«Διαβάτη, μήνυμα να πας στους Λακεδαιμόνιους, ότι σ’ αυτήν εδώ τη γη πέσαμε και κειτόμαστε στον νόμο τους πιστοί».
Επίγραμμα στον Μαραθώνα του Σιμωνίδη του Κείου
Πολλοί Χανιώτες μιλούσαν με θαυμασμό για ένα συντοπίτη που τους εξέπληξε με την ευφράδειά του σε δημόσια εκδήλωση.
«Μα πώς είναι δυνατόν να τα θυμάται όλα αυτά; Ημερομηνίες, ονόματα, στοιχεία;» αναρωτιούνται.
Υποθέτω ότι ο γνωστός μας Χανιώτης κάνει εξαιρετική χρήση της μνημοτεχνικής του Σιμωνίδη του Κείου (556-468 π.Χ.) Ο μελίγλωσσος ποιητής Σιμωνίδης ο Κείος θεωρείται ο θεμελιωτής μιας μνημοτεχνικής που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα. Ο Πλούταρχος αναφέρει «ότι ο Σιμωνίδης ήταν ο πρώτος που θεώρησε την ποίηση ως λαλούσα ζωγραφική και την ζωγραφική σιωπώσα ποίηση».
Ο Σιμωνίδης ήταν ταλαντούχος και καινοτόμος, αφού ήταν ο πρώτος που απαιτούσε πληρωμή για τα ποιήματά του. Η καπατσοσύνη του φαίνεται και στην χρηματική συμφωνία που έκανε για να απαγγείλει ένα λυρικό ποίημα…
Στο σημείωμα παραθέτω την περιγραφή ενός μοιραίου γεγονότος που ήταν η αφορμή της γέννησης της μνημοτεχνικής και τις εφαρμογές της μέχρι σήμερα.
Το μοιραίο δείπνο
Σ’ ένα δείπνο που παρέθεσε ένας ευγενής της Θεσσαλίας ο Σκόπας, τον 5ο αιώνα π.χ. ο ποιητής Σιμωνίδης ο Κείος τραγούδησε ένα λυρικό ποίημα προς τιμή του οικοδεσπότη. Στο ποίημα περιλάμβανε μερικούς εγκωμιαστικούς ύμνους για τους γιους του Δία, τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη.
Ο Σκόπας, που ήταν σφιχτοχέρης, είπε στο Σιμωνίδη…
«Θα σου πληρώσω τα μισά χρήματα για το ποίημα, τα υπόλοιπα να τα ζητήσεις από τους θεούς αφού τους αφιέρωσες το μισό ποίημα». Σε λίγο, ένας υπηρέτης ειδοποίησε το Σιμωνίδη ότι δύο νεαροί τον περίμεναν έξω από το σπίτι. Σηκώθηκε από το τραπέζι, βγήκε έξω σε αναζήτηση των νεαρών, αλλά δεν βρήκε κανέναν. Κατά την απουσία του η στέγη της τραπεζαρίας έπεσε, καταπλακώνοντας το Σκόπα κι όλους τους καλεσμένους που σκοτώθηκαν κάτω από τα ερείπια. Τα πτώματα ήταν τόσο παραμορφωμένα ώστε οι συγγενείς τους που ήρθαν να τα παραλάβουν δεν τα αναγνώριζαν. Ομως ο Σιμωνίδης θυμόταν την ακριβή θέση του καθενός στο τραπέζι κι έτσι υπέδειξε στους συγγενείς τους νεκρούς τους.
Οι αόρατοι νεαροί επισκέπτες, ο Κάστωρ κι ο Πολυδεύκης, είχαν εξοφλήσει κομψά το χρέος τους για το ποίημα, βγάζοντας τον Σιμωνίδη έξω από το σπίτι λίγο προτού καταρρεύσει ή στέγη.
Η γέννηση της 1ης μνημοτεχνικής
Αυτή η εμπειρία υπέβαλε στο Σιμωνίδη την ιδέα να καλλιεργήσει την τέχνη της μνήμης και να γίνει ο εφευρέτης της μνημοτεχνικής των θέσεων και των εικόνων.
1. Κατ’ αρχάς παρατήρησε ότι η ανάμνηση των θέσεων στις οποίες καθόταν οι καλεσμένοι ήταν αυτό που τον βοήθησε να αναγνωρίσει τους νεκρούς. Ετσι η πρώτη αρχή της τεχνικής του είναι ότι η τάξη είναι ουσιώδης για τη μνήμη.
2. Η δεύτερη αρχή ορίζει ότι όσοι επιζητούν να καλλιεργήσουν την μνήμη τους πρέπει να σχηματίζουν νοητικές εικόνες των πραγμάτων που θέλουν να θυμηθούν.
3. Η τρίτη αρχή μας οδηγεί να επιλέγουμε θέσεις-τόπους στους οποίους θα βάζουμε τις εικόνες που έχουμε δημιουργήσει.
Ο Σιμωνίδης συμπεραίνει ότι η τάξη των θέσεων διατηρεί την τάξη των πραγμάτων που θέλουμε να θυμηθούμε και οι εικόνες τους ενισχύουν την καταγραφή τους. Ο Σιμωνίδης με την τεχνική του εισήγαγε την διπλή κωδικοποίηση για την καταγραφή ερεθισμάτων.
Η τεχνική του Σιμωνίδη εφαρμόστηκε από τους αρχαίους Ελληνες ρήτορες και πέρασε αργότερα στους Λατίνους. Τι έκαναν;
Ανέπτυσσαν μια ενότητα του λόγου τους σε κάθε δωμάτιο του σπιτιού τους. Ακολουθούσαν την ίδια σειρά επίσκεψης στα δωμάτια και στις πρόβες τους. Την ώρα της αγόρευσης ανακαλούσαν στη μνήμη τους τι είχαν πει σε κάθε δωμάτιο και συνέθεταν μια πολύωρη ομιλία.
Την παραστατική ιστορία του Σιμωνίδη διηγείται ο Κικέρων στο έργο του De Οratore, στο οποίο εξετάζει τη μνήμη σαν ένα από τα 5 μέρη της ρητορικής. Εκεί δίνει µια σύντομη περιγραφή του μνημονικού κανόνα «των θέσεων και των εικόνων» που χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι ρήτορες.
Η τεχνική του Σιμωνίδη χρησιμοποιήθηκε από μοναχούς στο Μεσαίωνα για να διασωθεί μέχρι τις μέρες μας.
Σύγχρονοι ερευνητές με πρώτο τον πανεπιστημιακό Alan Paivio (1971) ξόδεψαν δεκαετίες για να διαμορφώσουν και να τελειοποιήσουν την σύγχρονη θεωρία της διπλής κωδικοποίησης.
Την τεχνική του Σιμωνίδη αναφέρω στο βιβλίο μου “Θυμάμαι εύκολα” μαζί με μια πρακτική εφαρμογή της από ένα ιερέα στη Μαλάθυρο Κισάμου.
Συμπεράσματα
Ο Σιμωνίδης θεωρούσε τη μνημονική μέρος ενός τρίπτυχου, μιας έντονης νοερής απεικόνισης η οποία συνοδεύεται από χώρο-χρονικό προσδιορισμό. Το επίγραμμα του Σιμωνίδη στο πεδίο της μάχης του Μαραθώνα είναι άλλη μία εφαρμογή της τεχνικής του που συνδύαζε τόπο και μια έντονη συγκινησιακά εικόνα.
Σήμερα η ανύπαρκτη μνήμη των νεότερων γενιών υποκαθίσταται από εύθραυστα ηλεκτρονικά βοηθήματα.
Σήμερα η υπεροχή της έντονης οπτικής απομνημόνευσης είναι αδιαμφισβήτητη, ιδιαίτερα όταν συνδυάζεται με σημεία στο χώρο.
Πτυχ.Ψυχολογίας-Ανάπτυξης Παιδιού, Master Εκπαίδευσης στην Δια Βίου Μάθηση, συγγραφέας “Μαθαίνω εύκολα”, “Θυμάμαι εύκολα” “Μελετώ αποτελεσματικά”.
• Επικοινωνία polygnosi@otenet.gr facebook polygnosi
