Επτά διηγήματα εμπνευσμένα από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη αποτελούν το τελευταίο βιβλίο του Βαγγέλη Θ. Κακατσάκη “Πότες θα κάμει ξεστεριά”, το οποίο εκδόθηκε από τα “Χανιώτικα Νέα” λίγο πριν εκπνεύσει το έτος εορτασμού των 200 χρόνων από την επανάσταση του 1821.
Ο συγγραφέας αξιοποιεί τις μνήμες από τις ιστορίες που άκουγε -όπως ο ίδιος ομολογεί- ως παιδί από τη γιαγιά του, εξ’ ου και η προφορικότητα της γραφής, η οποία συνυπάρχει έντεχνα με έξοχο ποιητικό λόγο:
“μιλούσε μια γλώσσα ίσια, πελεκητή σαν καντουνάδα” / “οι κοπελιές στόλισαν τον Μεγάλο Νεκρό” / “Τα παιδιά σώπαιναν για ν’ αφουγκραστούν το φτεροκόπημα της Λευτεριάς” / “Το φοβερό μαντάτο πέταξε απλοκαμούς” / “Πόσο μορφονιά ήτανε οφέτος η άνοιξη” / “Οι θύμησες έρχονται κοπαδιαστές και κάνουν κατοχή στο νου της…” / “Μεσοπέλαγα του μήνα” / “Ο νους του πήγε σε μια ολόγυμνη κοπελιά που κρυώνει, την Ελευθερία)” / “Είχε φτάσει πια η νύχτα αλαφροπάτητη” κ.ά.
Έξι από τα διηγήματα είναι γραμμένα σε τρίτο πρόσωπο, ενώ το τελευταίο (εκλαϊκευμένη απόδοδη επιστημονικής εισήγησης διεθνούς συνεδρίου για την πολιτιστική κληρονομιά του Αποκόρωνα) είναι σε δεύτερο πρόσωπο. Η γλώσσα είναι μείγμα λόγιας έκφρασης και κρητικής διαλέκτου, με το γλωσσάρι στο τέλος του βιβλίου να βοηθάει στην κατανόησή της. Η πλοκή των διηγημάτων, είτε όταν αυτά αναφέρονται στους εξισλαμισμούς είτε στον ξεσηκωμό, είναι κλιμακούμενη, γεγονός που εντείνει το απολαυστικό στοιχείο της αγωνίας στον αναγνώστη.
Ο λόγος του Βαγγέλη Κακατσάκη παραπέμπει συνειρμικά στον Ιωάννη Κονδυλάκη, με τον οποίο μοιράζονται τις ιδιότητες του δημοδιδασκάλου, του δημοσιογράφου και του γόνου οικογένειας αγωνιστών της Κρήτης. Το δε πατριωτικό στοιχείο καθώς και η ψυχογραφία των ηρώων είναι κοινό στοιχείο και στους δύο.
Στους σημερινούς καιρούς που η ύλη στα εγχειρίδια της Ιστορίας, τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση, γίνεται ολοένα και πιο συνοπτική, θα ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρον να βλέπαμε έστω ένα απόσπασμα από το “Πότες θα κάμει ξεστεριά” στις εκδόσεις του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής.
Τα διηγήματα του βιβλίου επέχουν θέση προφορικής ιστορίας του τόπου στον οποίο αναφέρονται και η γνώση του ιστορικού παρελθόντος αποτέλεσε πάντα εφαλτήριο για μια αναπτυγμένη εθνική συνείδηση. Και εθνική συνείδηση αποκτούν όλοι ανεξαιρέτως “της ημετέρας παιδείας μετέχοντες”.
*Ο Κώστας Νταντινάκης είναι σκηνοθέτης,
δρ Πανεπιστημίου Paris 3
