Πότες θα κάνει ξεστεριά…

Με λογοτεχνική δεινότητα και πατριωτική στόχευση το βιβλίο του Βαγγέλη Κακατσάκη

Η προφορική κρητική παράδοση και οι ιστορικές πηγές γίνονται διηγήματα – υποθήκες αντίστασης

« Παιδιά κι είντα’ ν’ η ταραχή στσι μπάντες τση Μαλάξας;/
Η Κρήτη κάνει πόλεμο/ τη λευτεριά τζη θέλει/ και σέρνει τσ’ αντρειωμένους τση τ’ άξια τζη παλληκάρια./ Εκειά ’ν κι ο Καπετάν -Θεοκλής με τσ’ Αποκορωνιώτες,/ με τη σημαία του μπροστά, “Χωρίον Νίππος” γράφει./ Σαν αετός πετά ψηλά που ’χει χρυσές φτερούγες,/ την Κρήτη θέλει λεύτερη».
(νεοριζίτικο από το βιβλίο)

Το καινούργιο βιβλίο του Βαγγέλη Κακατσάκη, πέρα από τη μεγάλη αγωνία που σου δημιουργούν οι ιστορίες, την έξοχη χρήση της γλώσσας, την γνωστή λογοτεχνική του δεινότητα αλλά και τη χρήση της κρητικής ντοπιολολαλιάς, είναι νομίζω και μια ουσιαστική πράξη αντίστασης.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πριν λίγα χρόνια τα βιβλία της Ιστορίας που μοιράστηκαν στα παιδιά της 6ης Δημοτικού αναφέρονταν σε «συνωστισμό» που έγινε απλώς στην Σμύρνη, σε μια προσπάθεια εξάλειψης της ιστορικής μνήμης των βαρβαροτήτων των Τούρκων εις βάρος των Ελλήνων.

Ο Βαγγέλης Κακατσάκης, λοιπόν, καταθέτει ένα λογοτεχνικό βιβλίο με ιστορίες από την προφορική παράδοση (αυτές που του έλεγε τα χειμωνιάτικα βράδια η γιαγιά του στην παρασιά ως “παραμύθι”). Ιστορίες, ωστόσο, που είναι βασισμένες σε ιστορικές πηγές ώστε να κρατάει τη μνήμη ζωντανή. Γιατί αληθινή συμφιλίωση λαών (και ανθρώπων) μπορεί να υπάρξει μόνο αν υπάρχει μνήμη. Με λοβοτομές συμφιλίωση δεν επιτυγχάνεται.

Συγκινητικοί διάλογοι

Ο Β.Κ. παίρνει σκηνές και γεγονότα από την εποχή της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη, παίρνει γνωστούς οπλαρχηγούς επαρχιών του τόπου μας, τους τοποθετεί σε χωριά της Κρήτης (κυρίως στα χρόνια της επανάστασης του 1821), προσθέτει πρόσωπα και διαλόγους μυθοπλασίας από την μια αλλά, επίσης, διαλόγους και καθημερινότητα πολύ κοντά στα όσα η προφορική λαϊκή παράδοση έχει διασώσει. Τα ζωντανεύει όλα με λέξεις που κάνουν τον αναγνώστη να νιώθει πως βρίσκεται μέσα στη δράση. Και δείχνει, με πρόζα που συχνά σε κάνει να δακρύζεις, τα αδιανόητα που καλούνταν να ζήσουν -αν άντεχαν, αλλιώς θα πέθαιναν- οι Έλληνες εκείνα τα μαύρα χρόνια.

Ένα χωριό που δεν θέλει να τουρκέψει αλλά οι κάτοικοι νιώθουν πως δεν έχουν άλλη επιλογή εκτός… εκτός αν γίνει ένα θαύμα. Και ο παπάς, μην έχοντας άλλη επιλογή, τους το υπόσχεται. Μπορεί όμως να γίνει το θαύμα πραγματικότητα;

Από τον επίλογο του διηγήματος “Η Καμπάνα”: «{…}Για καιρό πολύ κανείς δεν έμαθε πώς γίνηκε το θαύμα και δεν τούρκεψε το χωριό. Κι όταν, ύστερα από χρόνια πολλά, ακούστηκε πως το θάμα το ’καμε ο παπά-Μανόλης με τον Γιώργακα, κανείς δεν το πίστεψε. Όλοι έλεγαν στα παιδιά τους και τα παιδιά τους στα δικά τους παιδιά, πως το θαύμα το ’καμε ο Χριστός. Κι είχαν ξεχάσει οι δόλιοι τι γίνηκε στο χωριό, ύστερα απ’ τ’ άκουσμα της καμπάνας…».

Ένας πρόγονος του Μίκη Θεοδωράκη που παίρνει την απόφαση πως από την μισερή ζωή, καλλιά είναι ο θάνατος.

Παντού κυριαρχούν οι φόβοι, μετά από τόσες επαναστάσεις που πνίγηκαν στο αίμα, αν μια ακόμα επανάσταση θα έχει το ίδιο τέλος κι άρα δεν υπάρχει νόημα σε έναν ακόμα ομαδικό θάνατο.

Σε άλλο διήγημα, μια μάνα που θέλει πάση θυσία -ΠΑΣΗ θυσία- το παιδί της να μη γίνει γενίτσαρος. Τι είναι διατεθειμένη να κάνει γι’ αυτό;

Οι διάλογοι ολοζώντανοι. Αληθινοί σε κάνουν να νιώθεις ότι είναι. Λες και ο συγγραφέας ήταν κρυμμένος κάπου εκεί τους άκουσε και τους κατέγραψε.

Παρών ο ποιητής

Πολύ δύσκολο να διαβάσεις αυτές τις ιστορίες χωρίς να ανατριχιάσεις. Πολύ δύσκολο και να τις διαβάσεις χωρίς να κάνεις στο μυαλό σου την σύγκριση όσων ζούσαν οι Έλληνες τότε, με τη σημερινή μας ζωή όπου κάποιοι νομίζουν πως αντίσταση είναι να αρνείσαι να κάνεις το εμβόλιο που σου λέει η επιστήμη πως θα σώσει τη ζωή σου.

Ο συγγραφέας επίσης δεν βγάζει από πάνω του τον ποιητή. Μας το θυμίζουν εκφράσεις όπως: «Ο ήλιος, αφού το πήρε απόφαση πως σήμερα δεν μπορούσε να κάμει έρωτα με τα λουλούδια», «απόψε δεχόταν τη νύχτα σαν έναν παραξηγημένο φίλο, που έφτασε πια ο καιρός να μονιάσουν», «ο μικρός ονειρευόταν τις νύχτες τον πατέρα του, έναν αψηλό και όμορφο άντρα να του χαμογελά. Και ξαφνικά το κούτελο του άντρα γέμιζε αίματα, μα το χαμόγελο δεν έσβηνε ποτέ!»

Και αποσπάσματα: Από το διήγημα “Ζωή και θάνατος”:

«Η μέρα αναμάζωνε τους ύστερους απλοκαμούς της απ’ τα ψηλώματα κι ο Θοδωρομανόλης, ορθός απ’ ώρα στην ξώπορτα του σπιτιού του, αφρουκαζόταν τη μαύρη αναπνιά της νύχτας γύρω του{…}» «{…} Η νύχτα τύλιξε γκαρδιακά το στημονερό αψηλό κορμί του Θοδωρομανώλη στη δροσουλιασμένη της αγκαλιά. Πάνω του ο ουρανός, περβόλι φυτεμένο με τάξη και μαστοριά απ’ τα χέρια του Μεγάλου Ζευγά, συντρόφευε τα ζάλα του που τάχαιναν ολοένα κι έκαναν τα ογρά φύλλα του μονοπατιού να τριζοβολούν σαν πεθαμένα.{…}».

Από το διήγημα Ανάσταση: «{…}Το μεγάλο χαμπέρι του Σηκωμού του Γένους, στη Βλαχιά και στο Μοριά, είχε κατακυλήσει ίσαμε την Κρήτη, μαζί με τους ανθούς και τις ευωδιές της άνοιξης, που είχε έλθει νωρίς εφέτος. Ξεπετάρισαν οι καρδιές, ο ουρανός ήτανε να τον πιεις στο ποτήρι, κι ο Ξενοθοδωρής ρωτούσε και ξαναρωτούσε λες και δεν το πίστευε αυτό που άκουσε. Ήθελε να χυμήξει στα μέρη του, τ’ Αποκορωνιώτικα, για να φέρει το χαμπέρι κι εκεί, που αιώνες το περίμεναν.{…}.

Η έκδοση

Το βιβλίο είναι έκδοση του Μουσείου Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη που μόλις κυκλοφόρησε με τη στήριξη και της εφημερίδας “Χανιώτικα Νέα”.

Πρόκειται για μια ιδιαίτερα επιμελημένη έκδοση, εμπνευσμένα εικονογραφημένη από τον γνωστό τοις πάσι, πολυτάλαντο Νίκο Μπλαζάκη.

Είναι αφιερωμένο στη μνήμη του οπλαρχηγού των Κρητικών Επαναστάσεων Θεοκλή Νικ. Κακάτση αδελφό του παππού του συγγραφέα και εκδόθηκε στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 χρόνων από την επανάσταση του 1821.

Διατίθεται από τα γραφεία της εφ. “Χανιώτικα νέα” (Καραϊσκάκη 49, Χανιά, τηλ. 28210 70563 και https:\\shop.haniotika-nea.gr), όπως και από το Μουσείο Τυπογραφίας (ΒΙΟΠΑ, Σούδα Χανίων τηλ. 28210 80090)