Πίσω από κάθε ταινία κρύβονται αμέτρητες ιστορίες, προσδοκίες, αγωνίες και συναισθήματα όλων εκείνων που δούλεψαν για τη δημιουργία της. Στιγμές έντασης αλλά και ικανοποίησης, στιγμές χαλαρές αλλά και αληθινής συγκίνησης. Στιγμές που γεννούν φιλίες και ανθρώπινες σχέσεις, αλλά και που την ίδια στιγμή περιέχουν όλη τη μαγεία της δημιουργίας. “Το τελευταίο σημείωμα”, η νέα ταινία του Παντελή Βούλγαρη που θα “ανοίξει” τον κύκλο των προβολών στο 5ο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Χανίων, την Τετάρτη 25 Οκτωβρίου, δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση. Οι “διαδρομές” συνομιλούν σήμερα με τον σκηνοθέτη της ταινίας αλλά και 5 Χανιώτες ηθοποιούς για την εμπειρία των γυρισμάτων, για εικόνες που τους έμειναν χαραγμένες στη μνήμη αλλά και για το ποιο είναι το μήνυμα που κουβαλάει “Το τελευταίο σημείωμα”.
ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ: «Χωρίς τους Χανιώτες η ταινία δεν θα ήταν η ίδια»
«Εάν δεν ήταν οι Χανιώτες η ταινία δεν θα ήταν η ίδια, δεν ξέρω εάν θα μπορούσα να την κάνω εάν δεν την γύριζα στα Χανιά», λέει στις “διαδρομές” ο καταξιωμένος σκηνοθέτης Παντελής Βούλγαρης ο οποίος την ερχόμενη Τετάρτη θα βρίσκεται στην προβολή της ταινίας “Το Τελευταίο Σημείωμα” που θα γίνει στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων παρουσία των περισσότερων συντελεστών.
«Τις Φυλακές του Ιτζεδίν τις είχε ανακαλύψει ο Θόδωρος Αγγελόπουλος και μετά εγώ είχα κάνει “Τα Πέτρινα Χρόνια” τον γάμο του ζευγαριού στην αυλή. Το κτήριο των Φυλακών Καλαμίου ήταν πολύ πιο κοντά στην ατμόσφαιρα της εποχής που θέλαμε, γι’ αυτό το επέλεξα» μας εξηγεί ο σκηνοθέτης της ταινίας και προσθέτει: «Η παρουσία των Χανιωτών που συμμετείχαν στην ταινία ήταν σημαντική. Εάν δεν ήταν οι Χανιώτες που με εμπιστεύθηκαν, που αγάπησαν την ιστορία της ταινίας, που συνεργάστηκαν και κάναμε μια πολύ δυνατή ομάδα αυτές τις 8 εβδομάδες που χρειάστηκε να γυρίσουμε την ταινία, η ταινία δεν θα ήταν η ίδια, δεν ξέρω εάν θα μπορούσα να την κάνω, εάν δεν την γύριζα στα Χανιά. Τους οφείλω πολλά, τους οφείλω πάρα πολλά και στους άντρες και στις γυναίκες που με βοηθήσανε».
Για το ιστορικό κτήριο του Ιτζεδίν που για λίγες εβδομάδες ζωντάνεψε και τώρα έχει παραδοθεί ξανά στην εγκατάλειψη του χρόνου ο κ. Βούλγαρης υπογράμμισε: «Θα μπορούσε πραγματικά να το υποστηρίξει το Κράτος και να γίνει ένας μουσειακός χώρος για εκθέσεις, διαλέξεις κ.λπ.. Είναι κρίμα να υπάρχει αυτό το κτήριο και να μην το φροντίζει κανένας».
ΜΙΑ ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΗ ΤΙΜΗ
Για τον Παντελή Βούλγαρη η υλοποίηση αυτής της ταινίας ήταν μια προσπάθεια που είχε ξεκινήσει πολύ πριν την “Ψυχή βαθιά” και την “Μικρά Αγγλία”. «Πολύ πριν την “Μικρά Αγγλία” είχα μπει μέσα στην Ιστορία, ερευνούσα τις λεπτομέρειες και όφειλα να κάνω αυτήν την ταινία για τον Σουκατζίδη και για τους 200. Πραγματικά έφυγε από πάνω μου ένα βάρος γιατί με ακολουθούσαν οι σκιές τους».
Όσο για τους συμβολισμούς και τα μηνύματα της ταινίας ο ίδιος πιστεύει ότι «επίκαιρη γίνεται μια ταινία από το ίδιο της το ενδιαφέρον και επίσης από την ποιότητά της. Εάν είναι κάτι πολύ σημαντικό από τους ανθρώπους που την φτιάξανε την ταινία, γίνεται επίκαιρη, γιατί έχει το ενδιαφέρον».
Το σενάριο της ταινίας συνυπογράφει μαζί με τον Παντελή Βούλγαρη η Χανιώτισσα σύζυγός του και καταξιωμένη συγγραφέας Ιωάννα Καρυστιάνη. «Με την Ιωάννα είμαστε μαζί 40 χρόνια και συνεργαζόμαστε πάντα πολύ στενά» σημείωσε.
ΣΤΙΓΜΕΣ ΞΕΧΩΡΙΣΤΕΣ
Για τον Παντελή Βούλγαρη, οι στιγμές που θα παραμείνουν ξεχωριστές ήταν οι στιγμές «κάθε μέρα, από το πρωί μέχρι τη νύχτα, με όλο αυτόν τον κόσμο στα γυρίσματα. Ολος αυτός ο κόσμος που δέχτηκε να συνεργαστεί μαζί μας, και κανείς δεν απουσίαζε ούτε για λίγο παρά τις υποχρεώσεις τους. Σκεφτείτε ότι 4-5 πρωί μετά τα νυχτερινά γυρίσματα έπρεπε να πάνε κατευθείαν στη δουλειά τους, όμως δεν απουσίαζε κανένας. Αυτό που πραγματικά θα μου μείνει αλησμόνητο είναι όταν τελειώσαμε τα γυρίσματα, το τελευταίο βράδυ είχαμε φέρει τσικουδιές και γραβιέρα και αρχίσαμε τα τραγούδια μέχρι τις 4 το πρωί. Και ίσως ήταν η πρώτη φορά που αυτή η φυλακή η δύσκολη, ήταν ένας χώρος γλεντιού και αγάπης».
ΜΑΝΟΛΗΣ ΜΑΥΡΑΚΗΣ: Ζωντάνεψαν οι μνήμες
Οι μνήμες που σαν παιδί είχε από το Ιτζεδίν, όταν το λεωφορείο για Λιτσάρδα σταματούσε λίγο πριν τις Εγκληματικές Φυλακές Καλαμίου την ώρα των εκτελέσεων, ζωντάνεψαν στα μάτια του Χανιώτη Μανώλη Μαυράκη, ερασιτέχνη ηθοποιού και φωτογράφου ο οποίος συμμετείχε στα γυρίσματα και απαθανάτισε με την κάμερά του στιγμές την ώρα που “χτιζόταν” η ταινία. Στιγμές που έμοιαζαν με αληθινές.
«Στο “Τελευταίο Σημείωμα” είχα τον ρόλο του καπνοβιομήχανου. Για μένα ήταν μια πάρα πολύ όμορφη και συγκινητική εμπειρία. Γιατί ζεις το παρελθόν και θυμάσαι την ιστορία του τόπου σου. Σαν παλιότερος θυμάμαι καλύτερα τι τράβηξαν οι δικοί μας άνθρωποι στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, πόσα δεινά περάσαμε… Θυμήθηκα την οικογένεια μου, τον Αποκόρωνα τόπο καταγωγής μου, θυμήθηκα ότι έχω χάσει συγγενείς οι οποίοι σκοτώθηκαν από τους Γερμανούς. Θυμήθηκα την αδικία του πολέμου, του κάθε πολέμου» ανέφερε ο κ. Μαυράκης που μας αφηγήθηκε το εξής περιστατικό: «Εμένα η καταγωγή μου είναι από την Λιτσάρδα του Αποκόρωνα και όταν πήγαινα διακοπές στη γιαγιά μου με το πολύ πρωινό λεωφορείο τότε τη δεκαετία του ’50 – ’60 θυμάμαι κάποιες φορές που μας είχαν σταματήσει κάτω από το Καλάμι, κάτω από τις Φυλακές, εκεί που είναι το νεκροταφείο των εκτελεσθέντων, ήταν ένας χωροφύλακας και έλεγε: “Σταματάει το λεωφορείο μέχρι να τελειώσει η εκτέλεση και μετά συνεχίζετε”. Κι ακούγαμε αυτούς τους κρύους, μεταλλικούς ήχους, τους πυροβολισμούς και… συνεχίζαμε. Τις στιγμές αυτές ξαναέζησα στην ταινία». Για αυτό και η συμμετοχή αλλά και η φωτογράφηση των γυρισμάτων της ταινίας, για τον Μανώλη Μαυράκη ήταν μια μοναδική εμπειρία: «Οι άνθρωποι, οι εκφράσεις, οι στιγμές, η συγκίνηση ήταν για μένα κάτι το ανεπανάληπτο».
ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΕΡΑΚΗΣ: Μια ιστορία πάντα επίκαιρη
«Ως ηθοποιός που διακονώ αυτό το επάγγελμα 38 χρόνια, στο πίσω μέρος του κεφαλιού μου, υπήρχε πάντα η επιθυμία να συνεργαστώ με δύο σκηνοθέτες. Τον Παντελή Βούλγαρη και τον Θόδωρο Αγγελόπουλο. Με τον Αγγελόπουλο δεν τα κατάφερα, έτσι όταν μου έγινε η πρόταση από τον Παντελή πέταξα στα σύννεφα», σημείωσε ο ηθοποιός Μιχάλης Αεράκης γυρίζοντας πίσω το ρολόι του χρόνου όταν ξεκίνησε η συνεργασία του με τον Παντελή Βούλγαρη.
Τόνισε δε ότι ενώ εξ’ αρχής ο καταξιωμένος σκηνοθέτης του ξεκαθάρισε ότι πρόκειται για ένα μικρό αλλά χαρακτηριστικό ρόλο εκείνος του απάντησε ότι «για εσένα δέχομαι να περάσω σιωπηλός κι από ένα μόνο πλάνο».
«Ετσι με μεγάλη χαρά συμμετείχα σε αυτό το έργο και πολύ περισσότερο που η θεματολογία του αφορούσε 200 ιδεολόγους κομμουνιστές που εκτελέστηκαν στην Καισαριανή. Είναι ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο αυτό για την ιστορία μας γιατί μιλάει για ανθρώπους που θυσιάστηκαν για την ιδεολογία τους και δίνει αφορμή να κάνει κανείς ένα παραλληλισμό με το σήμερα και να εξάγει πολλά συμπεράσματα», σχολίασε ο κ. Αεράκης.
Η συνεργασία με τον Παντελή αλλά και με την Ιωάννα, όπως υπογράμμισε, ήταν εξαιρετική. «Ο Παντελής ήταν στην ταινία ο πιο ταπεινός καλλιτέχνης και πραγματικά χάρηκα πάρα πολύ που γνωρίστηκα με αυτό τον άνθρωπο και που κάπου είπαμε ότι ανανεώνουμε το ραντεβού μας, κάτι που με κάνει να χαίρομαι διπλά».
Υπάρχει όμως κάποια στιγμή ή σκηνή που θα μείνει χαραγμένη στη μνήμη του, ρωτήσαμε τον Ανωγιανό καλλιτέχνη: «Ναι, θυμάμαι ότι σε μια συζήτηση που είχαμε με τον Παντελή του είπα ένα περιστατικό που είχα ακούσει όταν είχα έρθει στα Χανιά για τον γιατρό τον συχωρεμένο τον Κωστή Νικηφοράκη. Είχα ακούσει λοιπόν ότι είχε δει κάποτε έναν ξένο που περπατούσε ξυπόλητος κι όταν ο ξένος του είπε ότι δεν έχει παπούτσια, εκείνος έβγαλε τα δικά του και του τα έδωσε.
Αυτή η ιστορία με είχε συγκλονίσει. Την είπα λοιπόν στον Παντελή και τι έκανε αυτός. Σε ένα πλάνο της ταινίας όπου κηδεύεται κάποιος ξυπόλητος και παραβρίσκομαι κι εγώ μου είπε να βγάλω τα παπούτσια μου και να τα αφήσω εκεί. Αυτό δείχνει την ευαισθησία του Παντελή αλλά και τα ανοιχτά αυτιά που έχει. Αυτή η σκηνή μου έχει μείνει».
ΘΕΩΝΗ ΚΟΥΤΣΟΥΝΑΚΗ: Μια στάση στον χωροχρόνο
«Η αρχή της ταινίας ήταν για μένα από τη στιγμή που είχα περάσει όλα τα στάδια του κάστινγκ και μου ανακοίνωσαν ο κ. Βούλγαρης και η κα Καρυστιάνη ότι με έχουν επιλέξει για τον ρόλο της Τασούλας. Μεγάλη η χαρά και ένα αίσθημα πληρότητας πρωτόγνωρο», σημείωσε η Χανιώτισσα ηθοποιός Θεώνη Κουτσουνάκη και συνέχισε την αφήγησή της: «Αγωνία μέχρι να ξεκινήσουν τα γυρίσματα και απολύτως συνεπής στην οδηγία του σκηνοθέτη να μη βάψω τα μαλλιά μου και να μην πειράξω τα φρύδια μου για το ρόλο μου στην ταινία. Ηρθε η ώρα της συνάντησης όλων των ηθοποιών για την πρώτη ανάγνωση από την κα Καρυστιάνη. Η ώρα που “είδα” το έργο στη φαντασία μου να παίζεται για πρώτη φορά. Συγκλονιστικό! Επειτα η πρόβα στο επιβλητικό Ιτζεδίν. Ο κ. Βούλγαρης και η κα Καρυστιάνη κάθε στιγμή μαζί και κοντά σε μας για να μας κάνουν να “θυμηθούμε” νιώθοντας, αυτό που αισθάνονταν οι άνθρωποι που είχαν βρεθεί τότε, στην Καισαριανή. Έντονες στιγμές!».
«Τα γυρίσματα έμοιαζαν με μία στάση στον χωροχρόνο και όλα ήταν πιο αληθινά από ποτέ. Ο κ. Βούλγαρης πάντα ήρεμος, με μία ησυχία στη μορφή που όμως κάνει τόσο θόρυβο χωρίς να μιλάει πολύ. Τη στιγμή όμως που χρειάζεται, θα χρησιμοποιήσει τόσες λέξεις όσες ακριβώς πρέπει και με τον κατάλληλο τρόπο, για να “πάρει” από τον ηθοποιό του αυτό που θέλει. Και αυτό δημιουργεί τη συνθήκη της στιγμής που χρειάζεται για την ταινία. Υπέροχο! Συμπυκνωμένος ο χρόνος που ήμουν στα γυρίσματα, αλλά τόσο περιεκτικός. Τελικά “Το Τελευταίο Σημείωμα” ήταν μια μαθητεία», αναφέρει καταλήγοντας η Θεώνη Κουτσουνάκη.
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΛΑΜΠΡΑΚΗΣ: Ενα όνειρο που έγινε πραγματικότητα
«Η εμπειρία της συμμετοχής στη δημιουργία μιας ταινίας είναι πάντα μια πλούσια, δυνατή εμπειρία. Υπό την έννοια ότι εμπεριέχει χαρά και άγχος, προκλήσεις και δυσκολίες, αλλά πάντα στο τέλος, μια βαθιά ικανοποίηση», επεσήμανε ο ηθοποιός Λευτέρης Λαμπράκης αναφερόμενος στην εμπειρία των γυρισμάτων. Ξεχωριστή στιγμή και για εκείνον η συνεργασία με τον Παντελή Βούλγαρη: «Το να δουλέψω με τον Παντελή Βούλγαρη ήταν όνειρο ζωής. Ολοι οι Έλληνες ηθοποιοί θέλουν να συνεργαστούν μαζί του. Γιατί είναι τιμή να ξετυλίγεις τις δυνατότητές σου, ως ηθοποιός, υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες ενός ανθρώπου που αποτελεί Κεφάλαιο για την Ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου και όχι μόνο. Δουλεύεις με έναν θρύλο και αυτό από μόνο του αποτελεί εμπειρία ζωής».
Τον ρωτήσαμε αν υπήρξε κάποια στιγμή που του έχει μείνει χαραγμένη στο μυαλό του: «Νομίζω το πρώτο – πρώτο πλάνο που γυρίστηκε με μένα και που ήταν και το πρώτο πλάνο των γυρισμάτων της ταινίας. Υπήρχε έντονη αδρεναλίνη, συγκίνηση, τρακ αλλά και ο ενθουσιασμός ότι ξεκινούσε κάτι, στο οποίο όλοι είχαμε επενδύσει, ο καθένας από τη μεριά του, πολλά όνειρα. Νομίζω η ένταση που είχε εκείνο το πρώτο γύρισμα και ο ενθουσιασμός που δημιουργούσε μια απίστευτη εγρήγορση θα με συντροφεύουν για πολλά χρόνια ακόμη».
Τελικά, τι είναι το “Το τελευταίο σημείωμα” για εκείνον; «Δεν υπάρχουν λέξεις για να περιγράψω τι είναι για μένα “Το τελευταίο σημείωμα”. Είναι σαν εκείνες τις υπέροχες στιγμές της ζωής σου, που νιώθεις ότι είσαι στο σωστό μέρος με τους σωστούς ανθρώπους για τους σωστούς λόγους. Ότι είσαι κομμάτι μιας σημαντικής δημιουργίας. Σε μια δύσκολή περίοδο για όλους μας, είχα το προνόμιο να πραγματοποιηθεί ένα όνειρό μου», τόνισε καταλήγοντας.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΛΟΓΕΡΑΚΗΣ: Μια ταινία φόρος τιμής στους αγωνιστές
«Το “Τελευταίο σημείωμα” είναι ένα “να μας θυμάστε”, είναι μια υπενθύμιση ότι ο αγώνας συνεχίζεται, ότι τίποτα δεν κατακτάται χωρίς θυσίες. Είναι μια αναφορά σε ανθρώπους που θυσιάστηκαν για την ιδεολογία τους, για τα πιστεύω τους, σε ανθρώπους που έδωσαν τη ζωή τους συνειδητά με ψηλά το κεφάλι». Ο Δημήτρης Καλογεράκης θυμήθηκε με συγκίνηση τα γυρίσματα της ταινίας αλλά και τη συνεργασία με τους Παντελή Βούλγαρη και Ιωάννα Καρυστιάνη.
«Ο Παντελής Βούλγαρης είναι ένας καταξιωμένος σκηνοθέτης γνωστός εδώ και πολλές δεκαετίες. Είναι διαφορετικό όμως όταν τον γνωρίζεις από κοντά», σημείωσε και πρόσθεσε: «Ο Παντελής είναι σαν να σε βάζει στην οικογένειά του. Ο τρόπος που δουλεύει είναι απίστευτα ανθρώπινος και ζεστός. Επίσης, έχει δίπλα του την κα Καρυστιάνη. Εναν πολύ ευφυή άνθρωπο που στηρίζει τους πάντες και είναι το δεξί του χέρι».
Τα γυρίσματα όπως τόνισε ήταν πολύωρα και αρκετά κουραστικά, ενώ πολλά από αυτά έγιναν βραδινές ώρες. «Ωστόσο, ο Παντελής Βούλγαρης έχει πολύ δυνατό τιμ. Από τον κάμεραμαν, τον βοηθό σκηνοθέτη, τους φωτιστές, τους ηχολήπτες κ.λπ. είναι μια ομάδα που συνεννοείται με κλειστά τα μάτια, χωρίς να χρονοτριβούν καθόλου», υπογράμμισε ο κ. Καλογεράκης, ενώ όταν τον ρωτήσαμε ποια σκηνή του έμεινε περισσότερο χαραγμένη στο μυαλό απάντησε: «Η σκηνή που μαθαίνουν οι κρατούμενοι ότι θα τους πάνε για εκτέλεση την επόμενη. Εκεί στήνεται ένας χορός. Δεν ξέρω, αλλά ενώ ως ηθοποιός καλείσαι να προσποιηθείς κάτι εκείνη την ώρα ήταν λίγοι εκείνοι που δεν βίωναν τη συνθήκη αυτή. Τη συνθήκη του μελλοθάνατου, τα συναισθήματα του φόβου, αλλά και το πείσμα και το αίσθημα της θυσίας. Ηταν όλα τόσο φυσικά και αυθόρμητα που εμένα με συγκίνησε αυτή η ατμόσφαιρα».
