Το 1902 ο Gerola1 κατέγραψε και φωτογράφισε τα περισσότερα μνημεία της Κρήτης και εξέδωσε τεράστιο έργο. Στην περιοχή του Καμπανού βρήκε απομεινάρια της ύστερης περιόδου της Ενετοκρατίας. Στο χωριό Άγιος Κωνσταντίνος κατέγραψε και φωτογράφισε την είσοδο της Villa- F. Barozzi με το οικόσημό της. Την Κρήνη Barozzi με την περίφημη επιγραφή της. Στον οικισμό Αγ. Γεωργίου το θύρωμα ενετικής οικίας. Στο χωριό Αρτός την περίφημη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου με τις υπέροχες τοιχογραφίες της2.
Στο χωριό Ρούστικα, το Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία και την Παναγία στο Λιβάδι. Στο Μούντρο, ενετικές κατοικίες με οικόσημο και επιγραφή. Per tot descrimina rerum…
Στις Σαϊτούρες η εκκλησία της Παναγίας έχει πολύ σπουδαίες τοιχογραφίες. Από τις Σαϊτούρες καταγόταν ο Κ. Καψαλάκης, σπουδαίος τεχνίτης κωδωνοστασίων και όχι μόνο3.
Στο χωριό Ζουρίδι υπάρχει εντοιχισμένο οικόσημο του F. Barozzi. Στην Αργυρούπολη καταγράφηκε θύρωμα με σχετική επιγραφή. Στο Ζουρίδι υπάρχει κρήνη με τούρκικη επιγραφή. Στις Σαϊτούρες υπάρχει επιγραφή βρύσης- τουρκική. (Βλ. Ιστορικά: Το Ρέθυμνο μεταξύ δύο επαναστατών Ι. Γρυλάκη).
1. G. Gerola: momenti veneti nel isola di Creta.
2. Ν. Αρανδάκη: Ο εις Αρτόν Ρεθύμνης ναΐσκος Αγ. Γεωργίου κρ. Χρ. Α’. 1957.
3. Αιμ. Κλάδου: Εκκληστική Αρχιτεκτονική Τουρκοκρατίας (υπό έκδοση).
Καμπαναριό Αγ. Κων/νου: Έργο Αποστολάκη. Έργα Καψαλάκη: Παναγία Αγ. Κων/νου.
Νησί, (Σαϊτούρες, Ρούστικα έγιναν τσιμεντένια), Καλλικράτης Αλώνες Αρολίθι, Ρουμπάδω, Αρχοντική Καρωτη, Παναγία Κερά Ρούσικα κ.λπ. υπάρχει απογραφή.
Καταγραφές-Μελέτες: Βλέπε έργα: Ζαμπετάκη, Παυλάκη, Αντουράκη κ.λπ. Βιβλ.
Τα πολιτισμιικά μνημεία που αναφέραμε παραπάνω βρίσκονται σε δύο υπέροχες κοιλάδες, που ξεκινούν από την περιοχή του Ατσιπόπουλου και καταλήγουν στην Αργυρούπολη. Μέχρι τώρα αυτή η περιοχή, με τη μεγάλη βιοποικιλότητα δένδρων, θάμνων, αρωματικών φυτών, δεν έχει πειραχτεί από καταστροφές. Από το 1980 με ιδιαίτερο γράμμα στις τότε κοινότητες επεσήμανα ότι τα απόβλητα των οικισμών μολύνουν τις κοιλάδες. Επίσης, απορρίμματα, αδρανή οικοδομικά υλικά, σωρεύονται παροδίως παντού, από “ευσυνείδητους” πολίτες της αθλιότητας, που ψηφίζουν κοινοτάρχες, δημάρχους, νομάρχες, συμβούλους, για να διαχειρίζονται την καταστροφή του περιβάλλοντος, τα μνημεία, τους δρόμους και αγροτόδρομους που βρίσκονται σε άθλια κατάσταση χωρίς συντήρηση. Οι δασόδρομοι είναι εντελώς ανύπαρκτοι και η δασική υπηρεσία μαζί με τους τοπάρχες παραμένουν αδιάφοροι και με τον περιφερειάρχη. Η παλαιά εθνική οδός Χανίων- Ρεθύμνης στην περιοχή της διακλάδωσης Καμπανού παραμένει κατεστραμμένη κι επικίνδυνη. Και ουδείς σύλλογος, πολίτης, κοινοτάρχης ή σύμβουλος διαμαρτύρεται. Ολοι παραμένουν στον λήθαργο της αδιαφορίας. Οι “υπέυθυνοι” εκλεγμένοι από όμοιους πολίτες, εφόσον ουδείς τους ενοχλεί, καθεύδουν κι αυτοί πιλαφοτραφείς με συγκινήσεις σε εκδηλώσεις υποκουλτούρας και λαϊκισμού. Ανάμεσα σε χωματερές, λύματα, απόβλητα, ξεπεσμό και αθλιότητες που ξεχνούν και υποβαθμίζουν τα πάντα. Ιδού σε ποιά χέρια έχει ξεπέσει το φέουδο του F. Barozzi.
Τα περίφημα δάση, πυκνά και απροσπέλαστα, που συνθέτουν τις κοιλάδες του Τσιμπιδά, κινδυνεύουν, εξαιτίας της αδιαφορίας των υπευθύνων, του Δήμου, της Νομαρχίας, της Περιφέρειας, των συμβούλων, του Δασαρχείου, που τα έχουν εγκαταλείψει.
Στη διαδρομή από Άγιο Κων/νο προς Αργυρούπολη υπάρχουν πάσης φύσεως σκουπίδια και υλικά. Ο Δήμαρχος Ρεθύμνης πολλές φορές υπεσχέθη και ενέπαιξε ότι θα εξυγιάνει την περιοχή, για να πάρει ψήφους. Κανείς δεν διαμαρτύρεται, για την αδιαφορία, την εγκατάλειψη και τον εμπαιγμό. Όλοι καθεύδουν. Ο Δήμαρχος με τους ημετέρους επιμένει στον εμπαιγμό. Η περιοχή χρήζει μελέτης δασόδρομων, πρόσβασης και εκτέλεση έργων δασοπροστασίας και πρόβλεψης κινδύνων· συγχρόνως, μεταφορά των λυμάτων με εύκαμπτο αγωγό στον βιολογικό σταθμό του Ατσιπόπουλου, συντήρηση της Παλαιάς Εθνικής Οδού Ρεθύμνης Χανίων και ιδιαίτερα μελέτη κι επισκευή στο σημείο του Καμπανού που κατεστράφη φέτος από τις βροχές και είναι επικίνδυνο.
Ας λάβουν υπ’ όψιν τους τα παραπάνω οι βουλευτές του Νομού κι ας προβούν σε διαβήματα προς τους υπεύθυνους αιρετούς, αλλά και προς τον ακίνητο γραφειοκρατικό μηχανισμό.
Ας διαμαρτυρηθούν και οι Σύλλογοι οι “πολιτιστικοί”. Κατ’ εξοχήν πολιτισμός είναι η διάσωση του περιβάλλοντος και των μνημείων, η εξυπηρέτηση της κοινωνίας. Από πιλάφι έχουμε χορτάσει. Πάμε παρακάτω.
