Ο ιδανικός δάσκαλος είναι εκείνος που γίνεται γέφυρα για να περάσει αντίπερα ο µαθητής του κι όταν πια του έχει διευκολύνει το πέρασµα, αφήνεται χαρούµενα να γκρεµιστεί, ενθαρρύνοντας το µαθητή του να φτιάξει δικές του γέφυρες
Νίκος Καζαντζάκης
Mαθήτρια του τελευταίου θρανίου από συστολή, όχι από ανησυχία…
Αθέατη, αλλά όχι χωρίς δική της θέαση… ∆ιστακτική, αλλά όχι απρόσεκτη. Αθόρυβη, αλλά όχι παθητική. Παρούσα, αλλά σιωπηλή. Ενεργητική στην ακρόαση, αλλά χωρίς προφορικό λόγο µε το φόβο του λάθους. Αποκάλυψη στις γραπτές επιδόσεις, στήριγµα στον συµµµαθητή της για την συµµετοχή στην τάξη. Μαθήτρια µε δυνατότητες και αντίληψη, αλλά µε χαµηλή αυτοεκτίµηση.
Μαθήτρια από επιλογή κοντά στο παράθυρο, όχι για να δραπετεύω αλλά για να µπορώ να ξεκουράζω το βλέµµα στα σύννεφα που µε γοήτευαν για τις ιστορίες τους και το γαλάζιο του ουρανού Ήσυχη µαθήτρια που έγινε ανήσυχη δασκάλα….
Η τελευταία πρόταση αφιέρωση του καθηγητή µου Αντώνη Καρτσάκη στο Λύκειο, χρόνια µετά όταν συναντηθήκαµε στην παρουσίαση του βιβλίου του στην πόλη-κοινό τόπο δράσης και των δυο µας σε θέσεις παιδαγωγικής ευθύνης και συµβουλευτικής. Εκείνος στη ∆ευτεροβάθµια Εκπαίδευση ως Σχ. Σύµβουλος Φιλολόγων και εγώ στην Πρωτοβάθµια αντίστοιχα ως Σχ. Σύµβουλος ∆ηµοτικής Εκπαίδευσης
Το βιβλίο του αναφορά σήµερα µε αφορµή την εορτή των Τριών Ιεραρχών, αφιερωµένη µέρα των γραµµάτων και της παιδείας. Ένα µοναδικό πόνηµα που αποκαλύπτει σε κάθε σελίδα του ξεχωριστά αλλά και στο σύνολο των 344 σελίδων του που το συγκροτούν, την ουσιαστική και σε βάθος γνήσια παιδαγωγική επικοινωνία.
“Το έργο αυτό είναι συλλογικό. Τρέφεται από τις ζωές και τη βοήθεια πολλών ανθρώπων …”
Ο συγγραφέας Αντώνης Καρτσάκης δεν διστάζει να αναγνωρίσει στη διδακτική του µεθοδολογία τον διαργκή επαναπροσδιορισµό του, αλλά και την απογοήτευση του για το αποτέλεσµα του εκπαιδευτικού του έργου, για το θεσµικό πλαίσιο, για τις ελλείψεις της κεντρικής εκπαιδευτικής πολιτικής. Αλλά πάντα µε αγωνία αναστοχαστική που αναδύει την υψηλή ποιότητα της παιδαγωγικής του ευθύνης η οποία διαπερνά κάθε λεπτό της επαφής του µε τα παιδιά, µέσα και έξω από την τάξη. Αλλά και όσο εκείνος προετοιµάζει την επιδιωκόµενη αποτελεσµατική διδασκαλία προκειµένου µην χαθούν οι στόχοι του γνωστικού του αντικειµένου, αλλά και της παιδαγωγικής αγάπης που θα ξεδιπλώσει τις δυνατότητες και τα ενδιαφέροντα του ανήσυχου µαθητή του! Καταθέτει αέναα µε δική του επίµονη σπουδή και αυτεπίγνωση, µε συνεχή αυτοκριτική και µε έµφαση στη µεταγνωστική διαδικασία της σχολικής πράξης, τη διαρκή προσπάθεια να αγγίξει ενδυναµωτικά πρώτα την ψυχή και µετά το πνεύµα, ώστε να δώσει κίνητρα στον ανήσυχο µαθητή του να ενδιαφερθεί και να ανταποκριθεί.
Η σχολική πράξη είναι µια ιδιότυπη επικοινωνιακή διαδικασία µε παιδαγωγική και πολιτισµική συνιστώσα µε βαθµούς ελευθερίας στη διαχείριση της. Είναι µια συνθήκη που δοκιµάζει ποµπό και αποδέκτη αµφίδροµα συνεχώς, γιατί είναι επικοινωνία µεταξύ προσώπων που αποτελούν ξεχωριστές βιογραφίες, χωρίς αναµενόµενη πανοµοιότυπη αντίδραση. Ωστόσο η αυθεντική παιδαγωγική επικοινωνία, η σχέση µεταξύ παιδαγωγού και παιδαγωγούµενου είναι µια αµοιβαία αναγνώριση της οµοιότητας του ενός µε τον άλλο, σε ένα βαθύ εσωτερικό επίπεδο, παρά τις διαφορές τους.
Οι εκπαιδευτικοί και οι µαθητές µε τη φωνή τους διαµορφώνουν “το κοινόν” µια κοινότητα στην οποία αγωνίζονται να εκφράσουν τον αληθινό εαυτό τους εν δράσει παραµένοντας σκεπτόµενα υποκείµενα µε ήθος. Με ηθική ελευθερία και ηθική ευθύνη!!!
Η έννοια της “ηθικής ευθύνης” είναι έννοια µε διαπλαστική ισχύ και αυτό απασχολεί τον συγγραφέα- παιδαγωγό, αλλά σαφώς και κάθε συνειδητοποιηµένο λειτουργό της εκπαίδευσης που στην πορεία οδηγείται από τους µαθητές του στην επιγνωση της ευθύνης που τον παρακινεί σε όλη του την πορεία να λειτουργέι ως “παντοπόρος”. ∆ηλαδή ως ευρηµατικός δηµιουργός που ξέρει να συνθέτει, να συνδέει, να συνυφαίνει, να δηµιουργεί γέφυρες, υπέρ της αξιακής ποιότητας του αποτελέσµατος της παιδαγωγικής αλληλεπίδρασης. Αυτό όµως επιζητά και για τους µαθητές του κάθε χαρισµατικός παιδαγωγός που δεν αρκείται στην εκτέλεση, απλά του καθήκοντος.
Η ρευστότητα του παιδαγωγικού γίγνεσθαι, στην οποία πρωταγωνιστούν άνθρωποι µοναδικοί, µε επιθυµητές ροές, αντιφάσεις, αµφισηµίες, αντιθέσεις, συγκρούσεις, µε την κανονικότητα διαµορφώνει µια ποιητική, άλλοτε εκλογικευµένη και στεγνά θεωρητική και άλλοτε αναπάντεχα συγκινησιακή και πολύ συχνά αµφίσηµη, για τους συµµετέχοντες εµπλεκόµενους.
Η σχολική καθηµερινότητα µε κατακλυσµιαίους ρυθµούς συχνά που προσλαµβάνουν αµφότεροι αποκαλύπτει σοκαριστικά τνη κοινωνική ευαλωτότητα των µελών της σχολικής κοινότητας στη ρουτίνα της σχολικής πράξης που αποµυζά διαβρωτικά και ύπουλα το ενδιαφέρον και την περιέργεια. Μέσα από τους συσχετισµους και τις αλληλεπιδράσεις εκπαιδευτικών µαθητών και γονέων διαµορφώνεται µια πλουραλιστική ανεξάντλητη δοµή ριζωµάτων διάδρασης που επιζητούν µε αγωνία τη φροντίδα, την ιχνηλάτηση της ανθρωπιάς , την προάσπιση της, τον ψυχικό δεσµό που συνδέει µε τρόπο βαθύ ανγό και ουσιαστικό, τα µέρη- µέλη της ψυχοκοινωνικής οργάνωσης του σχολείου και της τάξης.
Η αξία της σχέσης µε τον “σηµαντικό άλλον” η οποία έχει ως βάση τη θεωρία του ψυχικού δεσµού ή θεωρία της πρόσδεσης από τον ψυχίατρο John Bowlby αναδεικνύει σε συνδυασµό µε µελέτες ψυχιάτρων και ψυχαναλυτών, ότι είναι απόλυτα ζωτική στη νηπιακή ηλικία, αλλά δεν παύει να επιδρά στον τρόπο µε τον οποίο βιώνουµε την ιδιότητα του πολίτη σε όλη τη διάρκεια της ζωής µας.
Το κεντρικό µέληµα του συγγραφέα στο πλαίσιο της αντίστασης και της ευθύνης στους ρόλους που αλληλεπιδρούν στη σχολική πράξη, η υπεράσπιση του δικαίου, ο κριτικός λόγος, η πνευµατική αντίσταση στο δεδοµένο που δεν σηµαίνει όµως απόρριψη. ∆εν έχει τον χαρακτήρα της ρήξης. Είναι φιλική νουθεσία! Η προσπάθεια κατανόησης και ερµηνείας αυτού που είµαστε και να δούµε τον εαυτό µας ως ΌΛΟΝ µε µια εσωτερική και φιλική µάχη επίσης µε τον εαυτό µας προκειµένου, να ελέγχουµε συµµετοχικά µε τους µαθητές µας τις δηµοκρατικές διαδικασίες που θα τους εµπνεύσουν και την ουσιαστική νοµιµότητα και µονιµότητα των κανόνων του συµβολαίου που διαµορφώνει παιδαγωγός και παιδαγωγούµενοι.
Ο παιδαγωγός για τον Αντώνη Καρτσάκη δεν είναι αυθεντία, αλλά λειτουργεί µε βολονταρισµό και εγρήγορση στο συµβατικό, στο δόγµα, στην συνήθεια που υποσκάπτει το κίνητρο και τον ενθουσιασµό στη σχολική πράξη. Γι αυτό και ο ίδιος είναι ακούραστος ιχνηλάτης στο υφαντό των εσωτερικών τοπίων των µαθητών του και της οικογένειας τους, που τους µετακινεί προς µια εµπειρία που ζεσταίνει και δείχνει κυρίαρχο τον άξονα του ανθρωπισµού της ενσυναίσθησης. σε όλους όσοι συνοµιλούν στο σχολείο αξιοποιώντας διαφορετικούς κώδικες ενίοτε.
Ρίζωµα παιδαγωγικό, αναστοχαστική παραδοχή, παιχνίδι εγγύτητας και απόστασης µε µέληµα τους διακριτούς αλλά όχι στεγανούς ρόλους από τον φιλόλογο καθηγητή που δεν διστάζει να αυτοτσαλακωθεί, προκειµένου να µην συµβιβαστεί στην ρουτίνα της καθηµερινότητας της σχολικής πράξης, εγκαταλείποντας το όραµα να είναι οι µαθητές του µάρτυρες αδιάψευστοι µια φανερής συνωµοσίας υψηλών και ανεκτίµητων συναισθηµάτων. Ο ίδιος αστείρευτος υπονοµευτής των συµβάσεων αποστάζει µεθοδικά και µε περισσή φροντίδα τα αληθινά καθηµερινά όνειρα των µαθητών του, που λάµπουν σαν περίτεχνοι διάττοντες αστέρες στη δική του ψυχή .
Μεθοδικά δοµηµένη νοηµατικά η γραφή του βιβλίου του Αντώνη Καρτσάκη που µε την παρρησία του δικού του χαρισµατικού λόγου δεν επιτρέπει στον αναγνώστη να διακόψει ούτε για ανάσα την ανάγνωση του Άλλοτε ποτάµι και άλλοτε ρυάκι ,σε διαρκή κίνηση ο λόγος αναδεικνύει το ηθικό µέγεθος µιας παιδαγωγικής επικοινωνίας που δεν συµβιβάζεται µε την στεγνή και άκαµπτη σοβαρότητα, δεν υποκύπτει στις συµβάσεις και τις κατ’ επίφαση αλήθειες. Ο συγγραφέας µας χαρίζει την περήφανη καθαρότητα του βλέµµατος του που αγκαλιάζει ολόκληρη την τάξη, όλους τους µαθητές του, µε την τρυφερή επιείκεια της ενεργητικής παρατήρησης και ακρόασης της έκφρασης των µαθητών του, ακόµη και στην περίπτωση που του επιστρέφεται µε απρόσωπη κοφτή επενδυµένη µε θυµό.
Η ποιητική ενός διαλόγου σε πρώτο ενικό µε τον εαυτό του, σκέψεις και αναζήτηση για το νόηµα και τις ευθύνες σε δεύτερο ενικό αµεσότητας, σε µια ατέρµονη αναζήτηση απότην πλευρά του για την ευθύνη του να διδάξει, αλλά και να αφουγκραστεί και να συναισθανθεί τον ΑΝήσυχο µαθητή του. Η ανάγκη να δηµιουργείς εσύ νόηµα στα ερεθίσµατα και τις εµπειρίες που σου προσφέρω, όσο αγωνιζόµαστε µαζί να εκφράσουµε τον αληθινό εαυτό µας εν δράσει…
Ο βίος του παιδαγωγού και αντίστοιχα του µαθητή βρίθουν συµβάντων επικοινωνίας που θα µπορούσαν να εµπνεύσουν συγκλονιστικές αναπαραστάσεις, όχι του πιο καλού µαθητή, αλλά του πιο ΑΝ ήσυχου µαθητή. ∆εν είναι απόπειρα αυτοβιογραφικής απόδοσης της επαγγελµατικής του διαδροµής στην εκπαίδευση αυτό το βιβλίο του σπουδαίου ∆ασκάλου και Συγγραφέα Αντώνη Καρτσάκη, Είναι µια διαµεσολάβηση µε αισθητική ταπεινότητα για την αποκρυπτογράφηση του κοινού τόπου παιδαγωγού και παιδαγωγούµενου που συνυφαίνεται µέσω της ολότητας των δρώντων προσώπων για έναν ξανακερδισµένο τ(ρ)όπο παιδαγωγικής επικοινωνίας
Η διδασκαλία και η µάθηση διαµορφώνουν ένα αλληλεπιδραστικό επικοινωνιακό πεδίο και συντελούνται αποτελεσµατικά µέσα από ένα ολιστικό συµβολικό πλαίσιο µε παιδαγωγική και πολιτισµική συνιστώσα. Η σωστή χρήση των συµβόλων, τόσο στη λεκτική, όσο και στη µη λεκτική επικοινωνία, αποτελούν τη βάση για το επιτυχηµένο µοίρασµα νοηµάτων και κατά συνέπεια για την ουσιαστική ανθρώπινη επικοινωνία. Η µορφή της σχέσης και του περιεχοµένου που είναι οι πλευρές της επικοινωνίας διαµορφώνει τη µορφή του µηνύµατος, η οποία µε τη σειρά της καθορίζει της ενέργεια της διαδικασίας της επικοινωνίας και όλα συµβάλλουν στο κρίσιµο αποτέλεσµα της επικοινωνίας, στην προκειµένη περίπτωση στο παιδαγωγικό γίγνεσθαι.
∆υναµική αφοσίωσης και ενσυναίσθησης ο διάλογος µε τον ανήσυχο µαθητή και µεράκι για µια παιδαγωγική ποιητική που έχει πυρήνα έναν ακλόνητο προσανατολισµό αφοσίωσης και ευαισθησίας στα ερωτήµατα που θέτουν οι καθηµερινές πραγµατικότητες της σχολικής πράξης. Ατέρµονες διαδροµές αβεβαιότητας, αδιεξόδων, µοναχικότητας µε παρεµβολές οικείας χειρονοµίας προκειµένου να αφουγκραστεί έντιµα και ευαίσθητα την ξεχωριστή βιογραφία του ανήσυχου µαθητή και κάθε µοναδικού µαθητή.
Ακούραστος παιδαγωγός που είναι φανερό ότι αντιστάθηκε µε επιµονή και πάθος στον κονφορµισµό.
‘‘Το τελευταίο αυτό µάθηµα απευθύνω σ’ εσένα, στον ανησυχο µαθητή του τελευταίου θρανίου. Θέλω να σου πω όσα δεν σου είπα στα τριανταπέντε χρόνια. Να σου εξοµολογηθώ ότι είχα δύσκολες ώρες πλάι σε ευτυχισµένες στιγµές, ότι αναζήτησα λύσεις σε πολλά βιβλία σε εµπειρότερους δασκαλους και ότι ακόµη απαντήσεις δεν πήρα σε πολλά.Κι όµως αν ξαναγεννιόµουν , πάλι δάσκαλος θα γινόµουν. Γιατί ο δάσκαλος δε γεννιέται γίνεται. Με καιρό και κόπο Γιατί ο δάσκαλος είναι καλλιτέχνης ∆ιδάσκει την τέχνη της ζωής ∆ιδάσκει ελευθερία και ανεξαρτησία µε στόχο την ευτυχία όΟπου ελευθερία όχι µόνο η πρόθεση να µην υποτασσόµαστε στην εξουσία αλλά η δύναµη σου πολλές φορές-είναι να µην υποτάσσουµε κανένα Μιλώ λοιπόν για την παιδαγωγική αγάπη”.
Αυτό θέλω να σου πω και τώρα. Να συνεχίσεις να ονειρεύεσαι. Να κυνηγάς τα πιο µεθυσµένα σου όνειρα Αλλά να ξέρεις ποιοι είναι εκείνοι που δολοφονούν τα όνειρα Και να µην τους αφήνεις σε χλωρό κλαρί.
Στην ένσταση σου ότι δεν σε ενδιαφέρει το παρελθόν προσπάθησα να σε πείσω ότι δεν στοχεύουµε στη γνώση του παρελθόντος ότι παρακολουθούµε στοχαστικά και κριτικά µια ιδιαίτερη σηµαντική πολιτισµική φάση, που ανήκει στην ιστορία µας αλλά και στον πανανθρώπινο πολιτισµό ότι αναδεικνύουµε την πολυπλοκότητα, τις συγκρούσεις και τις συνθέσεις που επιτυγχάνονται από µια πάλη ιδεών και τις ιδιαιτερότητες που συνθέτουν την ταυτότητα του πολιτισµού΄αυτού. Ότι ο πολιτισµός αυτός που είναι µια από τις πιο ευτυχισµένες στιγµές της ανθρωπότητας δεν πρέπει σήµερα να λειτουργεί ως υπόδειγµα Είναι παράδειγµα που αποκλείει κάθε εξιδανίκευση Είναι ανέφικτη η επαναληπτικότητα.. Εργο µας ο “δηµιουργικός ιστορισµός” όπως τον προσδιόρισε από τη δεκαετία του 1920 ο ∆ηµήτρης Γληνός Που µας ανοίγει το νου και µας δινει ωραίες ιδέες για το σήµερα. Μαθητεύουµε, είπαµε στον αρχαίο κόσµο, για να κατανοήσουµε τον δικό µας κόσµο.
Με προβληµάτισες επίσης µε συγκλόνισες , θα έλεγα-, όταν έγραψες µεταξύ άλλων έγραψες στην έκθεση σου:
Είµαι 17 χρονών. Στα µάτια των άλλων µοιάζω 20. ∆ε βρίζω, δε λέω “µαλάκα”. Μπορώ να γράψω ό,τι µπούρδες θες στην Έκθεση και να πάρω 17-18. Ακούω Ξύλινα Σπαθιά. Έχω να νιώσω κάποιο συναίσθηµα ( εκτός από οργή και απόγνωση) κοντά ένα χρόνο. Πληρώ τους όρους για να λέγοµαι παιδί? Η καρδιά µου έχει µαυρίσει. Γιατί σας άφησα να πάρετε το παιδί από µέσα µου. Γιατί δεν µου το κλέψατε εγώ σας άφησα. Είµαι 17 χρονών και δεν είµαι πια παιδί. Έπαψα να είµαι από τη µέρα που έπαψα να πιστεύω στον εαυτό µου, από τη µέρα που πίστεψα πως η αγάπη είναι µόνο αυτή που βλέπεις στις ταινίες, πως τα δάκρυα είναι ντροπή, πως δεν θα επιζήσω , αν δεν γίνω σαν τους άλλους.
Στα κείµενα σου αυτά σε είδα διαφορετικά. ∆εν ήσουν ο µαθητής µου που σε έκρινα µε βάση τη δουλειά σου. Ήσουν άνθρωπος και µάλιστα έφηβος σε µια σκληρή εποχή, σε µια σκληρή κοινωνία, µε πολλές ανάγκες. Αυτό έπρεπε να διαρκώς να το θυµάµαι. Κι αν κάποτε το ξεχνούσα µου το θύµιζες µε τη γκρίνια σου, µου το θύµιζες και µε το συγκλονιστικό σου κειµενάκι στον πίνακα ανακοινώσεων στο οποίο έδινες µάλιστα τον τίτλο ‘REMEMBER, REMEMBER”
Ξέρεις βέβαια ότι σέβοµαι τη φωνή σου Θα µου επιτρέψεις λοιπόν να µεταφέρω σε µια παράγραφο τις “θέσεις” σου αυτές:
Ζητώ ένα σχολείο χαράς και αγάπης. Είναι ουτοπικό; Ζητώ ένα σχολείο ελευθερίας και δηµιουργικότητας. Είναι πολύ; Ζητώ ένα σχολείο µε µια παιδεία που να βγαίνει από τη λέξη παιδί. Και το παιδί να βγαίνει από το παιχνίδι. Είναι εγκληµατικό στα δεκαέξι µου να µην έχω χρόνο. Ζητώ ένα σχολείο να µην µε εξουθενώνει. Να µην µε στέλνει στα φροντιστήρια, να µε σέβεται. Ζητώ ένα σχολείο χωρίς βαθµούς και χωρίς “ελέγχους”. Βαρέθηκα να µε ελέγχουν δέκα χρόνια τώρα οι δάσκαλοι και δεκαέξι οι γονείς. Στο διάβολο η “ευγενής άµιλλα”. ∆εν υπήρξε ποτέ ευγενής. Κατέληγε πάντα στον νικητή και στον ηττηµένο ∆εν θέλω να είµαι νικητής Αλλά αν είναι να υπάρχει βαθμολογία , ας βαθµολογηθεί τότε η καλοσύνη, η ευαισθησία, η φαντασία. Ας αξιολογηθεί η φιλία, το χιούµορ , η τρυφερότητα, η θυσία…
Η αφιέρωση του συγγραφέα Α. Καρτσάκη ως κατακλείδα τεκµηριώνει όσα αναφέρθηκαν παραπάνω : «Στους καλύτερους δασκάλους µου , τους µαθητές µου».
ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΤΕΡΑ στο βιβλίο του συγγραφέα
Συγγραφέας: Αντώνης Καρτσάκης
Εκδόσεις: Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Έτος: 2015
Αριθµός σελίδων: 344
ISBN-13: 9789600516425
ISBN-10: 9600516421
Κατηγορίες: ∆οκίµιο,
Οι εικόνες είναι εικαστικά έργα της Κατερίνας Γεωργαντά που παραχωρήθηκαν ευγενικά στη συλλογή του Μουσείου Σχολικής Ζωής µε αφορµή τη νέα του µουσειολογική αφήγηση.
*Τα αποσπάσµατα µε πλάγια γραφή είναι από το βιβλίο του Αντώνη Καρτσάκη Στον ΑΝήσυχο µαθητή µου
*Η Μαρία Α. ∆ρακάκη είναι Επιµελήτρια του Μουσείου Σχολικής Ζωής ∆ήµου Χανίων , Παιδαγωγός, Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων
