Πώς τα ψάρια έγιναν… τετράποδα

ΠΑΥΛΟΣ ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
Η μελέτη του «Τικτααλίκ», ενός μεταβατικού πλάσματος του γλυκού νερού, ενός ενδιάμεσου κρίκου ανάμεσα στα ψάρια και στα πρώτα τετράποδα ζώα της ξηράς, που έζησε πριν από 375 εκατ. χρόνια, ρίχνει νέο φως στην κρίσιμη εξελικτική φάση, κατά την οποία τα πίσω πτερύγια των ψαριών μεταμορφώθηκαν σταδιακά σε πόδια και έτσι τα ψάρια βγήκαν πλέον στη στεριά και περπάτησαν.
Η ανακάλυψη αυτή έρχεται σε αντίθεση με την κυρίαρχη θεωρία ότι τα μεγάλα κινούμενα πίσω πόδια αναπτύχθηκαν από τα πίσω πτερύγια των ψαριών, μόνο αφότου τα σπονδυλωτά ζώα είχαν πια βγει στην ξηρά χρησιμοποιώντας τα μπροστινά πόδια τους, που είχαν πρώτα εξελιχθεί μέσα στο νερό.
Όμως οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή Ανατομίας του Πανεπιστημίου του Σικάγο Νιλ Σούμπιν, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των Η.Π.Α. (PNAS), σύμφωνα με τους «Τάιμς της Νέας Υόρκης» και τη βρετανική «Γκάρντιαν», υποστηρίζουν ότι η μετάβαση από την πιο απλή «εμπροσθοκίνηση» των ψαριών στην πιο πολύπλοκη «τετρακίνηση» των ζώων, στην πραγματικότητα έλαβε χώρα ήδη μέσα στο νερό, σε μεταβατικά είδη όπως ο Τικτααλίκ (Tiktaalik roseae).
Το εν λόγω απολίθωμα ανακαλύφθηκε το 2004 στη νήσο Ελεσμίαρ του αρκτικού Καναδά από τον Σούμπιν και έκτοτε μελετάται εξονυχιστικά καθώς αποτελεί το πιο γνωστό και καλύτερα διατηρημένο μεταβατικό είδος μεταξύ ψαριού και τετράποδου ζώου. Ο Τικτααλίκ είχε πλατύ επίπεδο κεφάλι και κοφτερά δόντια, μοιάζοντας με διασταύρωση ψαριού με κροκόδειλο.
Έφθανε σε μήκος τα τρία μέτρα περίπου και κυνηγούσε στα ρηχά γλυκά νερά. Είχε βράγχια και πτερύγια, αλλά επίσης χαρακτηριστικά ζώου, όπως κινούμενο λαιμό, στέρεα πλευρά και πρωτόγονα πνευμόνια. Επιπλέον, τα μεγάλα μπροστινά πτερύγιά του διέθεταν ώμους, αγκώνες και καρπούς, που του επέτρεπαν να στηρίζεται σε στερεό έδαφος.
Έως τώρα είχε μελετηθεί μόνο το μπροστινό μέρος του Τικτααλίκ, ενώ η νέα έρευνα εστίασε στο πίσω μέρος του, μετά την ανακάλυψη νέων απολιθωμάτων στον βόρειο Καναδά, τα οποία πλέον περιείχαν τη λεκάνη του και μέρος από τα πίσω πτερύγιά του. Η μεγάλη λεκάνη και η άρθρωση του ισχίου του είναι σχεδόν ίδια με ορισμένα πρώιμα τετράποδα ζώα, πράγμα που εξέπληξε τους επιστήμονες, με δεδομένο ότι πρόκειται κατά βάση για έναν θαλάσσιο οργανισμό.
Επιπλέον, το πίσω πτερύγιό του φαίνεται πως ήταν εξίσου μακρύ και πολύπλοκο με το μπροστινό, πράγμα που δείχνει ότι είχε ήδη αναπτύξει μια ικανότητα «τετρακίνησης» στον ρηχό βυθό. Όπως είπε ο Σούμπιν, «είναι λογικό να υποθέσει κανείς ότι ο Τικτααλίκ χρησιμοποιούσε τα μεγάλα πίσω πτερύγια του ως κουπιά για να κολυμπά, αλλά επίσης μπορεί να περπατούσε με αυτά, όπως ορισμένα σημερινά ψάρια που περπατούν στον βυθό».
Σε κάθε περίπτωση, τόνισε, «ανεξάρτητα αν και πώς ο Τικτααλίκ περπατούσε, είναι ξεκάθαρο ότι η έμφαση στα πίσω άκρα και στην κίνηση με τη βοήθεια της λεκάνης είναι μια τάση που άρχισε ήδη στα ψάρια και αργότερα εντάθηκε στη διάρκεια εμφάνισης των τετράποδων», κάτι που έγινε στην Ύστερη Δεβόνια περίοδο, πριν από 395 έως 362 εκατ. χρόνια. Πλάσματα όπως ο Τικτααλίκ θεωρούνται οι πρόγονοι των κατοπινών αμφίβιων, ερπετών, δεινοσαύρων, θηλαστικών και, τελικά, των ανθρώπων.