» Και ποια σχέση έχει η Τεχνητή Νοηµοσύνη µε τον έρωτα;
Πρόωρη θα ήταν οποιαδήποτε µελέτη επιχειρούσε να «µετρήσει» σήµερα την επίδραση της τεχνολογίας στον τρόπο µε τον οποίο οι άνθρωποι επικοινωνούµε, αλληλεπιδρούµε, συσχετιζόµαστε και εργαζόµαστε τα τελευταία 20-30 χρόνια, αλλά και γενικά στην ανθρώπινη ψυχολογία, όπως επισηµαίνει, σε συνέντευξή του στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΠΕ-ΜΠΕ), ο καθηγητής Αντώνιος Ντακανάλης, επικεφαλής ερευνητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήµιο «Μπικόκα» του Μιλάνου.
Τις πραγµατικές συνέπειες των ραγδαίων αλλαγών που κοµίζει η τεχνολογία στην ανθρώπινη ψυχολογία, εξηγεί, θα τις δούµε σε βάθος χρόνου, όταν τα νήπια που µεγαλώνουν σήµερα µε συνεχή πρόσβαση σε µια οθόνη, ενηλικιωθούν και κάνουν τον κύκλο τους στη ζωή.
«Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία 20-30 χρόνια γίναµε µάρτυρες µιας τεράστιας τεχνολογικής επανάστασης, η οποία, όπως και κάθε βιοµηχανική επανάσταση που γνώρισε η ανθρωπότητα στο παρελθόν, έχει θετικές και αρνητικές επιπτώσεις. Όµως, τα 20-30 χρόνια είναι πολύ λίγα, συγκρινόµενα µε τα 200.000-300.000 χρόνια της εξέλιξης των sapiens. Συνεπώς, οποιαδήποτε µελέτη αυτήν τη στιγµή, θα τη χαρακτήριζα πρόωρη. Προς το παρόν κρατάµε ένα σηµαντικό και επιστηµονικά τεκµηριωµένο µήνυµα: η ψηφιακή τεχνολογία δεν είναι επιζήµια και µπορεί να παρέχει πλεονεκτήµατα σε έναν διασυνδεµένο κόσµο, εκτός και αν χρησιµοποιείται χωρίς µέτρο ή εµποδίζει άλλες δραστηριότητες. Ο άνθρωπος ήταν, είναι και θα παραµείνει κοινωνικό ον. Η ευηµερία του εξαρτάται κυρίως από την ποιότητα των σχέσεων που έχει αναπτύξει µε την οικογένεια, τους φίλους και την ευρύτερη κοινότητα. Όσο το θυµόµαστε και το εφαρµόζουµε αυτό, θεωρώ ότι κινούµεθα προς τη σωστή κατεύθυνση» επισηµαίνει ο Έλληνας επιστήµονας, που ζει µεταξύ Μιλάνου και Αθήνας και έχει πολυετή εµπειρία στη κλινική χρήση προηγµένων τεχνολογιών στον τοµέα της ψυχικής υγείας και της ευζωίας.
Πόσο εξαρτηµένοι είµαστε τελικά από την τεχνολογία;
Πώς θα επηρεαζόταν ο ψυχισµός µας, αν ξαφνικά αναγκαζόµασταν να λειτουργήσουµε σε ένα περιβάλλον χωρίς smartphones, υπολογιστές και ∆ιαδίκτυο; Κατά τον καθηγητή, σχετικά πειράµατα σε εθελοντές έδειξαν αρχικά αίσθηµα άγχους και απελπισίας. Ωστόσο, «σταδιακά παρατηρήθηκε βελτίωση και εντονότερος δεσµός µε τον φυσικό κόσµο και τους άλλους ανθρώπους, υπογραµµίζοντας την ανθρώπινη ικανότητα προσαρµογής, τη σηµασία της ισορροπίας µεταξύ ψηφιακής και ανθρώπινης επαφής, καθώς και ότι υπάρχουν τρόποι να αυξήσουµε την “ευφορική ντοπαµίνη” στον οργανισµό µας µε φυσικό τρόπο. Τρόποι φυσικής αύξησης της “ευφορικής ντοπαµίνης” είναι η τακτική αερόβια άσκηση (π.χ., κολύµπι, ποδήλατο, περπάτηµα στο φως του ήλιου), ο διαλογισµός, η ευχάριστη µουσική, ο επαρκής ύπνος και η ισορροπηµένη διατροφή, κυρίως οι τροφές πλούσιες σε πρωτεΐνες και τυροσίνη όπως κοτόπουλο, γαλακτοκοµικά, αβοκάντο, µπανάνες και σόγια. Όλο αυτό αποτελεί αντικείµενο της lifestyle psychiatry (ψυχιατρικής τρόπου ζωής), η οποία αποτελεί τη σύγχρονη τάση στην ψυχιατρική» υπογραµµίζει.
Συµπληρώνει πως οι εξαρτητικές συµπεριφορές απασχολούν χρόνια τις ανθρώπινες κοινωνίες και την ψυχιατρική, και έχουν µεγάλο εύρος αλλά την ίδια αιτία. Αλκοόλ, τσιγάρο, ουσίες, τζόγος, διαδίκτυο είναι συχνές εξαρτήσεις. «Μην κάνουµε όµως γενικεύσεις. Πολλοί πίνουν, λίγοι εθίζονται. Όλοι χρησιµοποιούµε το ∆ιαδίκτυο και τα µέσα κοινωνικής δικτύωσης, δεν είµαστε όλοι όµως εθισµένοι. Tο κινητό µάς αιχµαλωτίζει την προσοχή, γιατί µε τη συνεχή παροχή ερεθισµάτων και τη συχνή εναλλαγή τους επιδρά στο κέντρο ανταµοιβής του εγκεφάλου και προκαλεί την έκκριση ντοπαµίνης. Αυτή φέρνει γλυκιά αίσθηση ευφορίας, και άρα την εξάρτηση. Αυτό συµβαίνει και όταν κάνουµε ανάρτηση στα µέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου λόγω των συνεχών ειδοποιήσεων από τα “like” ή άλλες αντιδράσεις, δεν αφήνουµε το κινητό από τα χέρια, για να δούµε πόσα µαζέψαµε. Παρόλα αυτά να επισηµάνω ότι δεν αρκεί η απλή χρήση, για να εξαρτηθεί κάποιος. Πρέπει να συνδυαστεί η κατάχρηση µε το κατάλληλο βιολογικό υπόστρωµα, που κάνει κάποιους πιο επιρρεπείς από άλλους» σηµειώνει.
Τεχνητή Νοηµοσύνη,
σκέψη και έρωτας
Η Τεχνητή Νοηµοσύνη (ΤΝ) δηµιουργεί τεράστιες ευκαιρίες, αλλά και κινδύνους. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, που ένα τεχνολογικό δηµιούργηµά της ενσωµατώνει τα χαρακτηριστικά εκείνα που κάνουν τον άνθρωπο, άνθρωπο: λόγο και γλώσσα. Πώς µπορεί αυτό να επιδράσει στον τρόπο µε τον οποίο οι άνθρωποι προσδιορίζουµε τον εαυτό µας; Πώς µπορούµε να αποφύγουµε την τεχνοφοβία και ταυτόχρονα να θωρακίσουµε την ψυχολογία µας απέναντι σε καταστάσεις που κατά πολλούς δεν αποκλείεται να κυοφορούν µακροπρόθεσµα υπαρξιακά αδιέξοδα; «Μπορεί στις µέρες µας ο άνθρωπος να κατάφερε να δηµιουργήσει Τεχνητή Νοηµοσύνη και όλα τα συνεπακόλουθα, αλλά την ονειρευόταν αιώνες. Το πρώτο ροµπότ που δηµιουργήθηκε από την ανθρώπινη φαντασία είναι ο Τάλως, ο µυθικός φύλακας της Κρήτης, της ιδιαίτερης πατρίδας µου, γιγάντιος, ανθρωπόµορφος, µε σώµα από χαλκό. Ο λόγος και η γλώσσα είναι βέβαια ανθρώπινα χαρακτηριστικά, µην ξεχνάµε όµως τη συναισθηµατική νοηµοσύνη και την ενσυναίσθηση, που οι µηχανές δεν διαθέτουν και είναι αυτά που κάνουν τον άνθρωπο, Άνθρωπο. Η ηθική, η συνείδηση του χρόνου, η επίδρασή του στο ανθρώπινο σώµα και ο θάνατος µάς διαφοροποιούν επίσης. Όσο για τη θωράκιση απέναντι σε υπαρξιακές ανησυχίες και την τεχνοφοβία, θεωρώ πως χρειάζεται ορθή ενηµέρωση, ώστε να επιτευχθεί η απαραίτητη προσαρµογή και να βλέπουµε τα επιτεύγµατα της ΤΝ ως εργαλεία και όχι σαν απειλή» απαντά.
Η ΤΝ δηµιουργεί εντελώς νέα δεδοµένα ακόµα και στον τρόπο µε τον οποίο πολλοί από εµάς ερωτευόµαστε, αφού αλγόριθµοι µάς βοηθούν να επιλέγουµε ερωτικούς συντρόφους, µέσω dating apps (ψηφιακών εφαρµογών και ιστοτόπων ραντεβού). Πώς µπορεί να επιδράσει αυτό στην ανθρώπινη κοινωνία, δεδοµένου ιδίως ότι η τεχνολογία εξελίσσεται εκθετικά; «Μην τα βλέπουµε όλα φοβικά. Αυτό που κάνουν σήµερα οι αλγόριθµοι, παλαιότερα το έκαναν οι προξενήτρες. Προσπαθούν, µε κάποια κριτήρια, να ταιριάξουν ζευγάρια. Ο έρωτας και η σχέση από την άλλη είναι διαφορετικό θέµα, πολύ πιο πολύπλοκο. Ο κίνδυνος να δούµε τον άλλο σαν “εικόνα” ή “εµπόρευµα” πάντοτε διαθέσιµο, εύκολα και γρήγορα, ελλοχεύει. Όσο όµως έχουµε επίγνωση ότι οι ουσιαστικές και υγιείς σχέσεις απαιτούν κόπο και χρόνο, θεωρώ ότι δεν υπάρχει πρόβληµα» εκτιµά ο καθηγητής.
Τεχνολογία
vs κατάθλιψης,
εθισµού και σχιζοφρένειας
Τεχνολογίες όπως η ΤΝ αλλά και η Εικονική και Επαυξηµένη Πραγµατικότητα αξιοποιούνται ολοένα περισσότερο σε διαδικασίες θωράκισης της ψυχικής υγείας. Πώς µπορούν να εισφέρουν στην αντιµετώπιση (ή βελτίωση/ ανακούφιση) του εθισµού, της κατάθλιψης ή και της σχιζοφρένειας; Κατά τον Αντώνιο Ντακανάλη, η έρευνα τεκµηριώνει την αποτελεσµατικότητα της χρήσης εικονικής και επαυξηµένης πραγµατικότητας (VR/AR) στην αντιµετώπιση των εξαρτήσεων και του µετατραυµατικού στρες και στη θεραπεία αγχωδών διαταραχών και φοβιών. Πώς; «Για παράδειγµα, ένα άτοµο που αντιµετωπίζει φοβία στις πτήσεις µπορεί µέσω της VR/AR να απογειωθεί και να προσγειωθεί τόσες φορές, ώστε να καταφέρει να τιθασεύσει το φόβο του. Παροµοίως, στην περίπτωση του εθισµού, µέσω VR/AR, οι θεραπευόµενοι εκτίθενται σε ερεθίσµατα που πυροδοτούν την επιθυµία για ουσίες και µαθαίνουν να αναπτύσσουν στρατηγικές αυτοελέγχου και διαχείρισης των συµπτωµάτων στέρησης σε ένα ασφαλές και ελεγχόµενο περιβάλλον» εξηγεί.
Τα τελευταία χρόνια, η VR/AR χρησιµοποιείται επίσης στη δηµιουργία εικονικών περιβαλλόντων που προσοµοιώνουν ψευδαισθήσεις, έτσι ώστε οι ασθενείς µε σχιζοφρένεια να µάθουν να αναγνωρίζουν, να κατανοούν και να διαχειρίζονται αποτελεσµατικά τα ενοχλητικά αυτά συµπτώµατα. Επιπλέον, η χρήση της επεκτάθηκε στην γνωστική αποκατάσταση, την εκπαίδευση κοινωνικών δεξιοτήτων, στη διαχείριση του χρόνιου πόνου και στην αντιµετώπιση των διατροφικών και νευροαναπτυξιακών διαταραχών. Μάλιστα, ο Αµερικανικός Οργανισµός Φαρµάκων ενέκρινε την VR/AR για τη θεραπεία της διαταραχής ελλειµµατικής προσοχής σε παιδιά. «Σε όλες τις περιπτώσεις που ανέφερα, έχουµε βελτίωση των συµπτωµάτων και της ποιότητας ζωής των ασθενών σε σύντοµο χρόνο. Μιλάµε, λοιπόν, για ένα αποτελεσµατικό εργαλείο, που όµως µπορεί να γίνει επιβλαβές, εάν εφαρµοστεί χωρίς την καθοδήγηση πιστοποιηµένων επαγγελµατιών» διευκρινίζει.
Ο Αντώνιος Ντακαλάνης εργάζεται σήµερα πάνω σε δύο πρότζεκτ χρήσης της τεχνολογίας στον τοµέα της ψυχοσωµατικής υγείας. Το πρώτο έχει να κάνει µε την αντιµετώσπιση της κατάθλιψης, αναπτύσσεται στο Πανεπιστήµιο «Μπικόκα» του Μιλάνου και χρηµατοδοτείται από το τραπεζικό ίδρυµα Cariplo της Λοµβαρδίας. Στο πλαίσιο του έργου αξιοποιείται η ΤΝ στην έγκαιρη πρόγνωση της κατάθλιψης, «στο να προβλέπουµε, δηλαδή, το πώς θα πάει ο ασθενής µας και κυρίως ποια θεραπεία ταιριάζει σε ποιον. Τα µέχρι τώρα αποτελέσµατα στην κατάθλιψη είναι ενθαρρυντικά και φρονώ ότι η τεχνική µας µπορεί να επεκταθεί σε όλο το φάσµα τη ψυχοπαθολογίας, πλησιάζοντας για πρώτη φορά τον σηµαντικό στόχο της “εξατοµικευµένης θεραπείας” µε βάση το γενετικό προφίλ, την κλινική εικόνα και τις ανάγκες κάθε ασθενούς» λέει.
Το δεύτερο πρότζεκτ, που αναπτύσσεται από σουηδική εταιρεία και στο οποίο ο Έλληνας καθηγητής είναι επιστηµονικά υπεύθυνος, αφορά την ανάπτυξη πρωτοποριακής εφαρµογής (app), που µέσω ΤΝ, δρα σαν personal coach (προσωπικός προπονητής), ανιχνεύοντας και ενισχύοντας το επίπεδο της ψυχοσωµατικής υγείας και ευεξίας των εργαζοµένων σε µια επιχείρηση. Tα αποτελέσµατα περιλαµβάνουν τη µείωση του άγχους, την αύξηση της συγκέντρωσης και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της αποδοτικότητας έως 80%. Τα µετρήσιµα αποτελέσµατα της εκδοχής του app που βασίζεται σε ΤΝ, προέρχονται από ευρωπαϊκό κολοσσό της αυτοκινητοβιοµηχανίας, που υιοθέτησε την εφαρµογή δοκιµαστικά για τους περίπου 50.000 εργαζόµενους/ες. Το app θα διατίθεται και στα ελληνικά από τις αρχές του 2025, ενώ ήδη από τον Σεπτέµβριο θα δοκιµάζεται η λειτουργία του επί του πρακτέου, σε ελληνική εταιρεία στην Αθήνα, σε συνεργασία µε την οποία εφαρµόζεται ήδη πρωτοποριακό πρόγραµµα ψυχοθεραπείας για τους εργαζόµενους, ακόµα και εν ώρα εργασίας._
