Η αφύπνιση και η ενημέρωση των πολιτών για την αξία των υγροτόπων τόσο στο περιβάλλον όσο και στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας επιδιώκεται κάθε χρόνο στις 2 Φεβρουαρίου από ποικίλους οργανισμούς και περιβαλλοντικές οργανώσεις. Κι αυτό γιατί η 2α Φεβρουαρίου έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα Υγροτόπων. Όπως αναφέρει σε σχετικό ρεπορτάζ το ΑΠΕ/ΜΠΕ, την ημέρα εκείνη το 1971 υπογράφηκε στην πόλη Ραμσάρ του Ιράν η διεθνής σύμβαση για την προστασία των υγροτόπων. Η Ελλάδα υπέγραψε τη Σύμβαση Ραμσάρ το 1974 και ενέταξε στον Κατάλογο Υγροτόπων Διεθνούς Σημασίας 10 υγροτόπους: το Δέλτα Έβρου, τις Λίμνες Βιστωνίδα – Ισμαρίδα, τη λιμνοθάλασσα Πόρτο Λάγος και τις λιμνοθάλασσες Θράκης, το Δέλτα Νέστου, τη Λίμνη Κερκίνη, τις Λίμνες Κορώνεια και Βόλβη, το Δέλτα Αξιού – Λουδία – Αλιάκμονα και Αλυκής Κίτρους, τις λίμνες Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα, τον Αμβρακικό Κόλπο, τις Λιμνοθάλασσες Μεσολογγίου – Αιτωλικού και το Δάσος Στροφυλιάς – Λιμνοθάλασσα Κοτύχι. Σημειώνεται ότι, σύμφωνα με το άρθρο 3 της Σύμβασης, η χώρα οφείλει να προστατεύσει το σύνολο των υγροτόπων που βρίσκονται στην επικράτειά της και όχι μόνο αυτούς που χαρακτηρίζονται ως διεθνούς σημασίας.
Όπως ορίζει η “Σύμβαση για τους Υγροτόπους Διεθνούς Σημασίας ως Ενδιαιτήματος Υδροβίων Πουλιών”, η Σύμβαση Ραμσάρ δηλαδή, ο ορισμός των υγροτόπων διατυπώνεται ως εξής: “υγρότοποι είναι οι φυσικές ή τεχνητές περιοχές αποτελούμενες από έλη με ποώδη βλάστηση, από μη αποκλειστικώς ομβροδίαιτα έλη με τυρφώδες υπόστρωμα , από τυρφώδεις γαίες ή από νερό. Οι περιοχές αυτές είναι μονίμως ή προσωρινώς κατακλυζόμενες με νερό το οποίο είναι στάσιμο ή ρέον, γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό και περιλαμβάνουν επίσης εκείνες που καλύπτονται από θαλασσινό νερό το βάθος του οποίου κατά τη ρηχία δεν υπερβαίνει τα έξι μέτρα”. Κατά την ίδια σύμβαση στους υγροτόπους μπορούν να περιλαμβάνονται και οι “παρόχθιες ή παράκτιες ζώνες που γειτονεύουν με υγροτόπους ή με νησιά ή με θαλάσσιες υδατοσυλλογές, που έχουν βάθος μεγαλύτερο από έξι μέτρα κατά τη ρηχία αλλά βρίσκονται μέσα στα όρια του υγροτόπου όπως αυτός καθορίζεται ανωτέρω”.
Σύμφωνα με στοιχεία που προέκυψαν από την απογραφή που διεξήγαγε το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων- Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), για τα υγροτοπικά οικοσυστήματα της Ελλάδας στο ηπειρωτικό τμήμα της χώρας στο πλαίσιο του προγράμματος WetMainAreas “Βελτίωση της αποτελεσματικότητας στη διατήρηση των υγροτόπων της Βαλκανικής Μεσογείου”, που χρηματοδοτείται από το INTERREG BalkanMed, η Ελλάδα διαθέτει 1.383 υγρότοπους και η συνολική τους έκταση είναι μεγαλύτερη από 200.000 εκτάρια.
Τη μεγαλύτερη έκταση καταλαμβάνουν οι παράκτιοι υγρότοποι (εκβολές, δέλτα κ.λπ.), οι φυσικές και οι τεχνητές λίμνες, ενώ παρατηρείται μεγάλο πλήθος τεχνητών λιμνών, εσωτερικών ελών και μικρών λιμνών.
“Οι υγρότοποι αποτελούν ένα πολύτιμο κομμάτι της βιοποικιλότητας .Είναι απειλούμενα οικοσυστήματα και θεωρούνται σημαντικές ασπίδες απέναντι στην αλλαγή του κλίματος”, σχολιάζει στο Αθηναϊκό- Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων η περιβαλλοντική επιστήμονας και υπεύθυνη ενημέρωσης και εκπαίδευσης του ΕΚΒΥ, Μαρία Κατσακιώρη. Οι περισσότεροι υγρότοποι εντοπίζονται κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα και ειδικότερα στην κεντρική Μακεδονία, ενώ κι η περιφέρεια Αττικής διαθέτει κι εκείνη τους δικούς της υγροτόπους.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με το ΕΚΒΥ οι υγρότοποι απειλούνται κυρίως από την υπεράντληση των υδάτων, τη ρύπανση από υγρά και στερεά απόβλητα και από συνθετικές χημικές ουσίες, τις αποξηράνσεις, τις καταπατήσεις και καταστροφές φυσικής βλάστησης. Στα παραπάνω προστίθενται και οι μεγάλες πιέσεις που ασκούνται πλέον και από την αλλαγή του κλίματος. Όπως αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Κατσακιώρη, “η νότια Ευρώπη και το σύνολο της λεκάνης της Μεσογείου συγκαταλέγονται στις πλέον ευάλωτες από την κλιματική αλλαγή περιοχές της Ευρώπης, λόγω των υψηλών θερμοκρασιών και των μειωμένων βροχοπτώσεων. Από τα υγροτοπικά συστήματα, πολλά εφήμερα αναμένεται να εξαφανιστούν και πολλά μόνιμα να συρρικνωθούν. Επίσης, η κλιματική αλλαγή ενδέχεται να επηρεάσει σημαντικά τα μεσογειακά λιμναία οικοσυστήματα, από άποψη διαθεσιμότητας και ποιότητας νερού. Ειδικότερα, οι παράκτιοι υγρότοποι είναι ευπαθείς στην ανύψωση της στάθμης της θάλασσας, σε μεταβολές στη συχνότητα και την ένταση των καταιγίδων, καθώς και στη διάβρωση και τις πλημμύρες”.
Την ανάγκη προστασίας των υγροτόπων επισημαίνει και ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ στο τμήμα Γεωπονίας, Σωτήρης Τσιούρης. «Εφόσον πιστεύουμε ότι οι υγρότοποι έχουν πολλές αξίες θα πρέπει να τους προστατεύσουμε. Ιδιαίτερα εμείς έχουμε μια υποχρέωση ως χώρα. Πρέπει αυτά που έχουμε να τα σεβαστούμε, να μην τα αποξηραίνουμε, να μην τα καλύπτουμε , να μην τα μπαζώνουμε – και προκύπτουν άλλου είδους προβλήματα μετά από τις πλημμύρες, αλλά να τα κρατήσουμε όσο γίνεται σε μία φυσική κατάσταση με όλες τις αξίες που έχουν αυτοί οι υγρότοποι”, σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ενώ προσθέτει ότι “θα έπρεπε να σεβόμαστε τους υγροτόπους που έχουμε και να μην θυσιάσουμε άλλους”.
Ποια είναι η κατάσταση μέχρι σήμερα
Σύμφωνα με το ΕΚΒΥ η διατήρηση των υγροτόπων ως απειλούμενων οικοσυστημάτων, νησίδων βιοποικιλότητας και ασπίδων στην αλλαγή του κλίματος, προωθείται στο πλαίσιο ευρωπαϊκών και διεθνών δεσμεύσεων, όπως η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα, καθώς και στρατηγικών και πολιτικών της χώρας, όπως η Εθνική Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα της Ελλάδας. Εργαλεία οριοθέτησης και προστασίας υγροτόπων και ρύθμισης χρήσεων και δραστηριοτήτων προβλέπονται στο εθνικό θεσμικό πλαίσιο, ιδίως στον Ν. 3937/2011. Παρόλα αυτά, όπως τονίζει το ΕΚΒΥ, η υφιστάμενη γνώση για τους ελληνικούς υγροτόπους υπολείπεται της τεκμηρίωσης που απαιτεί η εφαρμογή των διατάξεων του Ν. 3937/2011. “Τα τελευταία έτη έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος στον τομέα της επιστημονικής τεκμηρίωσης των ορίων των ελληνικών υγροτόπων. Ωστόσο, δεν έχει αξιοποιηθεί πλήρως η υφιστάμενη γνώση για την έκδοση πράξεων οριοθέτησης των υγροτόπων και ρύθμισης επιτρεπόμενων χρήσεων και δραστηριοτήτων. Ταυτοχρόνως, δεν έχει προγραμματισθεί η επιστημονική τεκμηρίωση των ορίων των υπόλοιπων υγροτόπων, οι οποίοι δεν έχουν καλυφθεί με τις μέχρι τώρα απογραφικές εργασίες. Οι εκκρεμότητες αυτές, πέραν της ελλιπούς προστασίας των υγροτόπων, προκαλούν δυσχέρειες ως προς τον αναπτυξιακό σχεδιασμό”.
Ποια η αξία των υγροτόπων στο περιβάλλον
Όπως υπογραμμίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Τσιούρης οι υγρότοποι συμβάλλουν σημαντικά στην ισορροπία των οικοσυστημάτων. Πρώτα από όλα συνδράμουν στην υποστήριξη της βιοποικιλότητας. Παράλληλα παράγεται τροφή και επιτυγχάνεται η συντήρηση των τροφικών πλεγμάτων. “Κάθε μικρή μας παρέμβαση σε αυτούς, κάποια απόβλητα που πέφτουν, έχουν σημαντικές επιπτώσεις απειλώντας πολλές φορές να χαθεί αυτή η αξία που λέγεται βιοποικιλότητα και να χάσουμε πολλά είδη”, εξηγεί. Η βιοποικιλότητα που υποστηρίζουν οι υγρότοποι είναι όχι μόνο μεγάλη σε αριθμούς, αλλά και σε σημαντικότητα σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Ιδιαίτερη είναι η σημασία τους για τα είδη της ορνιθοπανίδας, καθώς αποτελούν σταθμούς ξεκούρασης, καταφυγίου και τροφής, τόπους διαχείμασης και αναπαραγωγής. Επιπλέον, έχουν αρδευτική και υδρευτική αξία, συμβάλλουν στον εμπλουτισμό των υπόγειων νερών, βοηθούν στην βελτιστοποίηση της ποιότητας του νερού ενώ παγιδεύουν τα φερτά υλικά. Όσον αφορά το κλίμα, παρατηρείται, σύμφωνα με τον κ. Τσιούρη, ότι η παρουσία των υγροτόπων δημιουργεί ηπιότερο κλίμα. “Οι υγρότοποι δημιουργούν ηπιότερους χειμώνες και δροσερότερα καλοκαίρια”, αναφέρει χαρακτηριστικά στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Τσιούρης.
Νησιωτικοί υγρότοποι
Το 2004 το WWF Ελλάς ξεκίνησε το πρόγραμμα “Προστασία των υγροτόπων των νησιών της Ελλάδας”, ώστε να καταγραφούν οι υγρότοποι που βρίσκονται στα νησιά. Στο πλαίσιο του προγράμματος αυτού, το WWF Ελλάς κατέγραψε περισσότερους από 800 υγροτόπους σε 75 νησιά.
