Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι CITRUS sinensis (Κιτρέα η σινική). Ανήκει στην οικογένεια των Ρουτιδών.
Η πορτοκαλιά είναι δέντρο αείφυλλο, με κορμό διακλαδιζόμενο, μερικές φορές αγκαθωτό, φύλλα ωοειδή, δερματώδη, γυαλιστερά με μικρό πτερύγιο στη βάση τους, άνθη ερμαφρόδιτα, λευκά, αρωματικά με 5 πέταλα. Ο καρπός σφαιρικός ή ελαφρά μακρουλός. Ο φλοιός του πορτοκαλιού εσωτερικά είναι άσπρος, σπογγώδης, ενώ το εξωτερικό στρώμα έχει χρώμα πορτοκαλί, είναι πλούσιο σε αιθέρια έλαια και βιταμίνες. Ο χυμός του είναι ζαχαρώδης ή ξινωπός, ποτέ πικρός. Το ενδοκάρπιο είναι διαιρεμένο σε φέτες και πολύ χυμώδες. Βασικές είναι τα μέρλιν, ναβελίνα, βαλέντσια, σαγκουίνια, ταρόκκο, μυρωδάτα, σεκέρια κ.α.
Ιστορικά στοιχεία
Τα πορτοκάλια ήρθαν από την Κίνα στην Ινδία και σιγά σιγά εξαπλώθηκαν σε όλο τον κόσμο. Ήταν γνωστά εδώ και χιλιετίες. Αναφέρονται σε μία συλλογή του 500 π.Χ. την οποία εκτιμούν ότι έγραψε ο Κομφούκιος. Το νεράντζι άρχισε να καλλιεργείται στη λεκάνη της Μεσογείου το 100 μ.Χ. Η γλυκιά του ποικιλία «Αϊραβάτα» έγινε δημοφιλής στις αρχές του 15ου αιώνα. Η πορτοκαλιά άρχισε να καλλιεργείται στην Ευρώπη από τους Πορτογάλους και στο γεγονός αυτό οφείλεται η ονομασία της. Αρχικά το πορτοκάλι ήταν μικρό και γεμάτο σπόρους.. Με συνεχή πειράματα στη διασταύρωση και επιλογή βελτιώθηκε πολύ ποιοτικά.
Στη λαϊκή ιατρική τα πορτοκάλια χρησιμοποιήθηκαν κατά του σκορβούτου και της αναιμίας, ως δροσιστικά επί πυρετικών καταστάσεων και ως αναψυκτικά κατά τις θερμές εποχές του έτους.
Οι Γκαλότ, Κουμπάρντ και άλλοι τα συνιστούσαν κατά των στομαχικών ανωμαλιών, των υποπεπτικών και κατά της ατονικής δυσκοιλιότητας. Θεωρούσαν ότι είναι ορεκτικά και τονώνουν την πέψη.
Στον μεσαίωνα τα πορτοκάλια τα θεωρούσαν και άριστα καλλυντικά. Ο Μονίν τα αποκαλούσε «τροφή του δέρματος» γιατί κρατάνε το πρόσωπο δροσερό και εύχρωμο. Ανέφερε δε ως παράδειγμα την περίπτωση της μαρκησίας Ντε Κρερί, η οποία έτρωγε 35 περίπου πορτοκάλια την ημέρα και διατήρησε την θαλερότητα του δέρματος του προσώπου της μέχρι της ηλικίας των 98 ετών.
Η θετική επίδραση του πορτοκαλιού στην επιδερμίδα του προσώπου καθώς και η ικανότητά του να βοηθά τους αναρρωνύοντες από ασθένειες ήταν ιδιότητες γνωστές στη λαϊκή ιατρική.
Για τους δυσπεπτικούς την πορτοκαλάδα την παρασκεύαζαν ως ακολούθως. Έτριβαν τον φλοιό τεσσάρων πορτοκαλιών και στη συνέχεια έστυβαν το χυμό τους. Το ξύσμα και τον χυμό τα έβαζαν μαζί με 125 γραμμάρια ζάχαρη σε ένα δοχείο στο οποίο πρόσθεταν 2 λίτρα νερού. Όταν διαλυόταν όλη η ζάχαρη το πέρναγαν από ένα λεπτό καθαρό ύφασμα και την πορτοκαλάδα αυτή τη χορηγούσαν σε μικρές και ανεπάλληλες δόσεις στους ασθενείς.
Τις φλούδες πορτοκαλιού (και λεμονιού) τις αποξέραιναν και τις χρησιμοποιούσαν ως δαδί και ως προσάναμμα.
Συστατικά – χαρακτήρας
Το πορτοκάλι περιέχει νερό 86,70%, σακχαρούχες ουσίες 11,43%, αζωτούχες ουσίες 0,69%, λιπαρές ουσίες 0,26%. Το εξωτερικό στρώμα της φλούδας πορτοκαλιού είναι πλούσιο σε αιθέρια έλαια και βιταμίνες. Ο χυμός του πορτοκαλιού είναι πλούσιο σε βιταμίνες C, D, Α και P, ανόργανα άλατα, ασβεστίου, φωσφόρου, καλίου, μαγνησίου, νατρίου και σιδήρου, σάκχαρα και οξέα (κιτρικό οξύ κ.α.).
Τα πρώιμα πορτοκάλια είναι πλουσιότερα σε μεταλλικά στοιχεία.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη
– συλλογή
Η Πορτοκαλιά ανθίζει νωρίς την άνοιξη. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα φύλλα, τα άνθη και ο καρπός του δέντρου.
Η συλλογή γίνεται ανάλογα με την ποικιλία.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Τα φύλλα και τα άνθη της πορτοκαλιάς έχουν καταπραϋντικές και αντισπασμωδικές ιδιότητες. Το αιθέριο έλαιο που εξάγεται από αυτά είναι αποτελεσματικό κατά της χρόνιας βρογχίτιδας.
Είναι ιδιαίτερα ωφέλιμα στους καπνιστές.
Οι ουσίες τανγκερετίνη και κουερσπίνη, που ανευρίσκονται στο πορτοκάλι, εμποδίζουν τη δημιουργία καρκινογόνων ουσιών που προξενούνται από τον καπνό του τσιγάρου.
Τονώνουν την καρδιά. Βοηθούν σε περιπτώσεις λόξυγκα, σπασμωδικού βήχα, γαστραλγίες, αϋπνία, νευρικές διαταραχές και ανησυχίες. Η καταπραϋντική δράση των φύλλων και των ανθέων οφείλεται στη δραστική ουσία εσπεριδίνη που περιέχουν η οποία έχει ηρεμιστικές ιδιότητες στις συσπάσεις της καρδιάς, και το συμπαθητικό νευρικό σύστημα ενώ παράλληλα έχει ελαφρές υπνωτικές ιδιότητες.
Η βιταμίνη C που περιέχει το πορτοκάλι και ο χυμός του ενισχύει την άμυνα του οργανισμού απέναντι στα μικρόβια. Είναι αποτελεσματικό κατά της δυσκοιλιότητας, της αναιμίας, του διαβήτη, της ουρικής αρθρίτιδας.
Είναι άριστο αποτοξινωτικό και συμβάλει στη διατήρηση του νεανικού δέρματος και τονώνει την κυκλοφορία του αίματος.
Ο χυμός πορτοκαλιού συστήνεται για μωρά που έχουν πρόβλημα δυσκοιλιότητας.
Ο φλοιός του πορτοκαλιού μουλιασμένος σε άσπρο κρασί μαζί με άνθη χαμομηλιού έχει διεγερτικές, ορεκτικές και τονωτικές ιδιότητες. Λαμβάνεται από 1 ποτήρι του λικέρ πριν το φαγητό. Το έλαιο της φλούδας είναι καλό αποχρεμπτικό.
Έρευνες δείχνουν ότι η πηκτίνη που περιέχεται στη φλούδα και τις μεμβράνες του πορτοκαλιού μειώνει τη χοληστερίνη.
Στην Κρήτη από παλιά καθάριζαν την φλούδα των πορτοκαλιών με το μαχαίρι φτιάχνοντας μία κυκλοτερή κορδέλα που την κρέμαγαν σε σχοινί και την ξέραιναν εντός δωματίου.
Την έβραζαν ως αφέψημα που θεωρούσαν ότι είναι στομαχικό, θερμαντικό και τονωτικό. Υπήρχε η πρόληψη ότι «αν διακοπεί η συνέχεια της πορτοκαλόφλουδας που θα πρωτοφάει κανείς το χειμώνα, θα διακοπεί και το νήμα της ζωής του». Τα πορτοκάλια τα κατανάλωναν ως επιτραπέζιο φρούτο και δεν κάνανε πορτοκαλάδες, όπως συνηθίζουμε σήμερα.
Παρασκευή και δοσολογία
Τα πορτοκάλια τρώγονται ωμά ή χρησιμοποιούνται για την παρασκευή χυμού. Στη ζαχαροπλαστική για την παρασκευή μαρμελάδας, γλυκών κ.ά.
Το αιθέριο έλαιο των ανθέων χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία.
Τις φλούδες των πορτοκαλιών τις αποξηραίνουμε, τις φυλάμε σε γυάλινα βάζα και τις χρησιμοποιούμε σε αφεψήματα.
Προφυλάξεις
Όσοι έχουν πρόβλημα δυσπεψίας είναι προτιμότερο να περιορίζονται στην πόση του χυμού αποφεύγοντας το κυτταρινώδες μέρος της ωμής σάρκας του πορτοκαλιού. Να αποφεύγεται η κατανάλωση άγουρων πορτοκαλιών γιατί προκαλούν στομαχικές ενοχλήσεις.
