Το παγκόσμιο χρέος πρέπει να δημιουργεί ανησυχίες για τη συμπεριφορά των αγορών, αφού, όπως δείξαμε στο προηγούμενο σημείωμά μας, αυτό το χρέος επιβαρύνθηκε σοβαρά από την αρχή της οικονομικής κρίσης μέχρι σήμερα!
Οπως εξηγήσαμε για τον ορισμό του πώς δημιουργείται το παγκόσμιο χρέος, πρόκειται για μια εικονική οφειλή, η οποία, όταν προσλαμβάνει μεγάλες διαστάσεις, σκάει και μας υποχρεώνει να μιλούμε για φούσκα.
Ο τρόπος δανεισμού δημιουργεί απομόχλευση, που ωθεί τις τράπεζες στο κυνήγι νέων πελατών, δηλαδή το θέμα πλέον είναι η ταχύτητα συνάψεων συμβάσεων δανεισμού που πρέπει να είναι μεγαλύτερη από την ταχύτητα αποπληρωμής. Ετσι, επιτυγχάνεται μετατόπιση των κύκλων των επιτοκίων. Οσο όμως, αναπτύσσεται το θέμα αυτό, υπάρχει ολοένα και λιγότερος χώρος για το χρέος, δηλαδή, υπάρχουν λιγότεροι άνθρωποι που μπορούν ακόμα να πάρουν χρέος.
Αν τη χρονική στιγμή αυτή, οι τράπεζες, επιδιδόμενες στο αέναο καπιταλιστικό παιχνίδι της επιβίωσης, αρχίσουν να χορηγούν δάνεια με ευκολία, τότε φουσκώνει επικίνδυνα η φούσκα και όταν σκάσει, οι συμπαρασύροντες είναι εκείνα τα κράτη στα οποία αναπτύχθηκαν οι πρακτικές αυτές. Βλέπε Η.Π.Α. και Ελλάδα. Όμως, στην Ελλάδα ήρθε μια σχεδόν πλήρης καταστροφή και η κατάσταση θα δεχθεί ανάταξη μόνο αν “διά μαγείας” εξαφανιστεί το χρέος και δημιουργηθεί πολιτική προσέλκυσης ξένων επενδύσεων στη χώρα.
Αντίθετα, στις Η.Π.Α. είχαν τη δυνατότητα να αυξήσουν τη ρευστότητα και να γλυτώσουν προσωρινά την καταρράκωση της οικονομίας τους. Αυτό δημιουργεί μια νέα περίοδο σχετικής σταθερότητας που μόλις πάρει και πάλι τον δρόμο προς έναν αχαλίνωτο δανεισμό με έκδοση νέου και παραπανίσιου χρήματος, δε χρειάζεται ιδιαίτερη εξυπνάδα για να καταλάβει ότι θα ξεφουσκώσει με οδυνηρό τρόπο η γιγαντιαία χρηματοπιστωτική φούσκα!
Η Ελλάδα θα έχει διπλό πλήγμα από την εξέλιξη αυτή, που αναφέρεται στα δεινά που κλήθηκε να πληρώσει από την άφρονα πολιτική δανεισμού σε όλα τα επίπεδα, την πολιτική λιτότητας που της επιβλήθηκε, χωρίς όμως να επιβληθεί η ίδια πολιτική λιτότητας σε όλα τα κράτη του κόσμου που είχαν ξεφύγει (διάβαζε Η.Π.Α.), όπως θα επέβαλε ο ορθός κανόνας της παγκοσμιοποίησης! Το άλλο πλήγμα αφορά ότι όντας μακροχρόνια στον πάτο του βαρελιού έρχεται από πάνω μας το ξέσπασμα της νέας φούσκας, όταν γίνει αυτό. Τότε θα είναι ακόμη πιο δύσκολα.
Σύμφωνα με τον Γερμανό οικονομολόγο Κλάους Βογκ (Claus Vogt), συγγραφέα του βιβλίου “The Global Debt Trap”1, υποστηρίζει ότι η σημερινή κατάσταση είναι πολύ χειρότερη από εκείνη του 2000 ή του 2007 καθώς τα επιτόκια ευρίσκονται κοντά στο μηδέν, άρα οι κεντρικές τράπεζες έχουν ήδη εξαντλήσει τα πυρομαχικά τους. Επιπλέον, το συνολικό χρέος, ιδιαίτερα το δημόσιο χρέος, είναι υψηλότερο από ποτέ. Όταν η εμπιστοσύνη στην αμερικάνικη κεντρική τράπεζα (Federal Reserve), από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και παρόμοια ιδρύματα, θα αρχίσει να εξαφανίζεται, τότε θα υπάρξει μια μαζική φυγή από τις αγορές μετοχών και ομολόγων.
Τότε θα πρέπει να συνυπολογίσουμε στο οικονομικό γίγνεσθαι και τα επίπεδα μόχλευσης που εξακολουθούν να είναι πολύ υψηλά σε κάποιους τομείς και χώρες και αυτό είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα και όχι μόνο αμερικανικό.
Οι παγκόσμιοι αναλυτές καταλήγουν σε αρκετά σημεία αναφοράς που αφορούν την αξιολόγηση της βιωσιμότητας της μόχλευσης και έχουν καταλήξει σε πέντε οικονομίες που έχουν μια υψηλή πιθανότητα απομόχλευσης:
1. Η εμπειρία δείχνει ότι μια μακρά περίοδος απομόχλευσης ακολουθείται από μια μεγάλη οικονομική κρίση. Στην περίπτωση της Ελλάδας είναι σχεδόν αυταπόδεικτη η διαπίστωση αυτή.
2. Τα γεγονότα που οδηγούν στην απομόχλευση είναι επώδυνα, διαρκούν έξι με επτά χρόνια κατά μέσο όρο και η μείωση της σχέσης χρέους προς το Α.Ε.Π. ξεπέρασε τα αναμενόμενα κατά 25 τοις εκατό. Στην περίπτωση της Ελλάδας τα επώδυνα γεγονότα έχουν ήδη διαρκέσει αρκετά και παρά τη μείωση του χρέους, το ποσοστό στο Α.Ε.Π. μάλλον χειροτέρεψε.
3. Μόνο αν η μείωση του χρέους επιτευχθεί με αναδιάρθρωση τομέων της οικονομίας, μπορεί το αποτέλεσμα να ασκήσει μια σημαντική έλξη στην αύξηση του Α.Ε.Π.
4. Μια σωστά δομημένη πολιτική θα μπορούσε να εντοπίσει βιώσιμη συσσώρευση κατά τα έτη που προηγήθηκαν της κρίσης. Στην περίπτωση της χώρας μας, δυστυχώς ίσχυσε αντίρροπη τάση που είναι γνωστή ως φυγή κεφαλαίων.
5. Η απομόχλευση είναι επίσης μια πρόκληση για στελέχη επιχειρήσεων. Η διαδικασία προμηνύει μια παρατεταμένη περίοδο, όπου η πίστωση είναι λιγότερο διαθέσιμη και πιο δαπανηρή, αλλάζοντας τη βιωσιμότητα σε ορισμένα επιχειρηματικά μοντέλα και αλλάζει επίσης τους όρους ελκυστικότητας των διαφόρων τύπων των επενδύσεων. Ιστορικά, οι ιδιωτικές επενδύσεις είναι συχνά αρκετά χαμηλές κατά τη διάρκεια της απομόχλευσης.
6. Το δημόσιο χρέος είναι αναιτιολόγητα υψηλά σε μερικές χώρες. Από το 2007, το δημόσιο χρέος αυξήθηκε από 25 τρισεκατομμύρια δολάρια και οι προβλέψεις είναι ότι θα συνεχίσει να αυξάνεται σε πολλές χώρες.
7. Το χρέος της Κίνας έχει τετραπλασιαστεί από το 2007. Τροφοδοτείται τόσο από τον τομέα των κατασκευών, όσο και από τη σκιώδη τραπεζική (shadow banking), που έχει συμβάλει αισθητά στον τετραπλασιασμό του συνολικού χρέους της Κίνας που πλέον είναι 28 τρισ. δολάρια από τα μέσα του 2014, από 7 τρισ. δολάρια που ήταν το 2007, δηλαδή είναι 282 τοις εκατό του Α.Ε.Π., της Κίνας το χρέος της! Εν τούτοις, θεωρείται διαχειρίσιμο και είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα των χρεών των Η.Π.Α. και Γερμανίας, μαζί!
Η διαπίστωση, λοιπόν, είναι μία: «Αντί μείωσης του χρέους τους, όλες οι μεγάλες οικονομίες δανείζονται περισσότερο σήμερα σε σχέση με το Α.Ε.Π. τους το 2007. Αυτό φέρνει νέους κινδύνους για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και θα μπορούσε να υπονομεύσει την παγκόσμια ανάπτυξη», επιμένουν οι συντάκτες της έκθεσης2.
Το χρέος, λοιπόν, ήταν 286% του παγκόσμιου Α.Ε.Π. το 2014, έναντι 269% το 2007. Το δημόσιο χρέος αυξήθηκε μόνο του 25 τρισ. ευρώ και θα συνεχίσει να αυξάνεται σε πολλές χώρες, δεδομένης της τρέχουσας οικονομικής πρακτικής, για παράδειγμα: +15% στη Γαλλία, 12% στη Γερμανία. Το δημόσιο χρέος στην Ιαπωνία, η οποία κατέχει το ρεκόρ σε αυτόν τον τομέα, αναμένεται να αυξηθεί από 234% σε 258% του Α.Ε.Π. μεταξύ 2014 και 2019, σύμφωνα με τις προβλέψεις του MGI. Της Γαλλίας θα αυξηθεί από 104% έως 119% κατά την ίδια περίοδο, ενώ το δημόσιο χρέος της Γερμανίας θα μειωθεί από 80% σε 68% του Α.Ε.Π. της.
Στην Κίνα, το χρέος των επιχειρήσεων είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό, δεδομένου ότι φθάνει το 125% του Α.Ε.Π., δηλαδή «ένα από τα υψηλότερα επίπεδα επιχειρηματικού χρέους του κόσμου»3.
1. The Global Debt Trap: How to Escape the Danger and Build a Fortune Hardcover – December 7, 2010, βλέπε http://www.amazon.com/The-Global-Debt-Trap-Fortune/dp/0470767235
2. http://www.mckinsey.com/insights/economic_studies/debt_and_not_much_deleveraging
3. Le shadow banking, un casse-tête chinois estimé à 3.100 milliards d’euros: http://www.latribune.fr/actualites/economie/international/20140513trib000829636/le-shadow-banking-un-casse-tete-chinois-estime-a-3.100-milliards-d-euros.html
