Πορεία χωρίς πυξίδα για την καλλιέργεια αβοκάντο

Η ασυντόνιστη διάδοση της καλλιέργειας αβοκάντο στα Χανιά σε συνδυασμό με τα συντριπτικά ελλείμματα που έχει η χώρα μας στην αγροτική εκπαίδευση και το σύστημα παροχής συμβουλών, αποτελούν ορισμένα από τα βασικά προβλήματα στην ανάπτυξη της.

Aυτό επισημαίνει η έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την υποψήφια διδάκτορα του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ελένη Ζαρόκωστα και τον αναπληρωτή καθηγητή κ. Αλέξανδρο Κουτσούρη στα Χανιά με θέμα “Η υποστήριξη της καλλιέργειας αβοκάντο στο Ν. Χανίων”.

Lockdown στα Χανιά και οι δημοσιογράφοι των “Χ.ν.” καταγράφουν καθημερινά τα σπουδαιότερα γεγονότα της τοπικής – και όχι μόνον – επικαιρότητας, στο “Ημερολόγιο καραντίνας.

Η έρευνα παρουσιάσθηκε την προηγούμενη εβδομάδα σε παραγωγούς των Χανίων στο χώρο του ΜΑΙΧ και πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια τους προγράμματος Agrilink. Ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2018 και ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 2020 και συμμετείχαν σε αυτή 37 παραγωγοί αβοκάντο και 12 πάροχοι συμβούλων από τα Χανιά.

Με βάση ορισμένα στοιχεία της έρευνας:

•  Η πρώτη πειραματική φυτεία αβοκάντο έγινε το 1968 στα Χανιά από το Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου.
• Το 2008 είχαμε την κατάρρευση των τιμών προϊόντων των παραδοσιακών καλλιεργειών (σ.σ. λάδι, εσπεριδοειδή) με αποτέλεσμα να εκτιναχθεί η ζήτηση για αβοκάντο και να αναπτυχθεί σημαντικά η καλλιέργεια του. Υπολογίζεται ότι τελευταία φυτεύονται ετησίως 80.000-100.000 δεντρύλλια.
•  Στα πλαίσια της έρευνας διαπιστώνεται πως καθοριστικό ρόλο στη διάδοση της γνώσης στην καλλιέργεια έχουν οι συζητήσεις μεταξύ των παραγωγών, ο πειραματισμός, το διαδίκτυο, η συμμετοχή σε συνεταιρισμό-ομάδα παραγωγών, η παρατήρηση άλλων εκμετάλλευσεων η παρακολούθηση καλλιεργειών και καταγραφή στοιχείων.
• Διαπιστώνεται επίσης πως οι αγρότες αποτελούν πολύτιμες πηγές γνώσης, ότι είναι εκτεταμένες οι ανταλλαγές πληροφοριών μεταξύ των παραγωγών (οι ανταλλαγές αυτές είναι άτυπες και συμβαίνουν εκτός θεσμικού πλαισίου και στερούνται οργάνωσης συνεπώς η πληροφορία που ανταλλάσσεται δεν επιβεβαιώνεται εύκολα).
• Υπάρχει έλλειμμα στην επαγγελματική εκπαίδευση και δια βίου κατάρτιση των γεωργών και δυσκολία στη διάκριση μεταξύ τεκμηριωμένης πληροφορίας και προσωπικής γνώμης.
•  Ομιλίες και σεμινάρια οργανώνονται αλλά αποσπασματικά και κάποιες φορές με αντικρουόμενες πληροφορίες.
•  Υπάρχει αδυναμία εύρεσης αξιόπιστων συμβούλων και γνώσης, προσαρμοσμένης στις τοπικές ανάγκες, πειραματισμός.
• Διαπιστώνεται έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού στη βάση των προοπτικών καλλιέργειας και συλλογικά μη επένδυση σε παραγωγή γνώσης για την καλλιέργεια.
• Τοπικά υπάρχει απουσία οργανωμένου συστήματος παροχής συμβούλων. Αυτή τη στιγμή πολλοί και διαφορετικοί σύμβουλοι (συνεταιρισμοί, φυτώρια, καταστήματα εισροών, μελετητές, δημόσιες υπηρεσίες, ιδιώτες…) παρέχουν συμβουλές για πολλά πεδία με αβέβαια αποτελέσματα για τους παραγωγούς.
• Υπάρχει ανάγκη για συμβούλου που έχουν πρόσβαση σε επιστημονικά δεδομένα και εργαλεία (πχ. Εδαφολογικόυς χάρτες) και γνώσεις/πλατφόρμες γνώσεις.
• Οι συμβουλές παρέχονται κατά βάση από μη εξειδικευμένους στο αβοκάντο συμβούλους, που βασίζονται σε δικούς τους πόρους και προσβάσεις για γνώσεις. Οι σύμβουλοι συχνά βασίζονται στην εμπειρία τους ως καλλιεργητές. Δεν υπάρχει καμία πρόνοια για εκπαίδευση των συμβούλων – έλλειψη χρηματοδότησης. Διαπιστώνεται επίσης έλλειψη συμβουλευτικών εργαλείων και έλλειψη τοπικά προσαρμοσμένης γνώσης
λόγω αδυναμίας διεξαγωγής επιστημονικής έρευνας προσαρμοσμένη στις ανάγκες της ζήτησης.
• Δεν υπάρχει επίσημο πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ φορέων.
• Είχαμε τη δημιουργία ανεπίσημης/εθελοντικής ομάδας εργασίας με σκοπό την οργάνωση ενημερώσεων και προώθηση προτάσεων για το αβοκάντο στην Περιφέρεια Κρήτης…χωρία πρακτικά αποτελέσματα ως τώρα (;).
• Πρόταση για σύσταση φορέα για το αβοκάντο-συμμετοχή τοπικών παραγόντων.

«Η εκπαίδευση των παραγωγών η βάση για μια σωστή καλλιέργεια»

Η παροχή γνώσης και εκπαίδευσης πάνω στο αντικείμενο της καλλιέργειας αβοκάντο, ο συντονισμός της δράσης και η δημιουργία φορέα που θα στηρίξει το προϊόν ήταν ανάμεσα στα θέματα που θέσαμε στην υπ. Διδάκτορα του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ελένη Ζαρόκωστα.

• Καταρχήν δώστε μας μερικές πληροφορίες για το Agrilink, ποιοι οι βασικοί του στόχοι και σκοποί ; Εκτιμάτε ότι το ζήτημα της “πληροφόρησης” και της “σωστής ενημέρωσης” είναι μείζον ζήτημα σήμερα για τους αγρότες στη χώρα μας ;

Το AgriLink είναι ένα πολυσυμμετοχικό ερευνητικό έργο που χρηματοδοτείται από το Horizon 2020- το Πρόγραμμα Πλαίσιο της ΕΕ για την Έρευνα και την Καινοτομία και υλοποιείται τα έτη 2017-2021 με συμμετοχή 16 εταίρων από 13 χώρες. Κύριος στόχος του είναι η βελτίωση της κατανόησης του ρόλου που παίζουν οι πάροχοι γεωργικών συμβουλών που συμμετέχουν στην μεταφοράς της γνώσης και την διάδοση των καινοτομιών. Το Agrilink διεξάγει συνεντεύξεις με γεωργούς και παρόχους συμβουλών και μελετά καινοτομίες σε 26 ευρωπαϊκές περιφέρειες, αξιολογεί την εφαρμογή των εθνικών Συστημάτων Γεωργικών Συμβουλών και φιλοδοξεί να συνεισφέρει στην παραγωγή προτάσεων πολιτικής.
Ανάγκη για πληροφόρηση πάντα υπάρχει όμως κατά τη γνώμη μου ότι δεν είναι το μείζον ζήτημα τουλάχιστον για τους περισσότερους από τους αγρότες μας σήμερα για δύο λόγους: Αφενός διότι υπάρχουν πολλά και διαφορετικά μέσα ενημέρωσης, συνεπώς σε γενικές γραμμές δεν υπάρχει έλλειμμα ευκαιριών πληροφόρησης. Είναι ενδεικτικό ότι η έρευνα και η εμπειρία από επαφές με αγρότες δείχνουν ότι υπάρχει ένας αριθμός αγροτών μεγαλύτερης ηλικίας που έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο με τη βοήθεια των παιδιών τους. Αφετέρου, ο όρος «σωστή ενημέρωση» κατά κάποιον τρόπο υποβιβάζει την πραγματική ανάγκη των αγροτών για γνώση σε βάθος. Υπάρχουν θέματα, όπως οι κανόνες που ρυθμίζουν, για παράδειγμα, τις χρηματοδοτήσεις, τις επιδοτήσεις κτλ. για τα οποία ο αγρότης χρειάζεται να έχει έγκαιρη και σωστή πληροφόρηση. Όμως υπάρχουν ζητήματα που ο αγρότης πρέπει να γνωρίζει καλά τους παράγοντες που τα επηρεάζουν, προκειμένου να αποφασίζει για την εκμετάλλευσή του. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν τα θέματα που αφορούν στην χρήση των πόρων (φυτοφάρμακα, νερό, λιπάσματα κτλ.), την ασφάλεια των αγροτικών προϊόντων και την προστασία του περιβάλλοντος. Για αυτά τα θέματα απαιτείται γνώση που προκύπτει από μια διαδικασία μάθησης, η ενημέρωση δεν αρκεί.

•Στα πλαίσια της έρευνας μιλήσατε με 37 παραγωγούς αβοκάντο στα Χανιά, αν σας ζητούσαμε να μας πείτε τι αποκομίσατε από τις συνεντεύξεις αυτές αναφορικά με τις γνώσεις των παραγωγών για τη συγκεκριμένη καλλιέργεια τι θα μας λέγατε;

Υπάρχει διαφοροποίηση όσον αφορά τις γνώσεις των παραγωγών για την καλλιέργεια και τις διασυνδέσεις τους με πηγές γνώσης. Ορισμένοι παραγωγοί έχουν διασυνδέσεις με αξιόπιστές πηγές. Περισσότεροι παραγωγοί, ωστόσο, γνωρίζουν για την καλλιέργεια μέσα από την εμπειρία τους και τις εμπειρίες των κοντινών τους ανθρώπων. Αυτοί είτε μαθαίνουν να καλλιεργούν συζητώντας, παρατηρώντας άλλες εκμεταλλεύσεις και μέσω δοκιμών στις δικές τους εκμεταλλεύσεις τους είτε αποτυγχάνουν ξανά και ξανά. Σε επίπεδο συστήματος, συνεπώς, φαίνεται ότι η πρόσβαση σε εφαρμόσιμες γνώσεις δεν διευκολύνεται. Σε ατομικό επίπεδο είδαμε αξιέπαινες, επίμονες προσπάθειες καλλιεργητών αβοκάντο να αποκτήσουν γνώσεις. Επίσης, είδαμε κάποιες φορές απογοήτευση, ότι παλεύουν μόνοι. Αυτό δεν θα έπρεπε να συμβαίνει.

• Πώς κατά την άποψη σας -και με βάση τα στοιχεία της έρευνας- θα μπορούσε να στηθεί ένα αξιόπιστο δίκτυο συμβούλων, με τη βοήθεια των οποίων θα στηριχθούν οι καλλιεργητές; Τι μορφή θα μπορούσε να έχει αυτό; Μια υπηρεσία στα ερευνητικά ιδρύματα (ΜΑΙΧ, Ινστιτούτο ελιάς και υποτροπικών); Μια υπηρεσία στην τοπική ΔΑΟΚ; Μια ανώνυμη εταιρεία στην οποία θα μετέχουν διάφοροι φορείς του δημοσίου και ιδιωτικοί ;

Στον Ευρωπαϊκό χώρο υπάρχει ποικιλία όσον αφορά στην νομική μορφή αξιόπιστων συμβουλευτικών δομών, συνεπώς η μορφή δεν είναι πρωταρχικός παράγοντας επιτυχίας. Περισσότερη σημασία έχει η διαθεσιμότητα των πόρων, είτε αφορούν σε ανθρώπινο δυναμικό και χρηματοδότηση είτε σε πηγές γνώσης και την διασύνδεση με ερευνητικούς φορείς.
Είναι σημαντικό επίσης και κατανοηθεί ότι στο απαιτητικό περιβάλλον δραστηριοποίησης της σύγχρονης αγροτικής εκμετάλλευσης η παροχή αξιόπιστων συμβουλών δεν μπορεί να είναι συμπλήρωμα άλλων δραστηριοτήτων. Αντίθετα, αποτελεί αυτοτελές πεδίο, που προϋποθέτει τεχνικές γνώσεις – αλλά και γνώση της συμβουλευτικής διαδικασίας – δηλαδή του τρόπου μετάδοσης της συμβουλής ώστε ο αγρότης γρήγορα να κατανοεί τη χρησιμότητά της και εύκολα να μπορεί να την εφαρμόσει.

• Βλέπουμε οτι η συντριπτική πλειοψηφία των παραγωγών έχει ως βασική πηγή πληροφόρησης το στενό συγγενικό και φιλικό τους περιβάλλον σε σύγκριση πχ. με τα ερευνητικά ιδρύματα, τις τοπικές, περιφερειακές υπηρεσίες; Είναι αυτή μια βασική αιτία για τα προβλήματα που διαπιστώνονται στην καλλιέργεια του φυτού; Για το ότι είχαμε εισαγωγές από υποκείμενα που ασθένησαν, για το ότι πολλά αβοκάντο φυτεύτηκαν σε ακατάλληλα εδάφη, για το ότι π.χ. υπάρχει στέρηση σε καλοκαιρινές ποικιλίες με αποτέλεσμα την υψηλή τουριστική περίοδο ακόμα και στα Χανιά να γίνονται αθρόες εισαγωγές του προϊόντος; Για το ότι δηλαδή εν ολίγοις η καλλιέργεια αβοκάντο στα Χανιά παρότι ακολουθείται από ολοένα και περισσότερο κόσμο φαίνεται να γίνεται ασυντόνιστα και άναρχα, χωρίς κανένα σχεδιασμό και ότι η καλλιέργεια παρότι έχει ξεκινήσει δυναμικά από τη δεκαετία του ’80 και ακόμα πιο έντονα από τα μέσα του 2000… συνεχίζει να αποτελεί αντικείμενο πειραματισμού ;

Η πληροφόρηση από τον φιλικό και συγγενικό κύκλο δεν είναι πρωταρχική αιτία των προβλημάτων, είναι μια λύση ανάγκης που ενώ απαντά σε κάποια άμεσα προβλήματα των καλλιεργητών μπορεί επίσης να δημιουργεί σοβαρές παρενέργειες στις πιο μακροπρόθεσμες προοπτικές της καλλιέργειας. Υπό προϋποθέσεις η ανταλλαγή απόψεων και εμπειριών μεταξύ των παραγωγών μπορεί να είναι επωφελής για την βιωσιμότητα των εκμεταλλεύσεων. Υπάρχουν μεθοδολογίες που υποστηρίζουν διαδικασίες αλληλεπίδρασης μεταξύ των παραγωγών, έτσι ώστε να κατανοούν γιατί και σε ποιες συνθήκες μια πρακτική μπορεί να τους είναι χρήσιμη.
Κατά την γνώμη μου η βασική αιτία των προβλημάτων της καλλιέργειας του αβοκάντο αποτυπώνεται στο δεύτερο σκέλος της ερώτησης, δηλαδή στην άναρχη και ασυντόνιστη διάδοση της καλλιέργειας, σε συνδυασμό με τα συντριπτικά ελλείμματα που έχει η Χώρα μας στην αγροτική εκπαίδευση και το σύστημα παροχής συμβουλών.
Η εκπαίδευση βοηθά τον αγρότη να αντιλαμβάνεται τις διαδικασίες ανάπτυξης των καλλιεργειών και τα όρια επηρεασμού τους, να μαθαίνει τρόπους προώθησης των προϊόντων του και οικονομικής διαχείρισης της εκμετάλλευσής του ώστε να είναι βιώσιμη.
Συνεπώς η εκπαίδευση αποτελεί την βάση πάνω στην οποία χτίζεται η ικανότητα του αγρότη να κρίνει και να αποφασίζει για την εκμετάλλευση. Επιπλέον, οι συμβουλές πρώτα και κύρια τον βοηθούν να εντοπίζει την ρίζα του προβλήματός του και ακολούθως, να αναζητήσει λύσεις που συνδυάζουν το μεγαλύτερο όφελος με το μικρότερο κόστος. Οι ελλείψεις στο σύστημα αγροτικής εκπαίδευσης και την παροχή συμβουλών είναι περισσότερο ορατές όταν οι συνθήκες είναι απαιτητικές, όπως στην περίπτωση του αβοκάντο.

• Το ζήτημα της σύστασης φορέα που θα συμβάλλει σε θέματα οργάνωσης της παραγωγής του αβοκάντο απασχολεί εδώ και χρόνια τους παραγωγούς αλλά και τους τοπικούς φορείς. Έχετε υπόψιν πως θα μπορούσε να υλοποιηθεί μια τέτοια πρωτοβουλία;

Το γεγονός ότι συζητείται επί μακρόν μαρτυρά τις δυσκολίες του εγχειρήματος. Ωστόσο, από τις επαφές μας με καλλιεργητές, ομάδες παραγωγών και παρόχους συμβουλών βλέπουμε πως υπάρχει βούληση αλλά ακόμη όχι επαρκής διασύνδεση και κυρίως δέσμευση των εμπλεκόμενων ομάδων για την υλοποίησή του Φορέα, η οποία πρέπει να βασίζεται όχι μόνο σε συμφωνία των κοινών στόχων αλλά και των δράσεων που θα οδηγήσουν στην επίτευξή τους. Η ικανοποίηση αυτής της προϋπόθεσης συνεπάγεται ανοικτή συζήτηση και συνεννόηση μεταξύ των ομάδων συμφερόντων, ενδεχομένως με την υποστήριξη ενός κοινά αποδεκτού μεσολαβητή. Είναι σημαντικό όλοι οι εμπλεκόμενοι (παραγωγοί, συνεταιρισμοί και ομάδες παραγωγών, συσκευαστήρια, εξαγωγείς, δημόσιοι φορείς…) ιδιαίτερα τα άτομα και οι φορείς που θα στηρίξουν τον Φορέα να γνωρίζουν τα όρια της δράσης, των ευθυνών και των ωφελημάτων τους. Η κοινή κατανόηση των δυνατοτήτων και των κινδύνων αποτελεί τη βάση για κοινή δράση.
Ευχαριστούμε θερμά τους παραγωγούς και παρόχους συμβουλών που αφιέρωσαν χρόνο και απάντησαν στις ερωτήσεις μας. Ευελπιστούμε τα αποτελέσματα της έρευνάς μας να αξιοποιηθούν και οι ίδιοι να ωφεληθούν.