΟΛΙΤΙΚΑ στη σύγχρονη παγκόσμια κατάσταση, που την αποκαλούμε ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ. Όπου, η φανταστική ιδεολογία, είναι προσδιορισμένη ερμηνεία του κόσμου και της πολιτικής.
Τέλος, η ιδεατότητα του καθολικού παραπέμπει σε όλα τα ιδεώδη και τα ιδανικά τα οποία εν ολίγοις αποτελούν τη συμβατική πλευρά της πολιτικής ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΚΑΙ ΥΠΟΤΑΓΗΣ.
Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΑΠΟΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ
Ελλάδα: αποδυναμωμένη ηθικά.
Με πολίτες αποπροσανατολισμένους από τον Λόγο της Αλήθειας, για την πολιτική ευθύνη τους. Χωρίς να ενημερώνονται πνευματικά, πολιτικά, φιλοσοφικά, τια να μπορούν ως Λαός να γίνουν ο παιδαγωγός του κράτους, του διεφθαρμένου και εξαχρειωμένου, που παρασύρει το έθνος στην κυριαρχία του πολιτικού ψεύδους που γίνεται ο εφιαλτικός δολοφόνος της πραγματικής Δημοκρατίας. Όμως ο Μπαλιμπάρ λέει τόσα σπουδαία που αν τα διαβάζαμε, σαν λαός, θα ήταν οι λαοί μαζί και εμείς οι ελέγχοντες το κράτος της ΑΝΑΛΗΘΕΙΑΣ.
