Η διευθύντρια της Αιματολογικής Κλινικής του ΠΑΓΝΗ και της Δημόσιας Τράπεζας Ομφαλικών Βλαστοκυττάρων Κρήτης (ΔηΤΟΒ Κρήτης) μιλά για τη σημασία, τους στόχους και το “αύριο” στη χρήση του ομφαλικού αίματος
Πόσοι και πόσα γνωρίζουμε για την αξία που έχει το αίμα στον ομφάλιο λώρο και τον πλακούντα, το οποίο μέχρι πριν κάμποσο καιρό πετιόταν ως νοσοκομειακό απόβλητο; Ο κόσμος στην Κρήτη αλλά και την υπόλοιπη Ελλάδα ενημερώνεται πια και οι υποψήφιοι γονείς προχωρούν -αν και σε μικρό ποσοστό ακόμη- στην αλτρουιστική πράξη της δωρεάς, σώζοντας εν τέλει παιδιά κι ενήλικους σε όλο τον κόσμο!
Στο νησί μας, έχουμε την τύχη από το 2016 να λειτουργεί μία εκ των τριών Δημόσιων Τραπεζών στη χώρα, η ΔηΤΟΒ Κρήτης, και η καθηγήτρια Ελένη Παπαδάκη μάς δίνει την εικόνα που υπάρχει στην Κρήτη κι όχι μόνο αλλά και μας πληροφορεί για τα ελπιδοφόρα αποτελέσματα που προκύπτουν από άλλες χρήσεις των αιμοποιητικών αυτών κυττάρων.
• Ποια η σημασία του ομφαλικού αίματος και της δωρεάς αυτού;
Το Ομφαλιοπλακουντιακό Αίμα (ΟπΑ) ή πιο απλά Ομφαλικό Αίμα, είναι το αίμα που παραμένει στον ομφάλιο λώρο και τον πλακούντα μετά την ολοκλήρωση του τοκετού και την απολίνωση του ομφαλίου λώρου. Δηλαδή είναι το αίμα που περισσεύει στον ομφάλιο λώρο, μετά την απομάκρυνση του νεογνού. To ΟπΑ, που συνήθως πετάγεται ως βιολογικό απόβλητο, αποτελεί ένα πολύτιμο βιολογικό υλικό. Περιέχει αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα (αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα) που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία ασθενών με αιματολογικά νοσήματα όπως οι οξείες λευχαιμίες. Το ΟπΑ χρησιμοποιείται σε ασθενείς που χρειάζονται μεταμόσχευση αιμοποιητικών βλαστοκυττάρων ως εναλλακτική πηγή του μυελού των οστών. Όταν υπάρχει δυσκολία εύρεσης συμβατού δότη μυελού των οστών στην οικογένεια ή στην παγκόσμια Δεξαμενή εθελοντών δοτών μυελού οστών, τότε μπορεί να χρησιμοποιηθεί το ΟπΑ. Για αυτό είναι πολύ σημαντική η δωρεά του ΟπΑ σε Δημόσιες Τράπεζες Ομφαλικών Βλαστοκυττάρων (όπως η Δημόσια Τράπεζα Ομφαλικών Βλαστοκυττάρων (ΔηΤΟΒ) Κρήτης).
• Γιατί δωρεά και όχι φύλαξη;
Η φύλαξη του ΟπΑ και η δέσμευση των κυττάρων του για αυτόλογη ή οικογενειακή χρήση δεν συστήνεται παγκοσμίως από τις αρμόδιες Επιστημονικές Εταιρείες. Ο λόγος που συστήνεται η δωρεά του ΟπΑ σε Δημόσιες Τράπεζες δεν βασίζεται μόνο στον αλτρουϊσμό αλλά κυρίως σε ιατρικά δεδομένα. Όπως ενημερώνουμε τους γονείς, η πιθανότητα να χρειαστούν τα βλαστοκύτταρα του ΟπΑ για το ίδιο το παιδί που γεννιέται (αυτόλογη μεταμόσχευση) είναι μηδαμινή, για τους παρακάτω λόγους:
(α) Σε κληρονομικά/γενετικά νοσήματα δεν χρησιμοποιούνται αυτόλογα βλαστοκύτταρα γιατί έχουν και αυτά τη γενετική διαταραχή.
(β) Σε κακοήθειες όπως οι λευχαιμίες της παιδικής ηλικίας, θεραπεία επιτυγχάνεται σε ποσοστό 80% με χημειοθεραπεία μόνο, χωρίς μεταμόσχευση. Για το 20% των ασθενών που θα χρειαστούν μεταμόσχευση, θεραπεία εκλογής είναι η αλλογενής μεταμόσχευση (με κύτταρα από άλλο υγιές άτομο) και όχι η αυτόλογη.
(γ) Τα νοσήματα που θεραπεύονται με αυτόλογη μεταμόσχευση αιμοποιητικών βλαστοκυττάρων στα πρώτα 20 χρόνια της ζωής είναι εξαιρετικά σπάνια.
(δ) Κάθε μονάδα ΟπΑ επαρκεί για μεταμόσχευση ατόμου με μικρό σωματικό βάρος (κυρίως μικρά παιδιά), οπότε σε ενήλικες πρέπει να χρησιμοποιηθούν τουλάχιστον 2 μονάδες ΟπΑ.
•Πόσο ενημερωμένος είναι ο κόσμος στην Κρήτη για την αξία του ομφαλικού αίματος και των βλαστοκυττάρων;
Ο κόσμος της Κρήτης ενημερώνεται ολοένα και περισσότερο για τη δυνατότητα δωρεάς του ΟπΑ. Σε αυτό έχει συμβάλει η λειτουργία της ΔηΤΟΒ Κρήτης που λειτουργεί στην Αιματολογική Κλινική του ΠΑΓΝΗ. Μέσω της ΔηΤΟΒ γίνονται διάφορες δράσεις ενημέρωσης του γενικού πληθυσμού. Όμως και Σύλλογοι Εθελοντών Αιμοδοτών προωθούν την ιδέα της δωρεάς μυελού των οστών και ΟπΑ καθώς και οι Επαγγελματίες Υγείας στο χώρο της Μαιευτικής-Γυναικολογίας (γιατροί, μαίες) οι οποίοι ενημερώνουν τους υποψήφιους γονείς για τη χρησιμότητα της δωρεάς του ΟπΑ στη ΔηΤΟΒ Κρήτης. Εξαιρετική είναι επίσης η συμβολή των μαιών τόσο στο Ηράκλειο όσο και στα Χανιά που ενημερώνουν τις μέλλουσες μητέρες ή τα νέα ζευγάρια σε συστηματικά σεμινάρια που πραγματοποιούν.
Από πλευράς μας, από την έναρξη λειτουργίας της ΔηΤΟΒ το 2016 και μετά, έχουμε καταφέρει να αποτελέσει θεσμό, η “Εβδομάδα Ενημέρωσης για τα Βλαστοκύτταρα” στα μέσα του Νοεμβρίου κάθε χρόνο, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για το Ομφαλικό Αίμα. Ως σημαντικότερη δράση θεωρούμε την επίσκεψη και ξενάγηση στους χώρους της ΔηΤΟΒ Κρήτης μαθητριών/μαθητών Λυκείου από διάφορα σχολεία του Νομού Ηρακλείου και την ενημέρωσή τους από το επιστημονικό προσωπικό. Μάλιστα, έχουν αρχίσει να έρχονται σχολεία και εκτός Ν. Ηρακλείου όπως π.χ. από το Ν. Χανίων. Είναι δράσεις που τις οργανώνουμε με μεγάλη χαρά, καθώς θεωρούμε ότι η κουλτούρα του εθελοντισμού και της προσφοράς πρέπει να αναπτύσσεται από τη νεαρή ηλικία. Υπάρχει ωστόσο μεγάλο περιθώριο στην εντατικοποίηση της ενημέρωσης και είναι σημαντικό να υποστηριχτεί αυτό το εγχείρημα και από τοπικούς φορείς αλλά και πιο κεντρικά, συμπεριλαμβάνοντας και τις τρεις Δημόσιες Τράπεζες ΟπΑ που υπάρχουν στην Ελλάδα. Περισσότερες πληροφορίες μπορεί να πάρει κάποιος από την ιστοσελίδα μας https://www.cordbloodbankcrete.gr/ και στα τηλέφωνα μας +30 2810-394726 & +30 6930847253
• 100.000 γεννήσεις κάθε χρόνο, όμως τα ποσοστά δωρεάς και συλλογής, αποθήκευσης κλπ εν τέλει στις δημόσιες τράπεζες ΟπΑ παραμένουν χαμηλά. Τι πάει λάθος; Ποια η εικόνα στην Κρήτη και ποιος ο στόχος;
Πράγματι, ενώ ο αριθμός των τοκετών είναι περίπου 100.000 το χρόνο ανά την Ελλάδα, ένα μικρό ποσοστό αυτών τελικά δωρίζεται στις Δημόσιες Τράπεζες (Θεσσαλονίκη, Αθήνα, Κρήτη). Προφανώς ο βαθμός ενημέρωσης των γονέων δεν είναι επαρκής. Επιπλέον, από τις μονάδες ΟπΑ που φτάνουν στις Τράπεζες, μόνο ένα μικρό ποσοστό κρίνεται κατάλληλο για επεξεργασία, φύλαξη και μεταμόσχευση αιμοποιητικών βλαστοκυττάρων. Το ποσοστό απόρριψης είναι μεγάλο παγκοσμίως και οφείλεται κυρίως στο μικρό όγκο του ΟπΑ που τελικά περισσεύει μετά τον τοκετό.
Στην Κρήτη και στην Ελλάδα γενικότερα που υπάρχει μεγάλη γενετική ποικιλομορφία του πληθυσμού, στόχος είναι όχι μόνο η αύξηση γενικά του αριθμού των μονάδων ΟπΑ αλλά και η αύξηση των δωρεών από περιοχές με ιδιαίτερα αντιγόνα ιστοσυμβατότητας. Ασθενείς με ιδιαίτερα αντιγόνα ιστοσυμβατότητας δεν βρίσκουν εύκολα μοσχεύματα από την παγκόσμια Δεξαμενή Δοτών. Αυτή την προσπάθεια συντονίζουμε ως ΔηΤΟΒ σε συνεργασία με όλες τις Δημόσιες Τράπεζες της Ελλάδος, το ΙΤΕ και τον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων στο πλαίσιο προγράμματος που έχει χρηματοδοτηθεί από την Περιφέρεια Κρήτης και από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας & Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ).
• Υπάρχουν άλλες χρήσεις των αρχέγονων αυτών αιμοποιητικών κυττάρων;
Η πολιτική της ΔηΤΟΒ Κρήτης, αλλά και άλλων δημόσιων Τραπεζών παγκοσμίως είναι να προσπαθούν να βρουν τρόπους αξιοποίησης του ΟπΑ σε επιπλέον θεραπευτικές εφαρμογές, πέρα των μεταμοσχεύσεων, προς όφελος των ασθενών. Τέτοιες εφαρμογές αφορούν στο πεδίο των κυτταρικών θεραπειών, αναγεννητικής ιατρικής και εξειδικευμένων εφαρμογών στην ιατρική μεταγγίσεων. Πρόσφατα περιγράψαμε τις εφαρμογές αυτές και τις προοπτικές των Δημόσιων Τραπεζών στην Ελλάδα στο πλαίσιο δημοσίευσής μας (J Clin Med. 2024 Feb 18;13(4):1152. doi: 10.3390/jcm13041152.)
Ειδικά στη ΔηΤΟΒ Κρήτης, σε συνεργασία με την Αγγειοχειρουργική Κλινική του ΠΑΓΝΗ, έχουμε ξεκινήσει μελέτη χρήσης του ΟπΑ για παρασκευή γέλης αιμοπεταλίων για την επούλωση ελκών/ πληγών σε διαβητικούς ασθενείς. Στη μελέτη χρησιμοποιούνται οι μονάδες ΟπΑ που δεν είναι κατάλληλες για μεταμόσχευση και τα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά.
