[…] Προσέξτε με, όχι, είμαι αυτός που επέζησε, φίλε Οπενχάιμερ! 1
Τα χέρια μου και τα πόδια μου τα ’χω ξεθάψει απ’ τη Χιροσίμα.
Τα χείλη μου γίνηκαν σκόνη και πέσανε.
Μόνο το στόμα μου έμεινε ν’ ανοιγοκλείνει.
Τ’ άσπρο μου σαν ασβεστωμένο πρόσωπο,
δε μπορεί πια να κλάψει, να γελάσει, να ’χει ένα όνομα.
Δε μπορεί πια, Ρόμπερτ! Κοίταξέ με καλύτερα.
Δυσκολεύεσαι ακόμη; Ρόμπερτ, δε με γνώρισες; Ο αδελφός σου
Ρόμπερτ! Είμαι εγώ, ο αδελφός σας,
που σας ζύμωσα το ψωμί και το ξέρατε.
Που σας ύφανα και το ξέρατε, που σας τα ’δωσα όλα,
που σας έχτισα τ’ αργαστήρι σας με παράθυρα στον ουρανό,
να μελετάτε τον ήλιο, να ψάχνετε
το βάθος του κόσμου, να στοχάζεστε άνετα.
Κι εσείς αντί να παρακάμψετε τη νύχτα,
να φυλαχτείτε από τη Σκύλλα κι απ’ τη Χάρυβδη,
που καιροφυλαχτούν ανάμεσα στις μεταμφιεσμένες
συμπληγάδες,
αφήσατε ανοιχτές τις πόρτες του εργαστηρίου σας
και μπήκε μέσα αυτό το μαύρο σκυλί ο Μεφιστοφελής
κι έκατσε δίπλα σας
κι αφήσατε τα χέρια σας μες στα δικά του
και ψαλιδίζατε το φως
και μαστορεύατε στο σκοτάδι 2.
Συμπληρώνονται φέτος 70 χρόνια από τη ρίψη των δύο ατομικών βομβών στις Ιαπωνικές πόλεις της Χιροσίμα (6 Αυγούστου 1945) και του Ναγκασάκι (9 Αυγούστου 1945) από τις Η.Π.Α. Το πυρηνικό ολοκαύτωμα, το οποίο οδήγησε άμεσα στον θάνατο τουλάχιστον 250.000 Ιάπωνες, στην πλειοψηφία τους αμάχους, παραμένει το μόνο παράδειγμα χρησιμοποίησης πυρηνικών όπλων στην ιστορία για πολεμικούς σκοπούς.
Η ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα, όπως και αυτής στο Ναγκασάκι, έγιναν με προσωπική απόφαση του Προέδρου των ΗΠΑ Χάρι Τρούμαν. Ο Τρούμαν υποστήριξε ότι έριξε τις βόμβες για να πετύχει την ήττα της μιλιταριστικής Ιαπωνίας, επειδή μια εισβολή των ενόπλων δυνάμεων των Η.Π.Α. με στόχο την κατάληψη της χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου, θα κόστιζε τη ζωή χιλιάδων αμερικανών στρατιωτών. «Θα ήταν λάθος να πιστέψουμε ότι η τύχη της Ιαπωνίας ρυθμίστηκε από την ατομική βόμβα. Η ήττα της ήταν βεβαία πριν ριφθεί η πρώτη βόμβα», θα γράψει, όμως, ο ίδιος ο πρωθυπουργός της Μ. Βρετανίας Ουίνστον Τσώρτσιλ στα απομνημονεύματά του3
Και το τεύχος του βρετανικού περιοδικού New Scientist της 21ης Ιουλίου 2008, αποκαλύπτει με στοιχεία πως «η αμερικανική απόφαση να πέσουν οι βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, δεν είχε ως στόχο την συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας, αλλά να δώσει το έναυσμα στον Ψυχρό Πόλεμο εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης».
Άλλωστε η Ιαπωνία δεν ήταν πλέον σε θέση να συνεχίσει τον πόλεμο, μετά τη συνθηκολόγηση στην Ευρώπη της ναζιστικής Γερμανίας στις 9 του Μάη 19455. Ο σφιχτός ναυτικός αποκλεισμός που είχαν επιβάλει οι ΗΠΑ στις ιαπωνικές νήσους, ο οποίος ακολούθησε την καταστροφή του ιαπωνικού στόλου, σε συνδυασμό με τους συνεχείς, καθημερινούς βομβαρδισμούς των ιαπωνικών πόλεων από το Γενάρη του 1945 κι έπειτα, είχαν φέρει την παραγωγή πολεμικών και άλλων αγαθών να κινείται σε απογοητευτικά χαμηλά επίπεδα για ένα εμπόλεμο κράτος. Οι εισαγωγές πετρελαίου και πρώτων υλών έτειναν να εκμηδενιστούν, οδηγώντας στην κατανάλωση των αποθεμάτων. Το 30% του αστικού πληθυσμού είχε απομείνει άστεγο, ενώ υπολογίζεται ότι το καλοκαίρι του 1945 η μέση κατά κεφαλή ημερήσια κατανάλωση δεν ξεπερνούσε τις 1.680 θερμίδες. Έτσι αποτελούσε ένα σαφές δεδομένο ότι «η οικονομία της Ιαπωνίας ήταν σε μεγάλη έκταση κατεστραμμένη εις διπλούν, μία φορά λόγω της διακοπής των εισαγωγών και μία ακόμα από τις από αέρος επιθέσεις». Άλλωστε η πολεμική βιομηχανική παραγωγή των Η.Π.Α. ήταν συντριπτικά ανώτερη της Ιαπωνίας. Όλα αυτά μαζί με τις τραγικές απώλειες του άμαχου πληθυσμού είχαν γεννήσει στον πληθυσμό έντονη ηττοπάθεια και απογοήτευση6. Τον Φεβρουάριο του 1945, ο πρίγκιπας Fumimaro Konoe συμβούλεψε τον αυτοκράτορα Χιροχίτο ότι η ήττα ήταν αναπόφευκτη, και τον προέτρεψε να παραιτηθεί7.
Στα πλαίσια της διερεύνησης για συμβιβασμό μεταξύ της μιλιταριστικής Ιαπωνίας και των Συμμάχων, είχαν γίνει κινήσεις μέσω του Γιαπωνέζου πρεσβευτή στην Ελβετία, οι οποίες είχαν επί τούτου γίνει γνωστές στην υπηρεσία πληροφοριών O.S.S. (πρόδρομος της C.I.A.) και από κει στον Τρούμαν, αλλά και μέσω της Σοβιετικής Ένωσης. Πρέπει να τονιστεί πως η συνολική στάση συνθηκολόγησης από την πλευρά των Ιαπώνων είχε έρθει σε πλήρη γνώση της αμερικανικής κυβέρνησης. Άλλωστε, οι Αμερικανοί είχαν σπάσει τον κώδικα επικοινωνίας των Ιαπώνων από τους πρώτους μήνες του πολέμου 8.
Όταν καταλήφθηκε η Οκινάβα στις 13 Ιουλίου του 1945 από τις συνδυασμένες αεροναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις των Η.Π.Α., εξασφαλίστηκαν αεροδρόμια ακόμα πιο κοντά στο Τόκιο, επιτρέποντας στο Αμερικανικό Επιτελείο που διεξήγαγε τον πόλεμο στον Ειρηνικό να κλιμακώσει περαιτέρω την εκστρατεία των αεροπορικών βομβαρδισμών κατά των κύριων ιαπωνικών νήσων 9. Οι σφοδροί αεροπορικοί βομβαρδισμοί με εμπρηστικές βόμβες κατευθύνθηκαν και σε μικρότερες πόλεις, με πληθυσμό που κυμαινόταν από 60.000 έως 350.000. Σύμφωνα με την Yuki Tanaka, οι Η.Π.Α. βομβάρδισαν κατακαίοντας πάνω από εκατό ιαπωνικές πόλεις 10. Είναι περιττό να ειπωθεί πως οι επιδρομές αυτές ήταν πολύ καταστροφικές 11. Ήταν η στιγμή που η Ιαπωνία επίσημα ζήτησε ειρήνη με τους Συμμάχους, Άγγλους και Αμερικανούς, αλλά υπό όρους.
Άλλωστε, το θέμα της παράδοσης της Ιαπωνίας συζητήθηκε και σε επίσημο επίπεδο στο Πότσνταμ (17 Ιούλη – 2 Αυγούστου 1945), αφού ο Στάλιν έθεσε τις σχετικές κινήσεις και πρωτοβουλίες των Ιαπώνων σε γνώση του Τρούμαν 12.
Στις 16 Ιουλίου, όμως, πραγματοποιήθηκε η δοκιμαστική έκρηξη της νέας ατομικής βόμβας στο Αλαμογκόρντο, και ο Τρούμαν που βρισκόταν ακόμα στο Πότσνταμ, έλαβε ένα σιβυλλικό μήνυμα που έλεγε: “Ευτυχής η έκβαση του τοκετού”. Αυτό σήμαινε ότι έγινε πετυχημένα η πυρηνική δοκιμή. Οι πέντε αυτές λέξεις του κωδικοποιημένου μηνύματος καθόρισαν την τύχη των δύο μαρτυρικών πόλεων, της Χιροσίμα δηλαδή και του Ναγκασάκι, μιας και η αμερικανική ηγεσία που είχε ξοδέψει πάνω από 2 δισ. δολάρια για την κατασκευή της ατομικής βόμβας ήθελε οπωσδήποτε να κάνει χρήση του τρομερού αυτού νέου όπλου που είχε στη διάθεσή της, επιθυμώντας αφενός να περιορίσει τις απαιτήσεις της Σοβιετικής Ένωσης στη μεταπολεμική Ευρώπη και κυρίως να ελαχιστοποιήσει τις συνέπειες από την εμπλοκή της στο μέτωπο του Ειρηνικού, εξέλιξη που ήταν ανεπιθύμητη για τις Η.Π.Α.
Στο βιβλίο του «Racing the Enemy: Stalin, Truman and the Surrender of Japan», που κυκλοφόρησε πρόσφατα στις ΗΠΑ, ο ιαπωνικής καταγωγής αμερικανός ιστορικός Τσουγκάσι Χασεγκάουα, αποκάλυψε πως ο πρόεδρος των Η.Π.Α. Χάρι Τρούμαν, παρ’ ότι δεν είχε κανένα λόγο να βιάζεται, έχοντας κερδίσει τη μάχη της Οκινάβα και εφόσον η Σοβιετική Ένωση είχε υποσχεθεί στους Συμμάχους ότι θα επιτίθονταν εναντίον της Ιαπωνίας, έσπευσε στη χρήση της ατομικής βόμβας ακριβώς για να αποφύγει αυτό το ενδεχόμενο: «Στη διάσκεψη του Πότσνταμ, τον Ιούλιο του 1945, όταν ο Στάλιν υποσχέθηκε να κηρύξει πόλεμο στην Ιαπωνία στα μέσα του Αυγούστου, ο Τρούμαν προσποιήθηκε ότι χάρηκε. Στην πραγματικότητα όμως φοβόταν ότι ο Κόκκινος Στρατός θα προσεταιριζόταν τμήμα του νησιού και ότι ο Στάλιν θα ζητούσε ζώνη κατοχής και στην Ιαπωνία, όπως στη Γερμανία.
Για να τα αποφύγει όλα αυτά, ο αμερικανός πρόεδρος έπρεπε λοιπόν να λυγίσει την Ιαπωνία το συντομότερο δυνατόν» 13.
Στις 26 Ιουλίου του 1945, από το Πότσνταμ, όπου βρισκόταν, ο πρόεδρος των Η.Π.Α. Χάρι Τρούμαν της έστειλε τελεσίγραφο να παραδοθεί «άνευ όρων», ενισχυμένο με την απειλή της “άμεσης και απόλυτης καταστροφής”, της αναπόφευκτης, δηλαδή, και ολοκληρωτικής συντριβής των Ιαπωνικών δυνάμεων και της καταστροφής του Ιαπωνικού εδάφους» χωρίς να γίνεται βέβαια λόγος για τη ρίψη των ατομικών βομβών, για την οποία άλλωστε πολλοί επιστήμονες ήταν αντίθετοι.
Στις 29, έφτασε η απάντηση: Η ιαπωνική ηγεσία δίσταζε να συνθηκολογήσει κυρίως μέχρι να ρυθμιστεί το θέμα της τύχης του αυτοκράτορα Χιροχίτο, «αγνοώντας» το τελεσίγραφο 14. Στη διπλωματική γλώσσα, «αγνοώ» σημαίνει «δεν απορρίπτω αλλά περιμένω καλύτερους όρους», που ήταν πρώτον να διατηρηθεί ο αυτοκρατορικός θεσμός, δεύτερον να μην καταληφθεί η Ιαπωνία από τους Συμμάχους, τρίτον να διαλυθούν εκούσια οι ιαπωνικές ένοπλες δυνάμεις και τέταρτον να δικαστούν οι εγκληματίες πολέμου από ιαπωνικά δικαστήρια 15.
Ωστόσο η απόφαση των Η.Π.Α. για τη ρίψη των ατομικών βομβών ήταν ήδη ειλημμένη∙ έγινε οριστική και αμετάκλητη στις 3 Αυγούστου 1945, όταν ο αντικαταστάτης του εκλιπόντος προέδρου Ρούζβελτ16, αντιπρόεδρος της κυβέρνησης των Η.ΠΑ. Χάρι Τρούμαν την υπέγραψε. Στις «Αναμνήσεις» του ο Τρούμαν αναφέρει: «Θεωρούσα τη βόμβα ως ένα πολεμικό όπλο και ποτέ δεν είχα την οποιαδήποτε αμφιβολία αν θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί… όταν συζήτησα με τον Τσόρτσιλ ανεπιφύλακτα μου είπε ότι εννοούσε τη χρησιμοποίηση της ατομικής βόμβας» 17.
Οι στόχοι, άλλωστε, τον Αύγουστο του 1945 δεν είχαν επιλεγεί τυχαία: αν και τους τελευταίους μήνες, οι Αμερικανοί βομβάρδιζαν συνεχώς τις Ιαπωνικές πόλεις, το Ναγκασάκι και η Χιροσίμα, είχαν μείνει εκτός πλάνου τακτικού βομβαρδισμού, για να υπάρξει ακριβής καταγραφή της καταστροφής του νέου όπλου. Ο ίδιος, άλλωστε, ο ταξίαρχος Κάρτερ Κλαρκ, επικεφαλής της στρατιωτικής αντικατασκοπίας που είχε αναλάβει την παρακολούθηση των ιαπωνικών τηλεγραφημάτων για τον πρόεδρο Τρούμαν, και οι σύμβουλοί του, ύστερα από χρόνια σχολίασαν το γεγονός: «…βομβαρδίσαμε όταν δεν χρειαζόταν πια, και το γνωρίζαμε πως δεν χρειαζόταν, κι εκείνοι το γνώριζαν πως γνωρίζαμε, πως δεν χρειαζόταν να γίνει, αλλά τους χρησιμοποιήσαμε ως πειραματόζωα για δύο ατομικές βόμβες» 18. Χωρίς να υπάρξει οποιαδήποτε προειδοποίηση ώστε να αποφευχθεί η σφαγή των αθώων.
Παρόλο που όσοι μέχρι τώρα έχουν προσπαθήσει να αποκαλύψουν την ωμή αλήθεια για την προσωπικότητα του Τρούμαν δέχονταν τις επιθέσεις των ελεγχόμενων από τις πολυεθνικές Μ.Μ.Ε., γεγονός είναι πως ακόμα και ο πρόεδρος Αϊζενχάουερ είχε δηλώσει ξεκάθαρα σε συνέντευξή του στο Newsweek το 1963: «Οι Ιάπωνες ήταν έτοιμοι να παραδοθούν και δεν ήταν αναγκαίο να τους πλήξουμε μ’ εκείνο το απαίσιο πράγμα»19.
Χιροσίμα, 6 Αυγούστου 1945, 8.15 π.μ.
«Έκτη Αυγούστου»
«Η Χιροσίμα, γεμάτη από απεριόριστους σωρούς από τέφρα.
Πώς μπορώ ξεχάσω αυτήν την ακινησία που επικρατούσε
σε πόλη τριακοσίων χιλιάδων κατοίκων;
Εσείς που κλαίτε αν και δεν έχετε μάτια
Που θρηνείτε αν και δεν έχετε χείλη
Που επιθυμείτε να αγκαλιάσετε σφικτά αν και δεν έχετε καθόλου
δέρμα για να αγγίξετε.
Φαίνεστε τόσο τερατώδεις, αλλά δε μπορείτε να γνωρίζετε
Πόσο πολύ απομακρυσμένοι είστε τώρα από την ανθρωπότητα
Σκέφτεστε· ίσως σκέφτεστε
Οι μητέρες και οι πατεράδες, οι αδελφοί και οι αδελφές
Θα μπορούσαν ακόμη και τώρα να σας αναγνωρίσουν;
Έξω από τις σκοτεινές φλόγες που τρεμοπαίζουν
Της καιγόμενης, φαρμακωμένης Χιροσίμα
Βαδίζετε αγνώριστοι ακόμα και στους εαυτούς σας»20
Στη 1.37’ τη νύχτα 5 προς 6 Αυγούστου, απογειώθηκαν τρία μετεωρολογικά αεροπλάνα από την αεροπορική βάση του Tinian στο αρχιπέλαγος των Μαριανών στον Δυτικό Ειρηνικό. Στις 2.45′ απογειώθηκε το βομβαρδιστικό Β-2921 «Enola Gay», ενώ δύο λεπτά αργότερα το ακολουθούν και άλλα δύο αεροσκάφη: το “Great Artiste” του Σουήνυ που θα έριχνε στη ζώνη της έκρηξης ειδικά όργανα μέτρησης με αλεξίπτωτα και το δίχως όνομα Ν.91 αεροπλάνο του σμηναγού Μάκαρντ επιφορτισμένο με τη φωτογραφική αναγνώριση.
Το «Enola Gay» μαζί με το δωδεκαμελές πλήρωμα κουβαλούσε στα σωθικά του την ατομική βόμβα, κατασκευασμένη μ’ ένα σπάνιο ισότοπο του ουρανίου, το ουράνιο 235∙ η βόμβα είχε βαφτιστεί ειρωνικά από τους Αμερικάνους «Little Boy» 22, «Pika-don» την ονόμασαν οι «hibakusha» 23, που σημαίνει φως και θόρυβος.
Αν και τα βομβαρδιστικά των Η.Π.Α. που κατευθύνονταν προς τη Χιροσίμα έγινα αντιληπτά από τα Ιαπωνικά ραντάρ, περίπου μία ώρα πριν τον βομβαρδισμό, οι Ιάπωνες δεν επιδίωξαν να τα αναχαιτίσουν, λόγω του μικρού αριθμού τους. Μια περίπου ώρα πριν από τη βομβιστική επίθεση, η σειρήνα της ειδοποίησης για αεροπορική επιδρομή σήμανε και πάλι, καθώς το Straight Flush πέταξε πάνω από την πόλη αναγγέλλοντας ότι «ο ουρανός είναι αίθριος πάνω από τη Χιροσίμα». Έπειτα μεταδόθηκε ένα σύντομο μήνυμα το οποίο πάρθηκε από το Enola Gay. Έγραφε: “Τα σύννεφα (πάνω από τη Χιροσίμα) καλύπτουν λιγότερο από τα τρία δέκατα σε όλα τα υψόμετρα Συμβουλές: (Η) βόμβα (να ριχτεί στον) πρωτογενή στόχο»24. Ο κύβος είχε πλέον ριφθεί…
Στις 8.11′ η πόλη φαινόταν καθαρά από τα μέλη του πληρώματος του «Enola Gay». Στις 8.13′.30” το πρωί ο κυβερνήτης Τίμπετς διατάζει το σκοπευτή του, επισμηναγό Τόμας Φίρμπι, ν’ αφήσει τη βόμβα στο κενό. Στις 8.15′, η βόμβα εγκαταλείπει το Β-29 που απομακρύνεται όσο πιο γρήγορα μπορούσε25. Ο Τετσούο Μιγιάτα, ο οποίος ζούσε τότε σ’ ένα προάστιο της Χιροσίμα, παρακολουθούσε από το έδαφος την πτήση του αεροπλάνου και έγραψε τις εντυπώσεις του: “Ξαφνικά ακούστηκε ένα δυνατό βουητό κάποιου Β-29.
Πρέπει να ‘ταν ένα ή δύο απ’ αυτά, και μια και δεν είχε σημάνει συναγερμός, δεν υπήρχε λόγος ν’ ανησυχήσουμε. Σκεφτήκαμε πως θα ‘θελαν να επιθεωρήσουν τις συνέπειες της αεροπορικής επιδρομής της προηγούμενης νύχτας, και δε δώσαμε σημασία, γιατί είχαμε πια συνηθίσει τις αναγνωριστικές πτήσεις, των Β-29. Ξαφνικά, όμως, το βουητό μετατράπηκε σε ένα οξύ, διαπεραστικό τόνο, κι έστρεψα ασυνείδητα το βλέμμα μου πάλι στον ουρανό. Ένα Β-29, με την τεράστια άτρακτο ν’ αστράφτει στις καλοκαιρινές ηλιαχτίδες, διέγραψε μια κλειστή καμπύλη στον ουρανό, αφήνοντας πίσω του μια άσπρη γραμμή κι εξαφανίστηκε με τρομερή ταχύτητα προς τα πάνω” 26.
Η ατομική βόμβα με 60 κιλά ουράνιο 235 εξερράγη στις 8.15’.45’’ το πρωί 580 μέτρα πάνω από την πόλη της Χιροσίμα. Λόγω του ανέμου, είχε μια απόκλιση 240 μέτρων από τον προγραμματισμένο στόχο που ήταν η γέφυρα του ποταμού που διασχίζει τη Χιροσίμα.
Τότε μια τεράστια λάμψη φωτός τύφλωσε τους αεροπόρους που φορούσαν γυαλιά οξυγονοκολλητών και ύστερα μια πελώρια κολόνα φωτιάς ανέβηκε στον ουρανό. Ένα εκτυφλωτικό φως γέμισε το αεροσκάφος» έγραψε ο σμήναρχος Πολ Τίμπετς. «Γυρίσαμε και κοιτάξαμε τη Χιροσίμα. Η πόλη ήταν σκεπασμένη από ένα τρομερό σύννεφο που ανέβαινε σαν μανιτάρι… Αίφνης, όλοι άρχισαν να φωνάζουν. Κοιτάξτε, κοιτάξτε, κοιτάξτε!» 27 Στις οκτώ και δεκαέξι λεπτά η Χιροσίμα έσβηνε από την επιφάνεια της γης.
Πάνω από τα κτίρια και τους ανθρώπους απελευθερώθηκε ενέργεια ισοδύναμη με την έκρηξη τουλάχιστον 15.000 τόνων εκρηκτικής ύλης ΤΝΤ 28. Η θερμοκρασία για ένα χρονικό διάστημα που δεν μπορεί να μετρηθεί έφτασε στα απίστευτα ύψη των 300.000-500.000 βαθμών κελσίου και ένα τεράστιο ωστικό κύμα θερμότητας και ραδιενέργειας απλώθηκε προς όλες τις κατευθύνσεις.
Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα το κέντρο της πόλης σωριάστηκε σε ερείπια καλυπτόμενο από ένα σύννεφο σκόνης και το 75% των κτιρίων καταστράφηκε ολοκληρωτικά. Και όχι μόνο αυτό: περισσότεροι από 30.000 πολίτες της Χιροσίμα εκείνη τη μοιραία στιγμή πέθαναν ακαριαία. Έπαψαν να υπάρχουν, όχι μόνο σαν ανθρώπινα όντα, αλλά σαν υλικές υποστάσεις. Τα κύτταρά τους, σε μερικές περιπτώσεις οι ίδιες οι μοριακές τους δομές, εξαφανίστηκαν μέσα στο απόλυτο μηδέν. Οι άνθρωποι που εξαερώθηκαν ζωντανοί άφησαν ανεξάλειπτα αποτυπώματα των σκιών τους. Σκιές νέων και γέρων, γυναικών, παιδιών, αλόγων, σκύλων. Σκηνές από κότες, μύγες, πεταλούδες, λουλούδια. Σκιές φαντασμάτων 29.
Όσοι βρέθηκαν σε ακάλυπτο χώρο σε μια ζώνη που τα διάφορα σημεία της περιμέτρου της απείχαν από χίλια έως δύο-δυόμισι χιλιάδες μέτρα από το επίκεντρο της έκρηξης, έγιναν στάχτη πεθαίνοντας σε δύο έως επτά δευτερόλεπτα χωρίς να προλάβουν να γνωρίσουν την απέραντη φρίκη. Και είναι περίπου 50.000 πολίτες της Χιροσίμα.
Η πνοή του pikadon, πέρα από τον κύκλο των δυόμισι χιλιομέτρων από το επίκεντρο της έκρηξης, έφτασε αισθητά εξασθενημένη για να εξαϋλώσει οτιδήποτε ζωντανό, ωστόσο έκανε τουλάχιστον 90.000 πολίτες της Χιροσίμα κυριολεκτικά κάρβουνο, με φοβερά εγκαύματα ή τους μετατρέπει είτε σε μούμιες, ξυλιασμένους και ξεραμένους, με τα ρούχα τους ασβεστοποιημένα είτε σε κερί, με τέτοιες πληγές, που να διαλύονται μαλακά οι σάρκες τους ώσπου να ξεπροβάλλουν άσπρα τα κόκκαλά τους30. Η γιγαντιαία αυτή θύελλα φωτιάς στη Χιροσίμα ισοπέδωσε 13 τετραγωνικά χιλιόμετρα, καταστρέφοντας περίπου το 92% των κατασκευών της.
Χωρίς η φωτιά να έχει καθόλου κοπάσει ένα γιγάντιο μανιτάρι που φτάνει στο ιλιγγιώδες ύψος των 17.000 χλμ. σκεπάζει την πόλη. Τριάντα με σαράντα λεπτά αργότερα μια μαύρη βροχή άρχισε να πέφτει και να μολύνει τα πάντα. Είναι η βροχή των ραδιενεργών υπολειμμάτων ανακατεμένη με τα υπολείμματα άνθρακα από τις πυρκαγιές που κατέκαιγαν την πόλη. Στην πρώτη ριπή ακτίνων γάμμα προστίθεται τώρα μια πιο άφθονη ροή το ίδιο βλαβερών ουσιών, που μπορούν να πληγιάσουν και να φαρμακώσουν τους οργανικούς ιστούς, το αίμα, το μεδούλι και να φέρουν αργό θάνατο -στους επιζήσαντες, σε όσους έχουν κιόλας χτυπηθεί από το πρώτο κύμα31.
Η λέξη κόλαση δεν είναι αρκετή… Τα τροχιοδρομικά οχήματα έμειναν γεμάτα με τους απανθρακωμένους επιβάτες τους στριμωγμένους στα καθίσματα ή στοιβαγμένους όρθιους στους εξώστες. Ένας άνεμος ταχύτητος 800 χλμ. την ώρα σηκώθηκε και γκρέμισε τους τοίχους σε μια ακτίνα 1.500 μ., θρυμματίζοντας τα τζάμια των παραθύρων ακόμα και σε απόσταση 12 χλμ. από το σημείο Μηδέν.
Το δεύτερο κύμα αέρα έφτασε μόλις τα 250 χλμ. Ήταν, όμως, ένας κυκλώνας που στροβιλιζόταν πυρακτωμένος για έξι ώρες, με τρομερή δύναμη και ταυτόχρονα ένας στρόβιλος που ξερίζωνε τα δένδρα σε πολλά χιλιόμετρα απόσταση και τα πέταγε σαν φρύγανα στο απέραντο καμίνι που είναι τώρα η Χιροσίμα. Μαζί με τα δένδρα τερμάτιζαν τη ζωή τους μέσα σ’ αυτό το καζάνι άνθρωποι και ζώα κατά χιλιάδες κι ας είχαν την τύχη πολλοί απ’ αυτούς να μείνουν ανέπαφοι ένα λεπτό πρωτύτερα. Στα κανάλια σηκώνονταν θεόρατα κύματα και πολλοί δυστυχισμένοι, κυριολεκτικά, έβραζαν ζωντανοί.
Είκοσι λεπτά αργότερα από τη ρίψη της πυρηνικής βόμβας, το Τόκιο συνειδητοποίησε ότι είχε χάσει την επικοινωνία με την πόλη. Ακολούθησαν φήμες για μια «τρομερή έκρηξη». Τελικά, αποφασίστηκε να πετάξει ένα πολεμικό αεροσκάφος προκειμένου να διαπιστωθεί τι είχε συμβεί. Τρεις ώρες αργότερα, ένας νεαρός Ιάπωνας αξιωματικός πλησίαζε στη Χιροσίμα. Ενώ βρισκόταν ακόμα 100 μίλια μακριά άρχισε να δίνει αναφορές για ένα τεράστιο σύννεφο που κάλυπτε την πόλη και στη συνέχεια την είδε να καίγεται. Μόλις έφτασε το αεροπλάνο του στη Χιροσίμα, αντίκρισε μια μεγάλη ουλή πάνω στη γη που εξακολουθούσε να καίει καλυπτόμενη από ένα βαρύ σύννεφο καπνού. Προσγειώθηκε στα νότια της πόλης και μετά την υποβολή εκθέσεων στο Τόκιο, άρχισε να οργανώνει κάποια μέτρα ανακούφισης 32.
Πάνω από το 90% των γιατρών και το 93% των νοσηλευτών στη Χιροσίμα σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν, άλλωστε οι περισσότεροι βρέθηκαν στο κέντρο της περιοχής που υπέστη τη μεγαλύτερη ζημιά33. Τα νοσοκομεία καταστράφηκαν ή υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Μόνο ένας γιατρός, ο Terufumi Sasaki, παρέμεινε σε υπηρεσία στο Νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού34. Παρ’ όλα αυτά, από νωρίς το απόγευμα, η αστυνομία και οι εθελοντές είχαν δημιουργήσει κέντρα περίθαλψης σε νοσοκομεία, σχολεία και στάσεις του τραμ, ενώ ένα νεκροτομείο ιδρύθηκε στη βιβλιοθήκη Ασάνο.
Aπό το Κούρε, ο Κεϊσούκε Χιρόκι, διοικητής της ναυτικής βάσης, τηλεφωνούσε κάθε ώρα στο Τόκιο, στο Γενικό Επιτελείο του Αυτοκρατορικού Ναυτικού δίνοντας ολοένα και πιο φοβερές λεπτομέρειες: “…Οι ομάδες βοήθειας δεν μπορούν να προωθηθούν σε απόσταση μικρότερη από οχτώ χιλιόμετρα από το κέντρο της Χιροσίμα… Ο αριθμός των νεκρών είναι απίθανος, εκατό χιλιάδες, διακόσιες χιλιάδες… Δεν υπάρχει ελπίδα για μεγάλο μέρος από τους επιζήσαντες. Πεθαίνουν σαν μύγες, με τις σάρκες τους διαλυμένες… Έμειναν όρθια 3 νοσοκομεία από τα 47… Πέθαναν τα δύο τρίτα από τους πυροσβέστες… Ως τώρα βρέθηκαν σ’ ολόκληρη την πόλη 72 γιατροί, λέω 72, ούτε ένας περισσότερο… Η θύελλα της φωτιάς δεν δείχνει ότι θα σταματήσει… Όσοι επιζήσανε έχουν καταφύγει στα γύρω μέρη, σωριασμένοι, σαν να τους χτύπησε πανούκλα και πολλοί έχουν την όψη τεράτων, γεμάτοι πληγές και βρωμιά… Δεν υπάρχει νερό… 35”
Γι’ αυτό το λόγο στη Χιροσίμα: “πολλά πτώματα βρέθηκαν σε μέρη όπου υπήρχε λίγο νερό, ποτάμια, παλιά πηγάδια, στέρνες πυρασφάλειας, λίμνες, και τα παρόμοια”, θυμάται ένα μέλος των της Ομάδας Μεταφοράς και Διάσωσης. “Οι άνθρωποι που δεν πέθαιναν αμέσως είχαν, φαίνεται, καταβάλει υπερπροσπάθεια για να βρουν λίγο νερό”.
Ο Μασατάκε Οκουμίγια, αρχηγός της ιαπωνικής αντιαεροπορικής άμυνας, ύστερα από μια περιπετειώδη πτήση φτάνει στη Χιροσίμα το απόγευμα της 7ης Αυγούστου και σα χρονικογράφος κρατάει αυτές τις σημειώσεις: “Τίποτα δεν μπορεί να δώσει μια ιδέα τι είναι, σήμερα, αυτή η πόλη, τίποτα δεν μπορεί να ανιστορήσει τις σπαρακτικές κραυγές των θυμάτων, που τώρα πια είναι αδύνατο να τους δοθεί οποιαδήποτε βοήθεια, τίποτα δεν μπορεί να δώσει την εικόνα της σκόνης και της στάχτης καθώς στροβιλίζονται πάνω σε άθλια σώματα που ξεψύχησαν μέσα στην αγωνία, τίποτα δεν μπορεί να περιγράψει την αηδιαστική μυρωδιά όχι των νεκρών, αλλά των ζωντανών που γαγγραίνιασαν. Είδα μια νεαρή γυναίκα με την κοιλιά ξεσκισμένη και κοντά της το βρέφος της ζωντανό και αγέννητο. Η Χιροσίμα είναι μια βρώμικη γκρίζα πληγή στο πρόσωπο του τοπίου” 36.
Η κραυγή των «hibakusha»
ΘΑ ΦΕΡΟΥΜΕ ΝΕΑ ΖΩΗ
της Sadako Kurihara (1913-2005)
Νύχτα στο υπόγειο ενός ερείπιου,
Θύματα της πυρηνικής βόμβας
Στριμωγμένα στο σκοτάδι
Πλημμυρίζουν το δωμάτιο ως το μη παρέκει.
Η μυρωδιά του αίματος, η δυσωδία του θανάτου,
η πνιγηρότητα του ιδρώτα, οι οιμωγές της αγωνίας
Όταν από το σκοτάδι ήρθε μια θαυμάσια κραυγή.
Έρχεται τo μωρό! ακούστηκε.
Στο υπόγειο της κόλασης επί γης.
Μια νέα γυναίκα άρχισε να γεννά.
Οι υπόλοιποι ξέχασαν τον πόνο τους.
Καθώς πάσχιζαν να την βοηθήσουν.
Τότε ακούστηκε μια φωνή: “Είμαι μαία”
Μπορώ να τη βοηθήσω.
Ήταν μια γυναίκα που πριν λίγο σφάδαζε μέσα στους δικούς της πόνους.
Και έτσι μια νέα ζωή ήρθε στον κόσμο.
Μες στο σκοτάδι αυτής της κόλασης επί γης.
Η μαία πέθανε πριν την αυγή.
Μουσκεμένη στο αίμα των πληγών της.
Θα φέρουμε νέα ζωή
Θα φέρουμε νέα ζωή.
Ακόμα και με το θάνατό μας.
Η Ιαπωνία πληροφορήθηκε επίσημα το γεγονός της ρίψης της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα 16 ώρες αργότερα, από τις ανακοινώσεις που έκανε ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Χ. Τρούμαν: «Ατομική βόμβα συνδυασμένη με την βασικήν δύναμιν του σύμπαντος, τη δύναμιν εκ της οποίας και ο ήλιος αντλεί την ιδικήν του, εξαπελύθη εναντίον εκείνων που έφεραν τον πόλεμον εις την Άπω Ανατολήν… Εδαπανήσαμεν 2.000 εκατομμύρια δολάρια διά την πρωτοφανούς μεγέθους εις την ιστορίαν επιστημονικήν αυτήν κερδοσκοπίαν και ενικήσαμεν…» 37.
Η πανηγυρική, ωστόσο, αυτή ανακοίνωση του Τρούμαν με την οποία γνωστοποιούσε στην υφήλιο ότι ο άνθρωπος μπήκε στην ατομική εποχή μπορεί να έκανε τους όπου γης πολίτες των Η.Π.Α. να ξεσπάσουν σ’ έναν ξέφρενο ενθουσιασμό, ωστόσο δεν γινόταν να συγκαλύψει τις διαστάσεις του μαζικού αυτού εγκλήματος: με 80.000 πτώματα την πρώτη στιγμή38. Και 14.000 εξαφανισμένους, καθώς από την έκρηξη άνοιξε κυριολεκτικά η γη και τους κατάπιε…
Ως το Δεκέμβριο εκείνης της χρονιάς, τουλάχιστον άλλοι 70.000 άνθρωποι πέθαναν από τις επιπτώσεις της ραδιενέργειας και των τραυμάτων τους. “Ο υπέρμετρος αριθμός θυμάτων” σύμφωνα με τον καθηγητή Αράτα Οσάντα, “οφείλεται στο ότι η επίθεση ήταν πέρα για πέρα ξαφνική, στον μεγάλο αριθμό σπιτιών που ισοπεδώθηκαν και στην αστραπιαία εξάπλωση της φωτιάς από τις αναμμένες θράκες που τις χρησιμοποιούσαν για να φτιάχνουν το πρωινό φαγητό -και φυσικά στην ερήμωση που προκλήθηκε από τη δευτερογενή θερμική ακτινοβολία στις περιοχές κοντά στο κέντρο της έκρηξης. Επιπρόσθετοι λόγοι για τον εξαιρετικά μεγάλο αριθμό θανάτων απ’ ό,τι θα αναμενόταν, είναι και η κατάσταση υποσιτισμού του πληθυσμού, καθώς και η πλημμελής ή ανεπαρκής ιατρική παρακολούθηση των θυμάτων. Όσα νοσοκομεία είχαν προσωρινά στεγαστεί στα εργοστάσια πυρομαχικών και πολεμικού υλικού, που είχαν μείνει άθιχτα από τον βομβαρδισμό, διαλύθηκαν το Σεπτέμβριο όταν οι Συμμαχικές Δυνάμεις κατέλαβαν την Ιαπωνία, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι ασθενείς να βρεθούν ξαφνικά δίχως την παραμικρή ιατρική φροντίδα, ανεβάζοντας ακόμα περισσότερο το δείκτη θνησιμότητας”39.
Από το 1946 ως το 1951 ακόμη 60.000 θάνατοι αποδόθηκαν στη επίδραση της βόμβας, η οποία προκάλεσε λευχαιμία, λέμφωμα, καρκίνο των πνευμόνων και άλλα είδη καρκίνου: «Θα γράψω τη λέξη ΕΙΡΗΝΗ στα φτερά σου για να πετάξεις πάνω από όλο τον κόσμο»… έλεγε για τους χάρτινους γερανούς που έφτιαχνε στο κρεβάτι του πόνου η μικρή Σαντάκο Σαζάκι, ένα από τα χιλιάδες αθώα θύματα που έχασαν τη ζωή τους από λευχαιμία πολύ μετά από τον βομβαρδισμό…
Για τους «hibakusha», τους επιζήσαντες της ατομικής βόμβας40, η μνήμη της 6ης Αυγούστου του 1945 είναι το ίδιο οδυνηρή με τα σημάδια της ραδιενέργειας στο σώμα τους. Οι συνταρακτικές τους αφηγήσεις αποτελούν μια ανεκτίμητη παρακαταθήκη για τις νεότερες γενιές, καθώς αποδίδουν όλη τη φρίκη του πολέμου.
Ο Γιουκιχίσα Τοκουμίτσου το 1945 ήταν δώδεκα χρονών, όταν έπεσε η βόμβα στη Χιροσίμα ακριβώς μπροστά του. Από την έκρηξη ζαλίστηκε και λιποθύμησε. Όταν ανέκτησε τις αισθήσεις του έτρεξε προς το λόφο Χιζτιγιάμα έχοντας συντροφιά του τον αντίλαλο από τις απελπισμένες κραυγές αυτών που είχαν εγκλωβιστεί στα ερείπια: “Έτρεξα πάλι πίσω κι άρχισα να ακολουθώ τους άλλους αφηρημένα. όπου κι αν πήγα, παντού έβλεπα γκρεμισμένα σπίτια. Μπροστά στο σταθμό της Χιροσίμα ήταν σκορπισμένα βιολετιά φουσκωμένα πτώματα στη μέση του δρόμου. Γυναίκες με ματωμένα κεφάλια, γυμνά πόδια που έκλαιγαν. Κραυγές που καλούσαν σε βοήθεια έβγαιναν από τους σωρούς των ερειπίων”41.
Παρόμοιες εικόνες βιβλικής καταστροφής παραθέτει και ο Έντουαρτ Σώγερ, αιχμάλωτος των Ιαπώνων και αυτόπτης μάρτυρας της φρικαλεότητας της βόμβας: «Όταν πήγαν να σηκώσουν ένα νεκρό, το καμένο δέρμα έφυγε από το σώμα του σαν πουκάμισο αφήνοντάς το γυμνό. Τα μάτια του έλιωναν σαν το κερί και έτρεχαν πάνω στο κόκκινο, πρησμένο πρόσωπό του» 42. Όπως αναφέρει ο ίδιος «πρώτη φορά αισθάνθηκα οίκτο και θλίψη για τους Ιάπωνες».
Ο Ακίρα Σίντζο, το 1945 ήταν δώδεκα χρονών, μαθητής της έκτης τάξης του δημοτικού σχολείου στη Νακατζίμα. Εκεί τον βρήκε η έκρηξη της ατομικής βόμβας. Έχασε τις αισθήσεις του, μόλις όμως συνήλθε προσπάθησε να γυρίσει στο σπίτι του τρέχοντας ξυπόλητος πάνω από τις στέγες των σπιτιών που είχαν σκορπιστεί στους τέσσερις ανέμους. Βρήκε τους δικούς του ζωντανούς, μα βαριά τραυματισμένους και ο ίδιος εμφάνιζε τις συνέπειες όλων εκείνων που είχε περάσει από τότε που εκσφενδονίστηκε από το ωστικό κύμα. Έπρεπε να μείνει στο κρεβάτι, επειδή ένιωθε αδύναμος. Και σα να μην έφτανε αυτό, πιάνοντας τα μαλλιά του μια μέρα, έμειναν τούφες στα χέρια του, ώστε αποφάσισε ν’ ακολουθήσει τον πατέρα και τον αδελφό του στο νοσοκομείο που νοσηλεύονταν με σοβαρά εγκαύματα. Σαν από θαύμα επέζησε ζώντας μια αφόρητη ζωή στο νοσοκομείο:
Γύρω μου έβλεπα ανθρώπους, που οι πληγές τους ήταν γεμάτες σκουλήκια από τη σήψη. Ακόμα και σήμερα θυμάμαι ένα δεκαεξάχρονο παιδί που σφάδαζε από τους πόνους κάθε φορά που ο γιατρός του έβγαζε τις γάζες, για να του περιποιηθεί τα εγκαύματα. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι πέθαιναν μέρα με τη μέρα ο ένας κατόπιν του άλλου, και τους αντικαθιστούσαν νέοι ασθενείς, που πέθαιναν κι αυτοί. Τα πτώματα αποτεφρώνονταν τη νύχτα στον κήπο του νοσοκομείου. Ο αέρας έπαιρνε την άσχημη μυρωδιά και την έφερνε μέχρι τα δωμάτιά μας. Όλα είχαν μεταμορφωθεί σε μια τεράστια καμένη έκταση.
Κάποια στιγμή νόμισα πως ο σταθμός ήταν πολύ κοντά. Άκουγα το παρατεταμένο μονότονο αγκομαχητό των ατμομηχανών, όπως τις φωνές των ψυχών που έπαιρναν δρόμο για τον ουρανό, αποχωρισμένες από τα κορμιά” 44.
Ο Οσάμου Καταόκα, δεκατριών χρονών το 1945, ο μόνος που επέζησε στην τάξη του από το πυρηνικό ολοκαύτωμα έγραψε το 1951 μια έκθεση όχι για να αναφερθεί “στους λίγους, σ’ ένα κράτος, μια κλίκα ή ένα άτομο και τα συμφέροντά του” που “διεξάγουν τον πόλεμο για να επιτύχουν τους σκοπούς τους”, μήτε την έγραψε για τους “διαβόλους”: “Κανέναν δε θρηνώ τόσο όσο τα θύματα”, θα σημειώσει. “Κανέναν δεν αγαπώ τόσο, όσο τους κατατρεγμένους από τον πόλεμο. Κανέναν δεν εκτιμώ τόσο, όσο τους καταδικασμένους σ’ έναν καταραμένο πόλεμο” (Χέρτσεν45).
“Ήθελα μονάχα να αναφερθώ στα θύματα, σ’ όλους αυτούς τους κατατρεγμένους και καταδικασμένους, όπως κάνει ο Χέρτσεν. Στους δωδεκάχρονους ή δεκατριάχρονους μαθητές, στις νοικοκυρές και τους ανύποπτους πατεράδες που είχαν πάει να δουλέψουν στην κατεδάφιση των σπιτιών στο Ζακομπάτσο, κι έπεσαν ανύποπτοι στο στόμα του Χάρου. Στους φίλους μου που πήδηξαν στην πισίνα για να σβήσουν τη φωτιά στα ρούχα τους, και πνίγηκαν. Στους συμμαθητές μου που κοίταζαν απελπισμένα τον ουρανό, φωνάζοντας ‘Κτήνος!’ πριν ξεψυχήσουν. Σ’ όλους εκείνους που θάφτηκαν κάτω απ’ τα ερείπια του σχολείου και καταδικάστηκαν να ψηθούν ζωντανοί. Σ’ όλους εκείνους που ο Χέρτσεν απέδωσε φόρο τιμής. Σ’ εκείνη τη μητέρα, που ο Χέρτσεν τόσο πολύ αγαπούσε, που έτρεχε ουρλιάζοντας σαν τρελή, σφίγγοντας στην αγκαλιά της το καρβουνιασμένο κορμάκι του παιδιού της. Στο παιδάκι εκείνο, που ο Χέρτσεν θρηνούσε, αθώο θύμα της ατομικής βόμβας, που πέθανε μονάχο στο καταφύγιο του Γυμνασίου Κόργιο, δίχως να δει τους γονείς του. Σ’ όλους εκείνους που δεν τους είχε απομείνει καμιά δύναμη να φωνάξουν το ‘Κατηγορώ!’ τους, αλλά η συνείδησή τους, ήταν ακόμα εντελώς νηφάλια: τί κατηγορούσαν, τί ζητούσαν, τί εκλιπαρούσαν; 46”
Ο αυτοκράτορας Χιροχίτο, η κυβέρνηση και το πολεμικό συμβούλιο που συγκλήθηκε στις 8 του Αυγούστου διατύπωσε τέσσερις προϋποθέσεις για την παράδοση της Ιαπωνίας: τη διατήρηση της kokutai (του αυτοκρατορικού δηλαδή θεσμού και της εθνικής πολιτείας), την ανάληψη από τις αυτοκρατορικές στρατιωτικές δυνάμεις της ευθύνης για τον αφοπλισμό και την αποστράτευση, καμία κατάληψη των μητροπολιτικών ιαπωνικών Νήσων, της Κορέας ή της Φορμόζας και εξουσιοδότηση στην ιαπωνική κυβέρνηση για την εκδίκαση και τιμωρία των υποθέσεων που αφορούσαν στους εγκληματίες πολέμου 47.
Το ίδιο βράδυ, ο Ιάπωνας πρεσβευτής στη Μόσχα έπαιρνε μια διακοίνωση: «Η Σοβιετική Ένωση κηρύσσει τον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας», που τερμάτιζε έτσι τις ελπίδες των Η.Π.Α. για λήξη του πολέμου πριν την είσοδο της Σοβιετικής Ένωσης στο πολεμικό θέατρο του Ειρηνικού 48. Πράγματι, την επομένη τα σοβιετικά στρατεύματα της Άπω Ανατολής άρχισαν την επίθεση. Στις 10 Αυγούστου τον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας κήρυξε η Λ.Δ. της Μογγολίας και στις 11 του μηνός πέρασε σε επίθεση κατά των Ιαπώνων κατακτητών ο λαϊκός απελευθερωτικός στρατός της Κίνας49.
Ενώ τα σοβιετικά στρατεύματα προέλαυναν στη Μαντζουρία50, την επόμενη μέρα, ο πρόεδρος των Η.Π.Α. Χ. Τρούμαν προειδοποιούσε ότι, αν η Ιαπωνία εξακολουθούσε να αρνείται την παράδοσή της άνευ όρων, όπως προέβλεπε η Δήλωση του Πότσνταμ της 26ης Ιουλίου, οι Η.Π.Α. θα έπλητταν κι άλλους στόχους με συντριπτικά αποτελέσματα: «Εάν δεν αποδεχτούν τώρα τους όρους μας, ας περιμένουν μια βροχή καταστροφής από τον αέρα, που όμοιά της δεν έχει ιδωθεί σε αυτή τη γη». Την ίδια ώρα αεροσκάφη των Η.Π.Α. πετούσαν φυλλάδια πάνω από την Ιαπωνία που έγραφαν: «Έχουμε στην κατοχή μας το πιο καταστρεπτικό εκρηκτικό που δημιούργησε ποτέ ο άνθρωπος. Μοναχά μία από τις νέες μας ατομικές βόμβες έχει ίση εκρηκτική ισχύ με 2.000 φορτία βομβαρδιστικών B-29. Οφείλετε να αναλογιστείτε το φοβερό αυτό γεγονός και σας διαβεβαιώνουμε ότι είναι απόλυτα ακριβές. Μόλις ξεκινήσαμε να χρησιμοποιούμε αυτό το όπλο κατά της πατρίδας σας. Αν εξακολουθείτε να αμφιβάλετε, ρωτήστε για το τι συνέβη στη Χιροσίμα, όπου έπεσε μοναχά μία ατομική βόμβα».
Ναγκασάκι, 9 Αυγούστου 1945, 11.1’ π.μ.
«Ναγκασάκι»
«Ε, Τσάρλυ, τραβήξου από τον ήλιο.
Σήμερα, έπεσε η Ατομική…
Σήμερα, στα λιμάνια,
οι σωματέμποροι και οι πορτοφολάδες
μπορούν να περηφανεύονται
που δεν έγιναν εφευρέτες…
Σήμερα, θα μπορούσε να λέει την προσευχή της,
μια πόρνη:
«Θεέ μου, σ’ ευχαριστώ,
που δε γέννησα…» 51
Τρεις μέρες μετά τον βομβαρδισμό της Χιροσίμα, στις 9 Αυγούστου 1945, στις 2.56 π.μ. απογειώθηκαν από το Τινιάν τα δύο μετεωρολογικά «Β-29». Στις 3.49 το πρωί, απογειώθηκαν άλλα τρία «Β-29». Ανάμεσά τους και το «Bocks’ Car», με 13μελές πλήρωμα και με κυβερνήτη τον Τσαρλς Σουίνι, που μετέφερε μια ατομική βόμβα μήκους 3 μέτρων και 24 εκατοστών, με μέγιστη διάμετρο 1 μέτρο και 35 εκατοστά, που ζύγιζε 4.500 κιλά.
Ο αρχικός στόχος της 9ης Αυγούστου ήταν η Κοκούρα, επειδή όμως αυτή η βιομηχανική πόλη-σημαντικό λιμάνι και οπλοστάσιο των Ιαπώνων με το ένα εκατομμύριο κατοίκους, ήταν καλυμμένη κατά 70% του εμβαδού της από πυκνά σύννεφα και από τον μαύρο καπνό των πυρκαγιών52, ο επικεφαλής της αποστολής ταγματάρχης Τσάρλς Σουέινι ακολουθώντας το σχέδιο, στράφηκε στον «αναπληρωματικό» στόχο, την επίσης βιομηχανική πόλη του Ναγκασάκι.
Σε αντίθεση, όμως, με τη Χιροσίμα, σχεδόν όλα τα κτίρια στο Ναγκασάκι ήταν κατασκευασμένα με τον πατροπαράδοτο ιαπωνικό αρχιτεκτονικό σχέδιο: τα κτίρια αποτελούνταν από ξύλο ή είχαν ξύλινο σκελετό με τοίχους από ξύλο (με ή χωρίς σοβά) και κεραμοσκεπές. Την ημέρα των βομβαρδισμών, υπολογίζεται ότι 263.000 άνθρωποι ήταν στο Ναγκασάκι, αριθμός που συμπεριλαμβάνει και 400 αιχμαλώτους πολέμου των Συμμάχων που βρίσκονταν σε κάποιο στρατόπεδο στα βόρεια του Ναγκασάκι 53.
Η ορατότητα ήταν επίσης περιορισμένη, παρόλα αυτά στις 11.1′ π.μ. της 9ης του Αυγούστου 1945 ο «Fat man» απελευθερώθηκε από την κοιλιά του βομβαρδιστικού αεροσκάφους. Ύστερα από 52.5′ εξερράγη 503 μέτρα πάνω από τη μεγαλύτερη χριστιανική συνοικία54 με ακόμα μεγαλύτερη σφοδρότητα σχεδόν διαλύοντας το Β29 του Σουέινι, το οποίο μόλις που πρόλαβε να προσγειωθεί στην Οκινάβα. “Υπήρχε μια εκτυφλωτική λευκή λάμψη του φωτός”, θυμάται ο Δρ Tatsuichiro Akizuki που βρισκόταν εκείνη τη μέρα στο Νοσοκομείο Φυματικών στο Ναγκασάκι, “και την επόμενη στιγμή, Mπουμ! Κρακ! Μία τεράστια έκρηξη σαν ένα γιγάντιο χτύπημα έπληξε και σώριασε κάτω τα σώματά μας, τα κεφάλια μας, τα νοσοκομεία μας”55.
Το ωστικό κύμα κατέστρεψε εντελώς περίπου 12.000 κτίρια σε μία ζώνη 5 τετραγωνικών χιλιομέτρων στη στενή μα πυκνοκατοικημένη κοιλάδα του Ουρακάμι56, ενώ μια ορμητική καταιγίδα φωτιάς κατέκαψε και αποτέφρωσε τα πάντα στο πέρασμά της. Σχεδόν τίποτα δεν έμεινε όρθιο από τα σπίτια, τα σχολεία της κοιλάδας και τα εργοστάσια.
Πάνω από τα δύο τρίτα των καθολικών κατοίκων της πόλης (12.000) σκοτώθηκαν. Προσκυνητές σε ιερά, ναούς και εκκλησίες έχασαν τη ζωή τους, καθώς προσευχόταν. “Το ποτάμι ήταν γεμάτο με νεκρούς και μισοπεθαμένους. Παιδιά που είχαν υποστεί εγκαύματα ούρλιαζαν, «Μαμά! Μαμά!» και οι μητέρες έψαχναν τα παιδιά τους, φωνάζοντας τα ονόματά τους ξέπνοες” θα εξιστορήσει η Hide Kurokawa.
“(Στα ερείπια του γκρεμισμένου μου σπιτιού) άρχισα μια ξέφρενη αναζήτηση της οικογένειάς μου”, εκμυστηρεύτηκε χρόνια αργότερα ο Tsuneo Tomimatsu, “απομακρύνοντας με δύναμη τα μπάζα που ήταν ακόμα καυτά. Έπειτα από λίγη ώρα, κάηκαν οι άκρες των παπουτσιών μου, έτσι ώστε τα δάχτυλα των ποδιών μου να κολλήσουν έξω από αυτά και τα χέρια μου να πρηστούν και να γεμίσουν με φουσκάλες. Κοιτώντας κατά μήκος του δρόμου, κοντά στο σπίτι ενός γείτονα, βρήκα ένα απανθρακωμένο πτώμα που φαινόταν να είναι η γυναίκα μου. Το νεκρό μωρό στην πλάτη της αντιλήφθηκα πως ήταν η ενός έτους κόρη μας, η Takako. Ωστόσο, ποτέ δεν μπόρεσα να βρω την οχτάχρονη κόρη μας, την Tateki, και τη μεγαλύτερη, τη Makiko”.
Υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις στις εκτιμήσεις του συνόλου των θανάτων ήδη στο τέλος του 1945 που φτάνουν έως τον αριθμό των 80000 θυμάτων57. Οι σωστικές ομάδες του στρατού έθαβαν τους χιλιάδες νεκρούς σε ομαδικούς τάφους, τελείως ανυποψίαστοι ότι η βόμβα είχε αφήσει πίσω της μεγάλες δόσεις ραδιενεργού ακτινοβολίας, που τελικά έστειλε στον τάφο πολλές ακόμα δεκάδες χιλιάδες άτομα. Οι τραυματίες ξεπερνούσαν τις 40.000. Σύμφωνα με την 27χρονη τότε γιατρό Akizuki, που εργαζόταν εκείνη την ώρα σε νοσοκομείο, ενάμισι χιλιόμετρο μακριά από το σημείο της έκρηξης τις μόνες βοήθειες που μπορούσαν να προσφέρουν ήταν κάποιες αλοιφές για τα εγκαύματα και υπομονετικές προσπάθειες για να βγάζουν από το δέρμα τους με τσιμπιδάκια τα σπασμένα κομμάτια από τζάμια. Οι περισσότεροι άνθρωποι πέθαναν προτού πάρουν μια πρώτη ανάσα της θεραπείας τους” 58.
Τα τραύματα όμως δεν περιορίζονταν στο δέρμα, αλλά εισχωρούσαν βαθιά στο σώμα προκαλώντας προσωρινή ή και μόνιμη στείρωση στους άνδρες και τις γυναίκες που εκτέθηκαν στη ραδιενέργεια. Οι ακτίνες γάμμα και τα νετρόνια που εκλύθηκαν κατά την έκρηξη της πυρηνικής βόμβας διαπέρασαν τα κόκκαλα και έφτασαν ως το μεδούλι. Διαπιστώθηκε ότι από τα 70 χιλιάδες περίπου άτομα που είχαν βρεθεί σε απόσταση 3 ως 5 χιλιομέτρων από το επίκεντρο της έκρηξης σχεδόν όλα είχαν χάσει μεγάλο μέρος της ζωικής τους δύναμης και ότι η θνησιμότητα ανέβηκε αισθητά στην πόλη. Η λευχαιμία και ο καρκίνος του πνεύμονα, του θυρεοειδούς και τους στήθους εξόντωσαν χιλιάδες Ιάπωνες.
Το 1958, από τα επίσημα στοιχεία που έδωσε το Ιαπωνικό Υπουργείο Υγιεινής, προέκυπτε ότι 6.572 “ατομόπληκτα” άτομα υποβάλλονταν σε ειδική θεραπεία στα δύο κυριότερα ινστιτούτα της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, κι ωστόσο ήταν όλα, με ελάχιστες εξαιρέσεις, καταδικασμένα να πεθάνουν μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Άλλοι 45.835 προσβεβλημένοι από τη ραδιενέργεια υποβάλλονταν σε συχνό ιατρικό έλεγχο χωρίς να παρουσιάζουν καμιά ένδειξη ότι θα μπορούσαν να ξαναγίνουν και πάλι φυσιολογικά άτομα. Πολλοί παρουσίαζαν ακόμα τα φρικιαστικά σημάδια των χηλοειδών – των ενδοδερμικών αποφύσεων που δημιουργούνται πάνω στους καμένους ιστούς – και ήταν οι πιο δυστυχισμένοι, αφού οι γνωστοί τους, ακόμα και οι συγγενείς και οι πιο στενοί φίλοι τους τούς φέρονταν σα να ήταν λεπροί, παρόλο που διαπιστώθηκε ότι δεν πρόκειται για πάθηση μεταδοτική59.
Οι έρευνες σε περίπου 3.000 παιδιά που εκτέθηκαν στις πυρηνικές εκρήξεις ως έμβρυα μέσα στην κοιλιά της μητέρας τους έδειξαν μείωση του δείκτη νοημοσύνης τους ανάλογη με την έκθεσή τους στην ακτινοβολία. Στα παιδιά που δέχθηκαν μεγαλύτερες δόσεις ραδιενέργειας εμφανίστηκε μεγαλύτερο ποσοστό νοητικής υστέρησης. H ακτινοβολία επηρέασε επίσης τον μέσο ρυθμό ανάπτυξής τους61. Το 1960 γεννήθηκε στο Ναγκασάκι και έζησε 20 ώρες ένα κοριτσάκι με την κρανιακή κοιλότητα εντελώς άδεια. Οι γονείς του την ημέρα της καταστροφής ήταν 15 και 13 χρονών αντίστοιχα. Μεταξύ του 1945 και 1954 είχαν γεννηθεί στο Ναγκασάκι 25 παιδιά χωρίς καθόλου εγκέφαλο. Στα πρώτα εννέα χρόνια υπήρξαν 471 περιπτώσεις νεκρογέννητων παιδιών ασφαλώς εξαιτίας των μεταγενέστερων επιδράσεων της ραδιενέργειας, 181 αποβολές, 3630 περιπτώσεις με σοβαρές παθολογικές ανωμαλίες ή τερατογενέσεις62.
Άλλοι, που δεν είχαν σημαδευτεί αισθητά από το pikadon, ψευτοζούσαν στα περιθώρια του ανθρώπινου συνόλου, σαν μια απίθανη τάξη “παριών”. Υπέφεραν πολύ από ιλίγγους, ναυτίες, μείωση της αντιληπτικής ικανότητας, ευπάθεια των τριχοειδών αγγείων – ένα ασήμαντο τσίμπημα καρφίτσας μπορούσε να προκαλέσει αιμορραγίες – και ήταν εξαιρετικά ευπρόσβλητοι από αρρώστιες, που για άλλους δε θα είχαν καμιά συνέπεια63.
Στις 9 Αυγούστου του 1945 η Ιαπωνία θρηνούσε. Η αμερικανική προπαγάνδα διέδιδε πως η επόμενη βόμβα προοριζόταν για το Τόκιο. Οι φήμες έλεγαν πως η επίθεση θα γινόταν στις 12 Αυγούστου. Στις 10, η Ιαπωνία γνωστοποίησε ότι δεχόταν την άνευ όρων παράδοση64, μεταφέροντας την ευθύνη της συνθηκολόγησης, στον ίδιον τον Ιάπωνα αυτοκράτορα Χιροχίτο. Ένα στρατιωτικό πραξικόπημα που επιχειρήθηκε για να αποτραπεί η συνθηκολόγηση, απέτυχε65.
Άλλωστε για τη μιλιταριστική Ιαπωνία και ο πόλεμος στη Μαντζουρία είχε πάρει πολύ άσχημη τροπή: η άμυνα που αντέτασσαν τα πιστά στον αυτοκράτορα ιαπωνικά στρατεύματα της στρατιάς του Kwantung κινδύνευε με άμεση κατάρρευση λόγω της ορμητικής εισβολής και προέλασης 1.600.000 στρατιωτων των σοβιετικών στρατευμάτων66. “Η Σοβιετική έναρξη του πολέμου”, υποστήριξε ο Ιάπωνας ιστορικός Tsuyoshi Hasegawa, “έπαιξε ένα πολύ μεγαλύτερο ρόλο από ό, τι τις ατομικές βόμβες στην παράδοση της Ιαπωνίας, επειδή διαψεύστηκε κάθε ελπίδα ότι η Ιαπωνία θα μπορούσε να τερματίσει τον πόλεμο με τη διαμεσολάβηση της Μόσχας»67.
Το ίδιο συμπέρασμα διατυπώνει ο ιαπωνικής καταγωγής αμερικανός ιστορικός και στο βιβλίο του «Racing the Enemy: Stalin, Truman and the Surrender of Japan», το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα στις ΗΠΑ.
«Οι Ιάπωνες στρατιωτικοί» τονίζει ο κ. Χασεγκάουα «ήταν έτοιμοι να θυσιάσουν δέκα, εκατό Χιροσίμα αν με αυτόν τον τρόπο μπορούσαν να διατηρήσουν την εξουσία. H επίσημη εκδοχή, ότι ο αυτοκράτορας συνθηκολόγησε για να σώσει τον ιαπωνικό λαό από την καταστροφή, είναι εξίσου μεγάλος μύθος όσο αυτός των 500.000 αμερικανών στρατιωτών που θέλησε να σώσει ο Τρούμαν. Ο Χιροχίτο πίστευε ότι μπορούσε να κερδίσει “την αποφασιστική μάχη” όπως την αποκαλούσε, όταν οι Αμερικανοί θα αναγκάζονταν να εισβάλουν στην Ιαπωνία και να πολεμήσουν στο έδαφος. Το σημαντικό για εκείνον ήταν να διατηρήσει τη θέση του ως αυτοκράτορας. Γι’ αυτό όταν οι Ρώσοι κήρυξαν τον πόλεμο άλλαξε ριζικά τη στρατηγική του και αποφάσισε να παραδοθεί άνευ όρων στους Αμερικανούς. Ήταν ένα στοίχημα. Θεωρούσε ότι ο Τρούμαν θα του φερόταν με μεγαλύτερο σεβασμό από ό,τι ο Στάλιν, ο οποίος είχε ορκιστεί να τελειώνει με τη μοναρχία. Από αυτή την άποψη, η επιλογή του ήταν σωστή, αφού ο Τρούμαν τον άφησε στον θρόνο του»68.
Η τελική υπογραφή της συνθηκολόγησης, στις 2 Σεπτεμβρίου 1945 πάνω στο αμερικανικό πολεμικό πλοίο «Μιζούρι» που ναυλοχούσε στον κόλπο του Τόκιο, θα έγραφε την τελευταία πράξη του δράματος. Επίσημα ο πόλεμος στον Ειρηνικό είχε τελειώσει, αλλά με ποιό κόστος…
Από τότε μέχρι σήμερα, οι Η.Π.Α. δεν ζήτησαν ποτέ συγγνώμη για τη χρησιμοποίηση των ατομικών βομβών της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι και κανείς Αμερικανός πρόεδρος δεν έχει επισκεφθεί τις δύο μαρτυρικές πόλεις 70, αν και χιλιάδες άνθρωποι στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι πέθαιναν κάθε χρόνο από τις συνέπειες της ραδιενέργειας.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1 Ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ (22 Απριλίου 1904 – 18 Φεβρουαρίου του 1967) ήταν ο επιστημονικός διευθυντής του προγράμματος Manhattan για την κατασκευή της ατομικής βόμβας για λογαριασμό των Η.Π.Α..
2 Νικηφόρος Βρεττάκος, «Στον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ» (απόσπασμα), Ποιήματα 1929-1957. Οδοιπορία, Διογένης, Αθήνα 1972, σελ. 175-191.
3 Χιροσίμα-Ναγκασάκι: Εξήντα πέντε χρόνια μετά το έγκλημα δεν παραγράφεται, εφημερίδα Ριζοσπάστης, Ένθετη έκδοση: 7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ, Κυριακή 8 Αυγούστου 2010, σελ. 11.
4 “March 9, 1945: Burning the Heart Out of the Enemy”. Condé Nast. March 9, 2011. Retrieved August 8, 2011. Βλ. ακόμα Laurence M. Vance (August 14, 2009). “Bombings Worse than Nagasaki and Hirishima” & Joseph Coleman (March 10, 2005). “1945 Tokyo Firebombing Left Legacy of Terror, Pain”. CommonDreams.org. Associated Press. Retrieved August 8, 2011.
5 Βλ. το κείμενο Χιροσίμα: 69 χρόνια από τη ρίψη της πρώτης ατομικής βόμβας στον ιστότοπο tvxs που συνοδεύεται από σπάνιο φωτογραφικό υλικό από το περιοδικό LIFE, http://tvxs.gr/news/san-simera/xirosima-69-xronia-apo-ti-ripsi-tis-protis-atomikis-bombas
6 Χιροσίμα-Ναγκασάκι: Εξήντα πέντε χρόνια μετά το έγκλημα δεν παραγράφεται, ο.π..
7 Coox, Alvin D. (1969). “Japan at the End of Her Tether”. In Hart. Basil LIdell. History of the Second World War. Volume 6. London, Purnell, σελ. 2540–2544.
8 Χιροσίμα-Ναγκασάκι: Εξήντα πέντε χρόνια μετά το έγκλημα δεν παραγράφεται, ο.π..
9 Βλ. Kerr, E. Bartlett (1991), Flames Over Tokyo: the US Army Air Forces’ Incendiary Campaign against Japan 1944–1945. New York: Donald I. Fine Inc., σελ. 207.
10Yuki Tanaka and Marilyn B. Young, “Bombing Civilians: A Twentieth Century History.”, New York: New Press, 2009, σελ. 5, 84-85, 117.
11Craven, Wesley; Cate, James, eds. (1953). The Pacific: Matterhorn to Nagasaki. The Army Air Forces in World War II. Chicago: The University of Chicago Press, σελ. 642–653-658.
12 Χιροσίμα-Ναγκασάκι: Εξήντα πέντε χρόνια μετά το έγκλημα δεν παραγράφεται, ο.π.
13 ΧΙΡΟΣΙΜΑ, Βόμβα-στοιχειό. Αποκάλυψη! Ο Τρούμαν αποφάσισε να βομβαρδίσει με πυρηνικά όπλα την Ιαπωνία για να προλάβει την εισβολή του Κόκκινου Στρατού, εφημερίδα: ΤΟ ΒΗΜΑ, 07/08/2005. Βλ. και το άρθρο της Ρίτσας Μασούρα “Η άλλη αλήθεια”, εφημερίδα Καθημερινή, 07/08/2005.
14 Bix Herbert, (1996). “Japan’s Delayed Surrender: A Reinterpretation”. In Hogan, Michael J. Hiroshima in History and Memory. New York: Cambridge University Press, σελ. 290.
15 Asada, Sadao (1996). “The Shock of the Atomic Bomb and Japan’s Decision to Surrender: A Reconsideration”. In Hogan, Michael J. Hiroshima in History and Memory. New York: Cambridge University Press, σελ. 39.
16 Ο πρόεδρος των Η.Π.Α. Ρούσβελτ είχε πεθάνει στις 12 Απριλίου 1945 από εγκεφαλικό.
17 Χάρι Τρούμαν «Αναμνήσεις», 1955.
18 Κώστας Μπετινάκης, Πόσοι θυμούνται σήμερα το έγκλημα της Χιροσίμα; πρώτη καταχώριση στην ηλεκτρονική εφημερίδα zougla.gr, Τετάρτη, 06 Αυγούστου 2014.
19 Κώστας Μπετινάκης, Πόσοι θυμούνται σήμερα το έγκλημα της Χιροσίμα; πρώτη καταχώριση στην ηλεκτρονική εφημερίδα zougla.gr, Τετάρτη, 06 Αυγούστου 2014.
20 Ποίημα του Sankichi Toge, αντιπροσωπευτικού ποιητή της Χιροσίμα, που επέζησε από την ατομική έκρηξη.
21 Το Β-29 ήταν ένα βομβαρδιστικό βαρέως τύπου, τετρακινητήριο, ελικοφόρο, κατασκευασμένο από την Boeing για τις Η.Π.Α.
22 «Little Boy»: αγοράκι, παρατσούκλι για την ατομική βόμβα που παρέπεμπε στον Φραγκλίνο Ρούσβελτ.
23 «hibakusha» (χιμπακούσα): οι επιζήσαντες του ολοκαυτώματος.
24 Thomas, Gordon; Morgan-Witts, Max (1977). Ruin from the Air. London: Hamilton, σελ. 391–392.
25 60 χρόνια από τη ρίψη της ατομικής βόμβας. Το πυρηνικό ολοκαύτωμα σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι, εφημερίδα Ριζοσπάστης, Κυριακή 7 Αυγούστου 2005, σελ. 10.
26 Βλ. τον πρόλογο του καθηγητή Αράτα Οσάντα στην ιαπωνική έκδοση του 1951 του βιβλίου Τα παιδιά της Χιροσίμα, μετάφραση Χρυσόστομος Παπασπύρου, εκδόσεις Μπουκουμάνη, Αθήνα 1985, σελ. 29. Εκδόθηκε από την Εκδοτική Επιτροπή για τα παιδιά της Χιροσίμα.
27Δείτε τον σμήναρχο Πολ Τίμπετς, για τις ανάγκες της προπαγάνδας των Η.Π.Α. να περιγράφει σε υπηρεσιακή γλώσσα τις ενέργειες και τις εντυπώσεις του ίδιου και των μελών του πληρώματος αμέσως μετά τη ρίψη της πυρηνικής βόμβας από το «Enola Gay» πάνω από τη Χιροσίμα. Το κινηματογραφικό υλικό προέρχεται από τα Εθνικά Αμερικανικά Αρχεία (US National Archives): https://www.youtube.com/watch?v=qFcymt8jmO
28 Η υπερπίεση στο υποκέντρο (ή “σημείο μηδέν”, ακριβώς κάτω από το σημείο έκρηξης) στη Χιροσίμα έφτασε κατ’ εκτίμηση τους 4,5 έως 6,7 τόνους ανά τετραγωνικό μέτρο, και κινήθηκε μέσω του αέρα και κατά μήκος του εδάφους κατά προσέγγιση με την ταχύτητα του ήχου.
29 Βλ. Giorgio Bonacina, Η ατομική βόμβα της Χιροσίμα, ο.π., σελ. 45.
30 Βλ. Giorgio Bonacina, Η ατομική βόμβα της Χιροσίμα, μετάφραση Αριστείδη Αγγελίδη, εκδόσεις MONTADORI-Φυτράκης, Αθήνα 1973, σελ. 47.
31 Βλ. Giorgio Bonacina, Η ατομική βόμβα της Χιροσίμα, ο.π., σελ. 48.
32 “The Atomic Bombings of Hiroshima and Nagasaki”. The Manhattan Engineer District. June 29, 1946. Retrieved January 10, 2013.
33 2. Hiroshima. “U. S. Strategic Bombing Survey: The Effects of the Atomic Bombings of Hiroshima and Nagasaki, June 19, 1946. President’s Secretary File. Truman’s Papers”. Harry S. Truman Presidential Library Museum, p. 7 Retrieved March 15, 2009.
34Ham Paul (2011). Hiroshima Nagasaki. Sydney: HarperCollins., p. 330.
35 Βλ. Giorgio Bonacina, Η ατομική βόμβα της Χιροσίμα, ο.π., σελ. 53-54.
36 Βλ. Giorgio Bonacina, Η ατομική βόμβα της Χιροσίμα, ο.π., σελ. 55.
37Βλ. και το κινηματογραφικό υλικό που αποτυπώνει τη στιγμή που ο πρόεδρος των Η.Π.Α. Χ. Τρούμαν ανακοινώνει τη ρίψη της πρώτης πυρηνικής βόμβας στη Χιροσίμα: https://www.youtube.com/watch?v=FN_UJJ9ObDs
38 Στο σύνολο των θανάτων εκτιμάται ότι το 60% οφείλεται στην αρχική θερμοκρασία (από ακαριαία ολική εξαέρωση ή τήξη του σώματος μέχρι εγκαύματα), το 20% από μηχανικό τραυματισμό από το ωστικό κύμα και το υπόλοιπο 20% από τη ραδιενέργεια.
39 Βλ. τον πρόλογο του καθηγητή Αράτα Οσάντα στην ιαπωνική έκδοση του 1951 του βιβλίου Τα παιδιά της Χιροσίμα, μετάφραση Χρυσόστομος Παπασπύρου, εκδόσεις Μπουκουμάνη, Αθήνα 1985, σελ. 31. Εκδόθηκε από την Εκδοτική Επιτροπή για τα παιδιά της Χιροσίμα..
40 Στις 31 Μαρτίου του 2014, 192.719 hibakusha βρίσκονται στη ζωή και έχουν αναγνωριστεί ως “πληγέντες των εκρήξεων” από την ιαπωνική κυβέρνηση. Οι περισσότεροι από αυτούς ζουν στην Ιαπωνία (βλ. Nakazaki, Taro, August 6, 2014, “Hiroshima marks 69th anniversary of A-bombing”, Asahi Shimbum, Retrieved August 9, 2014). Τα μνημεία στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι περιέχουν τους καταλόγους των ονομάτων των hibakusha που είναι γνωστό ότι έχουν πεθάνει από τις βομβιστικές επιθέσεις. Οι κατάλογοι ενημερώνονται σε ετήσια βάση σε τελετές μνήμης την επέτειο των βομβαρδισμών. Τον Αύγουστο του 2014, οι κατάλογοι των μνημείων κατέγραψαν πάνω από 450.000 ονόματα θανόντων hibakusha: 292.325 στη Χιροσίμα (βλ. Sindhu, Jamshed, August 8, 2014, “Hiroshima commemorates 69th anniversary of nuclear bomb”, NewsPakistan.Retrieved August 9, 2014) και 165.409 στο Ναγκασάκι (βλ. Yamamoto Kyosuke, August 9, 2014, “Nagasaki marks 69th anniversary of its atomic bombing”, Asahi Shimbun, Retrieved t 9, 2014, August 9, 2014).
41 Απόσπασμα από τη μαρτυρία του Γιουκιχίσα Τοκουμίτσου, μαθητή τρίτης Λυκείου το 1951, στο βιβλίο Τα παιδιά της Χιροσίμα, ο.π., σελ. 54-55.
42 «Ιστορία Εικονογραφημένη», Αύγουστος 1985, τεύχος 206,σελ. 50-59.
43Βλ. τα κινηματογραφικά πλάνα που τραβήχτηκαν τον Μάρτιο-Απρίλιο του 1946 στη Χιροσίμα για λογαριασμό του στρατού των Η.Π.Α. Δείχνει θύματα από την ατομική έκρηξη στη Χιροσίμα και τις βλάβες στο σώμα, γενικότερα την υγεία που προκάλεσε σ’ αυτά. Title: Medical aspect, Hiroshima, Japan, 1946-03-23, 342-USAF-11034.ogv Author: Harry Mimura (cameraman), Daniel A. McGovern (director) Date: 23 March 1946. Βλ. επίσης και Suppressed U.S. Military Film on the Medical Effects of the Bombing of Hiroshima and Nagasaki: https://www.youtube.com/watch?v=NinLCoLs26k
44 Απόσπασμα από τη μαρτυρία του Ακίρα Σίντζο, μαθητή τρίτης Λυκείου το 1951, στο βιβλίο Τα παιδιά της Χιροσίμα, ο.π., σελ. 104-105.
45 Ο Αλέξανδρος Ιβάνοβιτς Χέρτσεν (Μόσχα 1812 – Παρίσι 1870) ήταν σπουδαίος Ρώσος δημοσιογράφος, μυθιστοριογράφος και σοσιαλιστής πολιτικός στοχαστής (βλ. και Βασίλης Σπηλιωτόπουλος, Αλέξανδρος Χέρτσεν: λησμονημένος επαναστάτης. Δημοσιεύτηκε στο protagon.gr την 1η Μαρτίου 2014).
46″Απόσπασμα από τη μαρτυρία του Οσάμου Καταόκα, μαθητή τρίτης Λυκείου το 1951, στο βιβλίο Τα παιδιά της Χιροσίμα, ο.π., σελ. 183-184.
47 Bix Herbert, (1996). “Japan’s Delayed Surrender: A Reinterpretation”. In Hogan, Michael J. Hiroshima in History and Memory. New York: Cambridge University Press, p. 512.
48″Βλ. και Υπουργείον Αμύνης ΕΣΣΔ: «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος», Σύνταξη: Γ. Α. Ντεμπόριν, Εποπτεία: Στρατηγός Ι. Ι. Ζούμπκοφ, εκδόσεις ΚΑΔΜΟΣ, Αθήνα 1959, τόμος Β’, σελ. 284).
49 Γιώργος Πετρόπουλος, Η συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας, εφημερίδα Ριζοσπάστης, Ένθετη Έκδοση: “7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ”, Κυριακή 15 Σεπτέμβρη 2002, σελ. 12.
50 «Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος 1939- 1945», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τόμος 2ος, σελ. 403 & Υπουργείον Αμύνης ΕΣΣΔ: «Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδόσεις «20ός Αιώνας», σελ. 456).
51 Ποίημα γραμμένο από τον Φώτη Αγγουλέ το 1951, που περιλαμβάνεται στη συλλογή Φουτσιγιάμα, 1962.
52 Η κοντινή στο Ναγκασάκι πόλη Yahata είχε την προηγούμενη μέρα δεχτεί σφοδρό αεροπορικό βομβαρδισμό από 224 B-29s, με αποτέλεσμα οι φωτιές που είχαν προκληθεί να καίνε ακόμα. Βλ ακόμα και “Steel mill worker reveals blocking view of U.S. aircraft on day of Nagasaki atomic bombing”. Mainichi Weekly. Retrieved July 29, 2014.
53 Johnston, Robert, “Nagasaki atomic bombing, 1945″ & Thomas, Gordon, Morgan-Witts, Max (1977), Ruin from the Air, London: Hamilton pp. 353–354.
54 Η βόμβα δεν πέτυχε το κέντρο της πόλης, αλλά το προάστιο Ουρακάμι δίπλα στην ιεραποστολική σχολή Σινζέι.
55Η μέγιστη πίεση στο υπόκεντρο της έκρηξης της ατομική βόμβας στο Ναγκασάκι ήταν τόσο υψηλή, ώστε έφτασε κατ’ εκτίμηση να φτάσει τους 10 τόνους ανά τετραγωνικό μέτρο.
56 Ham Paul, (2011), Hiroshima Nagasaki, Sydney: HarperCollins, σελ. 367.
57 Frequently Asked Ouestions 1”. Radiation Effects Research Foundation. Archived from the original on September 19, 2007. Retrieved September 18, 2007. & “Hiroshima, Nagasaki, and Subsequent Weapons Testing”, World Nuclear Association. May 2010. Retrieved July 10, 2014.
58″Βλ. Θαν. Κ. Γεράνιος, Μετά τη Χιροσίμα. Ο εφιάλτης της πυρηνικής βόμβας και οι πυρηνικές δοκιμές, εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 11/08/1996.
59 Βλ. Giorgio Bonacina, Η ατομική βόμβα της Χιροσίμα, μετάφραση Αριστείδη Αγγελίδη, εκδόσεις MONTADORI-Φυτράκης, Αθήνα 1973, σελ. 76-77.
60″Βλ. Ανέκδοτες φωτογραφίες από την επίθεση στο Ναγκασάκι, σοκάρουν την παγκόσμια κοινότητα [εικόνες], iefimerida, 02/06/2014.
61 ΧΙΡΟΣΙΜΑ, Βόμβα-στοιχειό. Αποκάλυψη! Ο Τρούμαν αποφάσισε να βομβαρδίσει με πυρηνικά όπλα την Ιαπωνία για να προλάβει την εισβολή του Κόκκινου Στρατού, εφημερίδα: ΤΟ ΒΗΜΑ, 07/08/2005. Βλ. και το άρθρο της Ρίτσας Μασούρα “Η άλλη αλήθεια”, εφημερίδα Καθημερινή, 07/08/2005.
62Βλ. και τον επίσημο διαδικτυακό τόπο του μουσείου της ατομικής βόμβας: http://atomicbombmuseum.org/index.shtml
63 Βλ. Giorgio Bonacina, Η ατομική βόμβα της Χιροσίμα, ο.π., σελ. 77.
64″Giorgio Bonacina, Η ατομική βόμβα στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, εφημερίδα Έθνος, 06/08/1999.
65Frank Richard B., (1999), Downfall: The End of the Imperial Japanese Empire, New York: Random House, σελ. 316–319.
66 Emperor Hirohito’s Surrender Rescript to Japanese Troops”, Taiwan Document Project. Retrieved September 15, 2013.
67″Historians: Soviet offensive, key to Japan’s WWII surrender, was eclipsed by A-bombs”, Fox news, Retrieved September 18, 2013.
68ΧΙΡΟΣΙΜΑ, Βόμβα-στοιχειό. Αποκάλυψη! Ο Τρούμαν αποφάσισε να βομβαρδίσει με πυρηνικά όπλα την Ιαπωνία για να προλάβει την εισβολή του Κόκκινου Στρατού, εφημερίδα: ΤΟ ΒΗΜΑ, 07/08/2005. Βλ. και το άρθρο της Ρίτσας.
69″Βλ. και Ρεμόν Καρτιέ: «Ιστορία του Δευτέρου Παγκόσμιου πολέμου», εκδόσεις ΠΑΠΥΡΟΣ, τόμος β’, σελ. 570).
70ΑΠΕ-ΜΠΕ, Ιαπωνία: Τιμήθηκε η 69η επέτειος από τη ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα, εφημερίδα Καθημερινή, 06/08/2014.
