“Μα η καρδιά πονάει όταν ψηλώνει να το θυµάσαι µικρή µου καρδιά
η καρδιά πονάει πάντα όταν ψηλώνει πάντα…”
Νατάσσα Μποφίλιου
( Ερµηνεία)
Πριν το κλείσιµο του δύσκολου χρόνου, έχοντας στο πλάνο µου την απελευθέρωση λυτρωτικών αναστοχαστικών δυνάµεων από τον νυχτερινό περίπατο µου, στο πάντα πολυλειτουργικό και αναζωογονητικό Κέντρο Πολιτισµού Ίδρυµα Σταύρος Νιάρχος, δεν µπόρεσα να αντισταθώ στις γλυπτικές αναπαραστάσεις που σε προϊδέαζαν για την είσοδο σου σε Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, στο πολυόροφο κτήριο που συνάντησα στη λεωφόρο Συγγρού καθ’οδόν. Με περιέργεια, σαν υπνωτισµένη σχεδόν, διέσχισα την είσοδο χωρίς να συνειδητοποιώ σε ποιον χώρο εισήλθα. ∆εν είχε την ατµόσφαιρα του τυπικού νοσοκοµείου, αν και τα γλυπτά στην είσοδο, σαν ασπίδες του θώρακα και η προτοµή του Ιπποκράτη προσανατόλιζαν τον συλλογισµό µου σε χώρο ίασης….
Το παιδικό µου τραύµα και η φοβία µου µε τις ιατρικές διαδικασίες, ως εκ θαύµατος δεν λειτούργησε, κανένας επίσης δεν µε σταµάτησε απαγορευτικά και πέρασε αρκετή ώρα καθώς διέσχισα το τεράστιο αίθριο στον χώρο υποδοχής, νιώθοντας την έκπληξη µου και την αµφιβολία µου να πυροδοτούνται παράλληλα, γιατί οι άνθρωποι που ήταν καθισµένοι, έδιναν την αίσθηση ότι απολάµβαναν το διάβασµα και την ατµόσφαιρα του χώρου . Το αίθριο επίσης περιλάµβανε ένα πανάκριβο πιάνο σε κοµβικό σηµείο, χωρίς όµως να παρεµβάλλεται και να διακόπτει τον διάλογο ανάµεσα στα δύο πρωτότυπα έργα τέχνης. Μια ανθρώπινη γλυπτική µορφή µε τη ρέουσα γραµµή της µονοκονδυλιάς να ολοκληρώνει την κίνηση της στη σπείρα-µάτι της αναπαράστασης του προσώπου… Απέναντι µια µεγάλων διαστάσεων ζωγραφική σύνθεση µε πολλές και διαφορετικές χρωµατιστές ανθρώπινες φιγούρες χωρίς χαρακτηριστικά στο πρόσωπο τους. Αιφνιδιασµός αυτή η εκκωφαντικά σιωπηρή δυναµική συµβολική συνοµιλία των δύο εικαστικών αναπαραστάσεων που έκλεινε στο πεδίο τους προστατευτικά και διακριτικά τους ανθρώπους που ήταν καθισµένοι. Mάλλον διασχίζω χώρο αναµονής …..
“Είστε στο Ωνάσειο Νοσοκοµείο, που περιλαµβάνει το εκσυγχρονισµένο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, το νέο, υπερσύγχρονο Μεταµοσχευτικό Κέντρο και το Ωνάσειο Παίδων”, µου είπε µια κυρία που πέρασε δίπλα µου καθώς φωτογράφιζα.
Βρισκόµουν λοιπόν σε ένα δηµόσιο υπερσύγχρονο θεραπευτικό κέντρο, όπου ο κοµβικός ρόλος της εικαστικής τέχνης σε απόλυτη αρµονία µε την επιµεληµένη αρχιτεκτονική του ταυτότητα, ήταν φανερό ότι συνέθεταν µια στρατηγική ανθρωποκεντρική παρέµβαση ∆ΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ µε εναύσµατα από τη φιλοσοφία ενός Ασκληπιείου, από τα γνωστά κέντρα υγείας στην αρχαιότητα.
“Σε όλη την Ελλάδα υπήρχαν εκατοντάδες Ασκληπιεία. Εκείνα όµως που έγιναν διάσηµα για την αποτελεσµατικότητά τους ήταν τηςΚω, τηςΤρίκκης, της Περγάµου και τηςΑθήνας.
Μέσα σ’ ένα ελεγχόµενο περιβάλλον και τηρώντας πιστά ένα συγκεκριµένο τελετουργικό, οι ασθενείς της αρχαιότητας συντόνιζαν τις ψυχικές τους δυνάµεις µε το παρόν. Επικεντρώνονταν στον εσωτερικό τους άνθρωπο και άφηναν την αρχετυπική δύναµη να επενεργήσει θεραπευτικά στο σώµα και στην ψυχή τους. ∆εν είναι τυχαίο που οι κόρες του Ασκληπιού ήταν η Υγεία, η Πανάκεια, η Ακεσώ, η Αγλαΐα και η Ιασώ. Οι κόρες του ήταν τα αποτελέσµατα της τέχνης του…”
Η αναζήτηση των απαρχών της σύγχρονης επιστήµης και η έµπνευση της στο παρόν ολιστικά για την ανθρώπινη υπόσταση είναι ουσιαστική και όχι απλά συναρπαστική µε τους συµβολισµούς και τις υγιείς δυνάµεις που απελευθερώνουν τα έργα τέχνης στον χώρο, σκέφτοµαι καθώς ανασύρω την εµπειρία στην Πέργαµο,όταν µας εξήγησαν τη φιλοσοφία του συγκεκριµένου Ασκληπιείου. “Η φροντίδα των ασθενών δεν εξαντλείται στην αποκατάσταση των προβληµάτων της υγείας τους,αλλά εστιάζει και στη σχέση που αναπτύσσεται µεταξύ επαγγελµατία υγείας και ασθενούς, στην ψυχική στήριξη του ίδιου, αλλά και των οικείων του που βιώνουν µαζί του την περιπέτεια της υγείας του”.
Με κατέκλυσαν ξαφνικά τραυµατικές εµπειρίες-ενθυµήσεις αγωνίας και φόβου, προκειµένου να εκµαιεύσω τα στοιχειώδη για την πορεία των ασθενών γονέων µου χρόνια πριν και να αντλήσω την ελπίδα που θα µε βοηθούσε να αντέχω την κάθε µέρα σε δηµόσιο νοσοκοµείο.
Τις έδιωξα βιαστικά για να εστιάσω στα έργα τέχνης που µε καλούσαν για να παρατηρήσω τις λεπτοµέρειες τους. Σε όλα τα έργα τέχνης που προσέγγισα σχεδόν αθέατα τα ονόµατα των δηµιουργών και φυσικά το σύντοµο πέρασµα µου δεν επέτρεψε συνοµιλία µε το ανθρώπινο δυναµικό. Γι αυτό και οι πληροφορίες που παρατίθενται ανασύρθηκαν από δηµοσιεύµατα και σχετικά αφιερώµατα άλλων ΜΜΕ τα οποία αναφέρονται αναλυτικά στις υποσηµειώσεις.
“ Ένα επιβλητικό εξάµετρο γλυπτό που απεικονίζει µία ανθρώπινη καρικατούρα (Face, 2023), µια µονοκοντυλιά από αυτές που όλοι έχουµε σχεδιάσει κάποια στιγµή εκεί που ταξιδεύουµε στις σκέψεις µας περιµένοντας µία αναγγελία ή ένα καλό νέο, συναντά κανείς στην αίθουσα υποδοχής του Ωνασείου Νοσοκοµείου. Λίγο πιο πίσω δεσπόζει ένας µνηµειακών διαστάσεων πίνακας µε ανθρώπινες φιγούρες σε ζωηρά χρώµατα και διάφορες στάσεις που λειτουργεί ως ψυχικό τοπίο (Snooze, 2023). Και τα δύο έργα φέρουν την υπογραφή του γνωστού εικαστικού Γιάννη Βαρελά µεταφέροντας ένα µήνυµα ελπίδας και αισιοδοξίας, υπενθυµίζοντας τη θεραπευτική και προστατευτική δύναµη της τέχνης.”
Μαζί µε το επιδαπέδιο σχέδιο του ίδιου, µε τίτλο «The Path», µια ιδιότυπη διαδροµή (από πολύχρωµα σχήµατα που δηµιουργούν στο σύνολό τους διαφορετικές προοπτικές και αναγνώσεις), η οποία ενσωµατώθηκε εντός του τσιµεντένιου δαπέδου στον έβδοµο όροφο του νοσοκοµείου, έρχονται να εµπλουτίσουν τη συλλογή έργων τέχνης του Ιδρύµατος Ωνάση µε έργα Ελλήνων καλλιτεχνών.
“∆ιαπιστώνοντας ότι σε αυτούς τους χώρους αναµονής ο χρόνος διαστέλλεται, ο Γιάννης Βαρελάς φιλοτέχνησε έναν πίνακα γεµάτο µε ανθρώπινες φιγούρες χωρίς πρόσωπα που κάτι παρατηρούν, όπως και οι άνθρωποι που περιµένουν στον χώρο αναµονής – το βλέµµα τους φεύγει, εστιάζει σε λεπτοµέρειες που µεγεθύνονται και αποκτούν νέα διάσταση, µορφή και σηµασία. Το εξάµετρο γλυπτό είναι επίσης µια ανθρώπινη φιγούρα σε αναµονή, µια µονοκοντυλιά σαν αυτές που σκαρώνουµε συχνά όταν αναµένουµε να ακούσουµε κάτι –ένα νέο, ένα µαντάτο, ευχάριστο ή δυσάρεστο– ή όταν η σκέψη µας ταξιδεύει.
Έργα παιγνιώδη που επιχειρούν να σε αποφορτίσουν και να σε γαληνέψουν. Έργα που σε κάνουν να χαµογελάς και να ξεχνιέσαι στην αναµονή, που απευθύνονται στην καρδιά και στην ψυχή και προσφέρουν µικρές ανάσες ζωής.
«Η προετοιµασία αυτής της νέας σειράς έργων είναι από τα δυσκολότερα πράγµατα που έχω κάνει στη ζωή µου» δήλωσε κατά τη διάρκεια της παρουσίασης τους ο Γιάννης Βαρελάς, έργα του οποίου ανήκουν σε πολλές δηµόσιες συλλογές παγκοσµίως”.
“Ο ίδιος µοιράστηκε τις σκέψεις του, που αποτέλεσαν και την κύρια πηγή έµπνευσης του για την προσέγγισή τους: «Όταν µου έγινε η ανάθεση από το Ίδρυµα Ωνάση αναρωτιόµουν τι θα µπορούσα να κάνω. Στα νοσοκοµεία οι άνθρωποι έρχονται για σοβαρούς λόγους. Σκέφτηκα ότι οι περισσότεροι βρίσκονται σε µια κατάσταση αναµονής. Όταν κάποιος περιµένει, ο χρόνος διαστέλλεται και τα πάντα -ή σχεδόν τα πάντα- αλλάζουν κλίµακα. Αυτή η διαστολή του χρόνου που προκαλεί η συνθήκη της αναµονής συχνά µας οδηγεί στο να παρατηρούµε πράγµατα γύρω µας που συνήθως αγνοούµε, και αυτά γίνονται τα κύρια στοιχεία του ορίζοντα. Με αυτόν τον τρόπο, κοιτώντας το παντελόνι σου η τσάκιση µπορεί να αρχίσει να γίνεται λόφος ή ένας λεκές να γίνεται λίµνη. Ο πολύ κοντινός σου χώρος µετατρέπεται σε κάτι αχανές. Κύριο µέληµά µου ήταν τα έργα να µην είναι “επιθετικά” και να γίνουν αποδεκτά ακόµα και από εκείνους που πιθανότατα δεν θα τους αρέσουν».
«Με τα έργα του Γιάννη γίνεται πιο τρυφερή και πιο υποφερτή αυτή η διαστολή του χρόνου και η σιωπή της αναµονής»,συµπλήρωσε η ∆ιευθύντρια Πολιτισµού του Ιδρύµατος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκουη οποία µιλώντας για τις προκλήσεις του πρότζεκτ, είπε πως ακόµα και τα πρακτικά ζητήµατα ήθελαν πολλή σκέψη, ωστόσο όλοι οι άνθρωποι του Ωνασείου και του Ιδρύµατος αγκάλιασαν την ιδέα. «Εµείς έτσι κι αλλιώς στη Στέγη διαχειριζόµαστε ζητήµατα καρδιάς. Όλο το φετινό πρόγραµµα έχει να κάνει µε τις σχέσεις. Όµως εδώ δεν είναι Στέγη και η παρέµβαση σε ένα νοσοκοµείο όπως και σε κάθε δηµόσιο χώρο πρέπει να έρχεται εντελώς φυσικά, λαµβάνοντας πάντα υπόψη ότι δεν µας ανήκει. Μερικές φορές µας συµβαίνει αυτό που ονοµάζουµε “happy accidents”, πέφτουµε πάνω σε κάτι και τελικά κάπως µας µετακινεί. Αυτό επιδιώξαµε κι εδώ, σε µία αίθουσα αναµονής, κάτι να µας µετακινήσει» σηµείωσε.”
“Ο πρόεδρος του Ιδρύµατος Ωνάση, Αντώνης Σ. Παπαδηµητρίου, ανέφερε πως το 2025 συµπληρώνονται 30 χρόνια από την έναρξη λειτουργίας του Ωνάσειου Νοσοκοµείου το οποίο κάθε χρόνο φροντίζει πάνω από 70.000 ασθενείς σηµειώνοντας ότι πρόκειται για ένα δηµόσιο νοσοκοµείο αλλά και έναν δηµόσιο χώρο προσβάσιµο σε κάθε πολίτη. Ενώ υπογράµµισε πως «στο επίκεντρο όλων των δράσεων τόσο του Ιδρύµατος όσο και του Νοσοκοµείου, της περίθαλψης, της συνεχούς κατάρτισης, των καινοτοµιών, βρίσκεται ο άνθρωπος».
«Το Ίδρυµα Ωνάση, αναλαµβάνοντας την ανοικοδόµηση της νέας πτέρυγας του νοσοκοµείου, τον εκσυγχρονισµό του εξοπλισµού στο υφιστάµενο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο και τη δηµιουργία του πρώτου πλήρως ψηφιακού νοσοκοµείου στη χώρα µας, έκρινε ότι θα ήταν πολλαπλά ωφέλιµο οι χώροι του νοσοκοµείου να φιλοξενήσουν και έργα τέχνης ως “παραµυθία ψυχής”. Έτσι, παραχωρήσαµε ως δάνεια µακράς διαρκείας έργα της συλλογής µας, κυρίως, όµως, ζητήσαµε από τον Γ. Βαρελά να µας προτείνει µια συνολική εικαστική παρέµβαση που να υπηρετήσει τη λειτουργία του νοσοκοµείου και όχι απλώς να το διακοσµήσει» ανέφερε ο πρόεδρος του Ιδρύµατος Ωνάση Αντώνης Σ. Παπαδηµητρίου, τονίζοντας ότι το Ωνάσειο είναι «ένας χώρος όπου η τέχνη και η υγεία υπηρετούν η µία την άλλη αρµονικά και βρίσκονται σε οργανικό και αµφίδροµο διάλογο»”
“Στα έργα του ΩΝΑΣΕΙΟΥ διακρίνει κανείς έντονα ανθρωποκεντρικά στοιχεία, όπως στην «Προτοµή του Ιπποκράτη» του Γεωργίου Μπονάνου που συναντάµε στην είσοδο του νοσοκοµείου απέναντι από τους «Θώρακες» (2009, 2007), την «Πανοπλία» (2005) και το «Άλογο» (2009) τηςΑλεξάνδρας Αθανασιάδηπου συµβολίζουν, σύµφωνα µε την Υπεύθυνη της Συλλογής του ΙδρύµατοςΆρτεµις Παλάσκα«τη δύναµη σε έναν χώρο που όλοι τη χρειάζονται», όπως και στη «Σύνθεση» τουΓιώργου Ζογγολόπουλου (1968) στον έκτο όροφο, αλλά και στην «Ανδρική φιγούρα»του Παύλου ∆ιονυσόπουλου(1970) και στους γεωµετρικούς κύβους της Χριστίνας Μόραλη (2011-2012) που βρίσκονται στον έβδοµο όροφο έξω από τα γραφεία της διοίκησηςΣτην αίθουσα υποδοχής, η επιβλητική «Ράβδος του Ασκληπιού» σε σχήµα σταυρού, µε ένα φίδι να διακρίνεται στις πλευρές της, συνοµιλεί µε τα δύο έργα του Γ.Βαρελά. Πρόκειται για ένα έργο του 1992 που ανατέθηκε στονΓιάννη Παππάκατά τα εγκαίνια του νοσοκοµείου, συµβολίζοντας το«πνεύµα της ανανέωσης»”.
Η τέχνη ενώνει ,όταν είναι αληθινή και έχει ως αφετηρία το βίωµα που επιζητεί µοίρασµα, λύτρωση, πνευµατική και ψυχική ανάταση. Μεταπλάθεται έτσι σε οπτική γλώσσα µε τα εκφραστικά µέσα και την αντίστοιχη αισθητική γλώσσα της τέχνης και βαθµιαία µετουσιώνεται από προσωπικό ,ειδικό ,µεµονωµένο, σε καθολικό , πανανθρώπινο οικουµενικό. Από εσωτερική αλήθεια σε δυναµική διαχρονική αξία. Η σπείρα αρχετυπικό σύµβολο στην µονοκονδυλιά καρικατούρα δεν επιλέχτηκε τυχαία από τον δηµιουργό Γιάννη Βαρελά. Η γεωµετρία της σπείρας µετασχηµατίζεται σε χωρικές δοµές στην αρχιτεκτονική και ερµηνεύτηκε αφού συγκροτήθηκε µια νοηµατική βάση ιδιοτήτων ως αρχετυπικό παγκόσµιο σύµβολο σε διαφόρους πολιτισµούς. Ξεκινά από µια αρχική επιθυµία, από µια κεντρική ιδέα, και προχωρά γύρω από αυτή φυγόκεντρα, «κτίζοντας» το δηµιούργηµα αλλά ταυτόχρονα επιστρέφοντας σε αυτή, κεντροµόλα, ανατροφοδοτώντας τη φάση της δηµιουργίας από την αρχική επιθυµία Αποτελεί ιδεατή εικόνα συνθετικής διαδικασίας αφού δανείζει τις ιδιότητες της δοµής της και µε το χαρακτηριστικό της αέναης ροής ερµηνεύεται ως µια διεργασία αναστοχαστική και απελευθερωτική .
“Ο εικαστικός Γιάννης Βαρελάς και το αρχιτεκτονικό γραφείο ADD άλλαξαν την εικόνα του Ωνάσειου Νοσοκοµείου, αναβαθµίζοντας ταυτόχρονα τη λειτουργικότητα των χώρων του. Με την τοποθέτηση τριών νέων έργων στους περιµετρικούς αιθριακούς χώρους, καθώς και την ανακαίνιση των συνεδριακών αιθουσών, η τέχνη και η λειτουργικότητα συνοµιλούν µε ένα κτίριο που αποτελεί ορόσηµο στην υγεία αλλά και την αρχιτεκτονική κληρονοµιά της Αθήνας. Μέσω αυτών των παρεµβάσεων, το Ωνάσειο Νοσοκοµείο αναδεικνύει την αξία του πολιτισµού στον δηµόσιο χώρο, συνδέοντας την υγεία µε την αισθητική, την προσφορά στον άνθρωπο και τη θεραπεία”.
Η πρακτική του Ωνάσειου καρδιοχειρουργικού κέντρου αντιπαρατίθεται ήπια και καίρια στο φορµαλιστικό συγκείµενο του τοµέα της υγείας µε το σκεπτικό τηςκαταλυτικής επίδρασης της τέχνης στον χώρο που γεννά δύσκολα συναισθήµατα “καθώς η καρδιά πονάει όταν ψηλώνει…” και ρεαλιστικά και συµβολικά….
“Από µικροί µαθαίνουµε να χάνουµε
η απώλεια θα µπορούσε να ‘ναι κούνια µας “
Ο χώρος του Ωνάσειου καρδιολογικού κέντρου γίνεται σηµείο, σώµα, οδύνη και το συναίσθηµα, χρώµα, οικειότητα, απώλεια, ελπίδα…
“Κοινός τόπος” ο χώρος ίασης όπως αξιοποιείται από τους χρήστες του και χώρος σε εξέλιξη µε σηµεία -φορείς φωτεινής ενέργειας τα έργα τέχνης που συνδέουν τη λειτουργία µε τη ζωή… Ένα πολιτισµικό τοπίο µε άπειρες πολλαπλότητες και πιθανές λύσεις… “Κοινός τόπος” που επαληθεύονται όλα τα ανθρώπινα. …”Να το θυµάσαι µικρή µου καρδιά. ..”ΠΑΝΤΑ!
*Η Μαρία Α. ∆ρακάκη είναι επιµελήτρια του Μουσείου Σχολικής Ζωής ∆ήµου Χανίων
µε ειδίκευση στην πολιτισµική επικοινωνία και πολιτιστική διαχείριση
*Οι φωτογραφίες µε λεπτοµέρειες είναι λήψεις από το κινητό της γράφουσας
Πηγή φωτογραφιών µε υπότιτλους https://www.athensvoice.gr/politismos/eikastika/882492/o-palmos-tis-tehnis-htupa-sto-onaseio-kardioheirourgiko-kedro/
Αναλυτικότερα στη διεύθυνση
https://www.onassis.org/el/news/three-new-artworks-by-jiannis-varelas-and-a-series-of-modern-architectural-interventions-at-the-onassis-hospital
Αναφορές από το διαδίκτυο -Υποσηµειώσεις
https://www.lifo.gr/culture/eikastika/ola-tha-pane-kala-lene-ta-nea-erga-tehnis-toy-gianni-barela-sto-onaseio
https://www.culturenow.gr/onaseio-nosokomeio-filoxenei-erga-texnis-poy-exoyn-epikentro-ton-anthropo/
https://www.athensvoice.gr/politismos/eikastika/882492/o-palmos-tis-tehnis-htupa-sto-onaseio-kardioheirourgiko-kedro/
Το τραγούδι γράφτηκε από τον Γεράσιµο Ευαγγελάτο (στίχοι) και τον Θέµη Καραµουρατίδη (µουσική) και συµπεριλήφθηκε στον δίσκο «Οι µέρες του Φωτός» που κυκλοφόρησε το 2012.
https://www.lifo.gr/culture/eikastika/ola-tha-pane-kala-lene-ta-nea-erga-tehnis-toy-gianni-barela-sto-onaseio
https://www.culturenow.gr/onaseio-nosokomeio-filoxenei-erga-texnis-poy-exoyn-epikentro-ton-anthropo/
