“Ό,τι λές στην πένα το γράφει…
Σκέπτεσαι, θυµάσαι, νοµίζεις, αγαπάς, υπαγορεύεις.
Μερικά τα αποσιωπάς…
Όχι πως είσαι υποκριτής, αλλά
λιγάκι σα να ντρέπεσαι που είναι τόσο λίγα
και σα να κοµµατιάζεσαι τόσα πολλά που είναι …”
“ Χλόη Θερµοκηπίου”
/Κική ∆ηµουλά 1
Το δηµοφιλές εθνικά και παγκόσµια Μουσείο Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη αφοσιωµένο στο όραµα του, έχει καθιερώσει από τη γέννηση του να εξελίσσει µε συνέπεια και σεβασµό την αποστολή του. Μέληµα του πρωταρχικό η συνεπής και ουσιαστική επικοινωνία των συλλογών του µε το κοινό του, µε στόχευση ανθρωποκεντρική και µε την επένδυση στην υπεραξία της υψηλής αισθητικής, της σπανιότητας και της αέναης µέριµνας της ιστορικής ταυτότητας των τεκµηρίων του. ∆εν χρειάζεται σαφώς ιδιαίτερες συστάσεις για τη µέχρι τώρα πολυσχιδή κοινωνική προσφορά.
Είναι το πρώτο στην Ελλάδα Μουσείο, αφιερωµένο εξολοκλήρου στην Τυπογραφία, την τέχνη που άλλαξε την ροή της ιστορίας, λειτουργεί στα Χανιά από το 2005 και βρίσκεται λίγο έξω από την πόλη, στο Βιοτεχνικό Πάρκο Σούδας. Το µουσείο αναπτύσσεται σε δύο µεγάλες πτέρυγες και τρεις επιµέρους αίθουσες που καλύπτουν συνολική έκταση περίπου 1.500 τ.µ. Προσωπικό µεράκι και στοίχηµα του δηµιουργού του Γιάννη Γαρεδάκη, ιδρυτή της εφηµερίδας “Χανιώτικα νέα”, µε ένθερµο συνοδοιπόρο στην προσπάθεια αυτή τη σύζυγό του Ελένη, το Μουσείο ξεκίνησε ως ιδιωτική συλλογή σε περιβάλλον φυσικό για ένα τεχνολογικό – βιοτεχνικό µουσείο. Το 2005 εγκαινιάστηκε επίσηµα και το 2012 προστέθηκε σε αυτό νέα πτέρυγα. Το 2015 συµπλήρωσε 10 χρόνια λειτουργίας και εγκαινίασε µία ακόµα αίθουσα µε σπάνιες εκδόσεις, γκραβούρες, ξυλογραφίες κλπ. που συνδέουν την Τυπογραφία µε την τοπική ιστορία της Κρήτης.
Επειδή έχω την τύχη να το βιώνω από τη στιγµή που υποδέχθηκε για πρώτη φορά το κοινό του, ίσως και λίγο πριν, παρούσα σχεδόν πάντα στις ανοικτές, ποιοτικές και πρωτότυπες δράσεις του, οφείλω να καταθέσω ότι κάθε φορά µε εκπλήσσει για τους τρόπους µε τους οποίους επικοινωνεί τις σπάνιες συλλογές του.
Η δράση “ΜΕΛΑΝΙ & ΧΗΜΕΙΑ µε αφορµή την Πανελλήνια Ηµέρα Χηµείας µε οµιλία από την εξαιρετική εισηγήτρια χηµικό και υπεύθυνη του Εργαστηρίου Συντήρησης Σπανίων Βιβλίων και Αρχείων του Πανεπιστηµίου Κρήτης που βρίσκεται στο Ρέθυµνο, Νίκη Πετράκη, και η διαδραστική ξενάγηση από την δραστήρια δηµοσιογράφο Ελένη Φουντουλάκη µετουσίωσε πρόσφατα τη δική µου συµµετοχή, σε µια δυνατότητα πολλαπλών εσωτερικών πνευµατικών διαδροµών µέσα στον ατµοσφαιρικό µεγαλόπρεπο µουσειακό χώρο.
“Η κ. Πετράκη µίλησε µε θέµα “Μελάνι και χηµεία: 16ος – 19ος αιώνας. Οι απαρχές της έντυπης εικόνας µέσα από την οπτική της συντήρησης βιβλίων και αρχείων”.
Στην οµιλία της, έκανε αναφορά στις δύο µεγάλες κατηγορίες µελάνης, στις πρώτες ύλες, στη σύνθεση των συστατικών, στα χαρακτηριστικά, στις ιδιότητεςκαι στις χρήσεις στο πέρασµα των αιώνων. Μίλησε για τις βελτιώσεις, ανάλογα µε το υπόστρωµα γραφής και παρουσίασε τις προσαρµογές ακολούθησαν την εξέλιξη της επανάστασης στην τυπογραφία. Αναφέρθηκε ακόµα στη διαφοροποίηση που υπήρξε, λόγω της εξέλιξης της επιστήµης της χηµείας, µε την ανακάλυψη συνθετικών ουσιών στις αρχές του 19ου αιώνα.Η οµιλία ήταν πλαισιωµένη µε την προβολή φωτογραφιών σπάνιων βιβλίων και εγγράφων, που έδειχναν την εξέλιξη των υλικών αλλά και τις δυσκολίες συντήρησης των παλιών αυτών ντοκουµέντων.
Παράλληλα, λόγω της Ηµέρας της Γυναίκας, η οµιλήτρια έκανε ειδική αναφορά στη συµβολή των γυναικών στην ανάπτυξη της βιοµηχανοποιηµένης τυπογραφίας από τις αρχές της εµφάνισής της.Η εκδήλωση συνδιοργανώθηκε από το Περιφερειακό Τµήµα Κρήτης της Ένωσης Ελλήνων Χηµικών (Ε.Ε.Χ.) και το Μουσείο Τυπογραφίας Γιάννη & Ελένης Γαρεδάκη, µε αφορµή την Πανελλήνια Ηµέρα της Χηµείας και ήταν ενταγµένη στο πλαίσιο της δράσης “Χηµεία και καθηµερινή ζωή”.
Το Μουσείο Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη είναι γεγονός ότι βρίθει ιστοριών “βαµµένων” σε τυπογραφικό µελάνι που συνδέονται µε σηµαντικό µέρος των εκθεµάτων που παρουσιάζει. Αυτό που συναντά ο επισκέπτης είναι ιδέες και αυθεντικά αντικείµενα που τροφοδοτούν σε βάθος χρόνου την εκθεσιακή αφήγηση καθιστώντας το κοινό συµµέτοχο στην αποκάλυψη έργων που προκαλούν δέος για τη µοναδικότητα και τη βάσανο της δηµιουργίας που φέρουν! Έχουν διαστάσεις, έχουν την αλήθεια του χεριού και της αφής, έχουν την εγρήγορση του πνεύµατος και µπορούν να πείσουν γι αυτό που έχει αναπαραχθεί, αλλά και έχει διαφυλαχτεί συναρπαστικά µε την ύψιστη φροντίδα του ανθρώπινου δυναµικού του Μουσείου.
Η ενατένιση και η εµβύθιση στο υλικό της γραφής και της τυπογραφίας κυριάρχησαν εκείνο το απόγευµα µε τον λόγο και την παρότρυνση της Ελένης Φουντουλάκη που άφηνε χρόνο και χώρο ικανό για συγκίνηση, στοχασµό, παρατήρηση, ανάγνωση, πέρα από το άµεσα ορατό, σε κάθε σηµείο του Μουσείου. Μια διαδροµή ενδοσκοπική, ελεύθερη, µε την µνήµη και τον θαυµασµό να συµπράττουν σε ένα πρελούδιο σύνθεσης χρόνων που συµφιλιώνονται στην πολλαπλότητα και τις αναδιπλώσεις τους. Μια τέτοιου χαρακτήρα εσωτερική διαδροµή συντελείται όταν η διαµεσολάβηση των αναγνώσεων σηµατοδοτείται από ισορροπία στον χώρο και σεβασµό στη διαφορετικότητα των προσώπων που συµµετέχουν, “θεώνται και δρουν” σε ένα υποβλητικό µουσειακό περιβάλλον.
Τα περιεχόµενα του Μουσείου Τυπογραφίας είναι ανεξάντλητα στην βαθιά ανάγκη καταγραφής του βιωµένου τελετουργικού της δηµιουργίας, της έκφρασης και της γνώσης.
Το Μουσείο και µε τις δύο εµψυχώτριες της δράσης “ΜΕΛΑΝΙ ΚΑΙ ΧΗΜΕΙΑ” κατάφερε και αυτή τη φορά να αποκαλύψει από µια άλλη επιστηµονική οπτική γωνία ένα αρχείο χειρονοµιών που κυριαρχεί το µεράκι, η ιερή προσήλωση, η φροντίδα, η βαθιά γνώση και εξειδίκευση, αλλά και η αγωνιώδης χειρωναξία στα θραύσµατα της γραφής και της τυπογραφίας , στις διεργασίες της αποκωδικοποίησης και της διαφύλαξης τους.
Ο επιστηµονικός λόγος της εισηγήτριας κ. Πετράκη και η διαδραστική περιήγηση στις ενότητες του εκθεσιακού αφηγήµατος του Μουσείου από την κ. Φουντουλάκη, κράτησε τους συµµετέχοντες µέχρι αργά σε µια σπουδή του υλικού πολιτισµού του Μουσείου ως κειµένου που είχαµε την ελευθερία ο καθένας µας να απολαύσει,ερµηνεύοντας την πραγµατικότητα του παρελθόντος, µέσω µιας κεντρικής έννοιας µε τη δική µας συσχέτιση. Ανάγνωση προφανώς µέσα σε ένα σύστηµα κοινωνικής αναφοράς και σε ένα ιστορικό πλαίσιο-συγκείµενο που µας αποκάλυπταν διακριτικά η καθεµιά από τις εµψυχώτριες µέσα από τον ρόλο που ανέλαβαν. Στο Μουσείο Τυπογραφίας εξάλλου προσλαµβάνεις ιδεατά αυτή την διεύρυνση της διαδικασίας “του οράν και του θεάσθαι” των πολιτισµικών αγαθών . Γιατί είναι αξιοσηµείωτος ο πλουραλισµός των συλλογών, αλλά και της µουσειολογικής παρουσίασης διαφορετικών τύπων τεκµηρίων που συνδιαλέγονται µε την ιστορική οντότητα τους , την ξεχωριστή βιογραφία τους και τη σηµασία που φέρει το καθένα, ως αποτέλεσµα της κοινωνικής, εµπρόθετης ή µη δράσης, των ανθρώπων που συνδέθηκαν µε αυτά.
Ο παραλληλισµός των υλικών τεκµηρίων του Μουσείου µε ένα κείµενο είναι µεταφορικός, προφανώς, προκειµένου να αποδώσει την πολύτιµη συµβολή των δράσεων µε τον χαρακτήρα αυτής που βιώσαµε στο “ΜΕΛΑΝΙ ΚΑΙ ΧΗΜΕΙΑ” Μια γόνιµη αναστοχαστική προβληµατική πραγµατοποιείται όταν οι συλλογές ενεργοποιούνται νοηµατικά µε επιχειρήµατα του παρόντος και οι άνθρωποι που συµµετέχουν νιώθουν άνεση και ασφάλεια να εκφράσουν τη σκέψη τους, ειδικά σε ένα περιβάλλον που µε πολυπρισµατικότητα και επιστηµονική ευθύνη επιδιώκει να διαφυλάξει την υλική υπόσταση του κειµένου ( βιβλίο, χαρτί, µελάνι, εκφραστικά µέσα, εργαλεία, πρώτες ύλες πρακτικές, τεχνικές, εφαρµογές )
Πώς συναντιέται άραγε το µελάνι µε το χαρτί και πώς αποκτούν γλαφυρή και ηχηρή “φωνή”? Πότε η συνάντηση τους µετουσιώνεται σε καλλιτεχνική δηµιουργία ? Πώς η χρηστική τους λειτουργία µε κινητήρια δύναµη την έµπνευση οδηγεί σε τεχνουργήµατα και έργα τέχνης καθιστώντας πολύ λεπτή τη διαφορά ανάµεσα στην τέχνη και στην τεχνική ?Πώς καταφέρνει η τρωτή και πεπερασµένη εύθραυστη επιφάνεια του χαρτιού να σµίγει µε το µελάνι και να γεννά ένα ίχνος µε διάρκεια που θα πλάσει στη συνέχεια µια ενδιαφέρουσα οπτική δήλωση?
Ποιος παράγοντας προσδίδει ένταση και ερεθίζει την προσοχή σε αυτή τη συνθήκη ? Είναι µήπως και η σχετικά µικρή κλίµακα του τυπωµένου χαρτιού, που µας προσκαλεί σε ιδιωτικά περιβάλλοντα και εσωτερικές διαδροµές?
Η κ. Πετράκη κατάφερε µε την εισήγησή της σε όλη τη διάρκειά της παρουσίασης να συνθέτει εικόνες γλαφυρές όπου ο/η επαγγελµατίας της συντήρησης επιχειρεί επί της ουσίας την ανάδυση της κειµενικότητας, ώστε να επιτελέσει αντάξια τη λειτουργία της επικοινωνίας του κώδικα, η ποιητική της γλώσσας που έχει αποτυπωθεί…. Στα τεκµήρια µνήµης και υπόµνησης διερευνά µε υποµονή την ταυτότητα του ίχνους που άφησε το µελάνι και µε την επιστηµονική γνώση της δράσης και αντίδρασης των χηµικών µέσων, αξιοποιεί τεχνικές διασηµειωτικής αποδελτίωσης τόσο στη γραφή, όσο και στη σύζευξη εικόνας και γραφής.
Η απαιτητική υπηρεσία της συντήρησης επικεντρωµένη στην επίπονη και επίµονη φροντίδα µε σεβασµό στα χαρακτηριστικά του αρχειακού ευρήµατος, προκειµένου να διαχειριστεί τα ασαφή όρια και τις αβέβαιες συνδέσεις και αντιφάσεις που συνυπάρχουν στη σκιά, στη µνήµη, στην εσωτερικότητα του τεκµηρίου!!!!!Κερδισµένες µορφές ή χαµένα περιεχόµενα ή µήπως το αντίστροφο? Tο ιδεατό και πλήρες σαφώς η επίτευξη και των δύο στόχων στις λεπτές διεργασίες της συντήρησης των αποτυπωµάτων από µελάνι. Μελέτη, εφαρµογή, αντίδραση, συντήρηση, διαφύλαξη.”H κ. Πετράκη αναφέρθηκε επίσης στην διαφοροποίηση της λειτουργίας της συντήρησης λόγω της εξέλιξης της επιστήµης της χηµείας, µε την ανακάλυψη συνθετικών ουσιών στις αρχές του 19ου αιώνα. Η οµιλία της πλαισιώθηκε µε ντοκουµέντα πνευµατικών αναζητήσεων και καλλιτεχνικής έκφρασης του ανθρώπου, οπού η µελάνη εξακολουθεί να είναι αέναος αρωγός της υλικής των υπόστασης”3
Σε παλίµψηστες γραφές και επάλληλες χειρονοµιακές επεµβάσεις, η δηµιουργική διαδικασία της συντήρησης αναδεικνύεται σε µια σπουδή ζωτικής πράξης που το προκαθορισµένο συνυπάρχει µε το τυχαίο και το απρόβλεπτο… Κύρια ορίζουσα η επαγγελµατική συνέπεια και ευθύνη της οµάδας συντήρησης για την αποκατάσταση και ανάδειξη. Ο χώρος της επιφάνειας του κώδικα του τεκµηρίου έτσι γίνεται σηµείο, σώµα πληγωµένο, συνείδηση, διαδικασία αναγέννησης που το ζωντανεύει εξωτερικά για να φωτιστεί το περιεχόµενο του και τα εσωτερικά του µονοπάτια.
Το Μουσείο Τυπογραφίας είναι µαγικό για τον αστείρευτο πλούτο των µεγάλων και µικρών εκθεµάτων του που συνδιαλέγονται δηµιουργικά µε την ιστορική και καλλιτεχνική τους οντότητα. Υπέροχες οι πτυχές της εικαστικής αξιοποίησης του χαρτιού που το Μουσείο µε ιδιαίτερη αφοσίωση δεν παραλείπει να φωτίζει, µε αναφορές σε µεταξοτυπίες, σε τεχνίτες της καλλιτεχνικής βιβλιοθεσίας, σε δηµιουργούς αφίσας καθιερώνοντας µάλιστα τον απόλυτα επιτυχηµένο ετήσιο διεθνή θεµατικό διαγωνισµό καλλιτεχνικής αφίσας από την πρώτη στιγµή της λειτουργίας του.
“Σαράντα δηµιουργίες εικαστικού και πληροφοριακού περιεχόµενου, όπου από τις βραχογραφίες µέχρι τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, ο καλλιτέχνης-τυπογράφος Αντώνης Παπαντωνόπουλος διηγείται την εξέλιξη της προσπάθειας του ανθρώπου για επικοινωνία. Είκοσι εννέα εικαστικά βιβλία, δηµιουργίες σύγχρονων καλλιτεχνών, βασισµένες στην πρόταση και πρωτοβουλία του αείµνηστου εικαστικού Γιάννη Μαρκαντωνάκη.4∆ύο εικαστικές εκθέσεις που σε αφήνουν άφωνο για το σηµασιολογικό φορτίο που επιλέγει οι ίδιοι οι καλλιτέχνες και έχουν τη λειτουργική δυναµική του καθαρού έργου τέχνης. Και ανάµεσα τους, παρών διαχρονικά ο ∆αίµων του Τυπογραφείου που από τη νεαρή µου ηλικία αιχµαλωτίζει το βλέµµα µου γιατί µου υπενθυµίζει στωικά ότι το λάθος (και το εµπόδιο) µετατρέπονται σε αναδηµιουργία µε θέληση και έµπνευση
Μοναδικές εκδόσεις, η τέχνη της φωτογραφίας και τα ερµηνευτικά µέσα της στον χώρο και στον χρόνο, οι τυπογράφοι, οι χειριστές ,τα τυπογραφικά µηχανήµατα, η δεξιοτεχνία η ακρίβεια ,η ταχύτητα, δεξιότητες που είναι απαραίτητες για την αποτελεσµατική λειτουργία τους και πεισµατικά δεν θα εκλείψουν αφού το Μουσείο έχει επιλέξει να χαρίζει γενναιόδωρα και το βίωµα της χρήσης τους!!!
Η κ. Φουντουλακη ενορχήστρωσε πολύ εύστοχα την ενθάρρυνση της προσοχής και του ενδιαφέρονος όλων µας, σε συγκεκριµένα από τα άφθονα τεκµήρια καλλιτεχνικής έκφρασης και από τα σπάνια ντοκουµέντα πνευµατικών αναζητήσεων της συλλογής του Μουσείου ενθαρρύνοντας τον διάλογο και την περιέργεια. Όλοι µείναµε έκθαµβοι από ζωτικές λεπτοµέρειες στις οποίες µας οδήγησε το δικό της βλέµµα, ένα βλέµµα που είναι φανερό ότι το διαπερνά η φλόγα του σεβασµού της ιστορίας του χώρου και του θαυµασµού προς τους ιδρυτές του Μουσείου που σεµνά και αθόρυβα το καθιστούν ολοένα και πιο µοναδικό, ολοένα και πιο πλούσιο, ολοένα και πιο καινοτόµο….
Το ενδιαφέρον µας κορυφώθηκε καθώς συνειδητοποιήσαµε για µια ακόµη φορά µε δέος ότι οι συλλογές του µοναδικού Μουσείου Τυπογραφίας είναι δυναµικές, εξελίσσονται, εµπλουτίζονται διαρκώς από τον Γιάννη και την Ελένη Γαρεδάκη και τεκµηριώνονται από την Μουσειολόγο Μυρτώ Κοντοµυτάκη καθώς οι παθιασµένοι δηµιουργοί του, µοιράζονται άοκνα και αθόρυβα µε την κοινότητα το υψηλό όραµα τους !!!! Συγχαρητήρια θερµά σε όλη την ανθρώπινη δύναµη του, τους ιδρυτές, τους δωρητές του, τους φροντιστές του χώρου, τους εµψυχωτές των εκπαιδευτικών προγραµµάτων, τους υπεύθυνους επικοινωνίας και όλους εκείνους που συνδέονται µε την οντότητα του µε προσήλωση, συµβάλλοντας στη διάχυση του έργου και της αποστολής του!
Όλοι µαζί γράφουν την λαµπρή ιστορία του σε όλες τις διαστάσεις του χρόνου και του χώρου µε ανεξίτηλο µελάνι, µεταλαµπαδεύοντας ταυτόχρονα το µήνυµα της διαρκούς πολιτισµικής συνεισφοράς στην κοινότητα ενός αυτόφωτου και αυτοδύναµου ιδιωτικού Μουσείου, χωρίς κλυδωνισµούς, αγκυλώσεις, ασάφειες, µαταιώσεις, αφού εµφορείται πρώτιστα από το µεράκι και την ισχυρή βούληση των ικανών δηµιουργών του!!!!
*Η Μαρία Α. ∆ρακάκη είναι επιµελήτρια του Μουσείου Σχολικής Ζωής ∆ήµου Χανίων µε ειδίκευση στην πολιτισµική επικοινωνία και πολιτιστική διαχείριση
*Οι φωτογραφίες είναι αυθόρµητες λήψεις της γράφουσας µε κινητό.
Αναλυτικότερα στις διευθύνσεις:
https://www.typography-museum.gr/
https://littlenautilus.blogspot.com/2009/09/blog-post_1129.html
https://littlenautilus.blogspot.com/2009/09/blog-post_1129.html
https://www.typography-museum.gr/
https://www.typography-museum.gr/
